De Belgische Illustratie. Jaargang 4

De beeldstormer en zijne dochter.¹⁾
Door H.A. Banning.

I.

‘Siet de werelt comt haer toonen,
En met leugenen verschonen,

Maer sy lockt u tot den doot.’

Het Godvruchtig ende H. Herte

In het jaar onzes Heeren 1572 stond in de nabijheid der Waterpoort te Gorkum eene herberg, wier uithangbord met het borstbeeld prijkte van prins Willem van Oranje, bijgenaamd den Zwijger. Onder het portret, dat fonkelnieuw en met de schitterendste kleuren gemaald was, doch niet het minste op den vogelvrijverklaarden prins geleek, stond met gouden letters te lezen:

In den Prince van Oranien hier,
Tapt men goê wijn, mee ende bier.

Het was een kordaat bestaan van den kastelein uit ‘de Prince van Oranien’, om reeds in het begin van gezegd jaar zijne tapperij met dit uithangbord te versieren, daar de stad nog aan zijne katholieke majesteit getrouw gebleven, en de drossaart Torck, een vroom en ijverig Katholiek, nog altijd bevelhebber van het kasteel was. Doch wij willen den lezer vooraf in weinige woorden met den toestand, waarin ons land destijds verkeerde, bekend maken, en dan den eigenaar van ‘de Prince van Oranien’ aan hem voorstellen, welk een en ander veel tot een duidelijk begrip van hetgeen wij willen mededeelen, zal bijdragen.

Nadat in het jaar 1519 door den opstand van Luther tegen het gezag van den H. Stoel, de zoogenaamde hervorming in het leven geroepen was, en de ketterijen zich onder allerlei schakeeringen in verschillende oorden van Duitschland hadden uitgebreid, kwam die onzalige storm eenige jaren later ook ons vaderland teisteren. De leer van het Protestantismes, welke onbeperkte vrijheid in hare banier voert, moest uit haren aard al spoedig tot omverwerping van het wettig gezag aanleiding geven; en van de revolutionnaire begrippen met die leer aangroeiende, werd dan ook gretig gebruik gemaakt door een woelzieken adel om haat tegen een vorst te zaaien, die, getrouw aan eed en pligt, de opkomende ketterij in hare geboorte wilde verstikken.

Hieruit werd de beruchte beeldstormerij van 1566 geboren.

Het is bekend, hoe woeste benden zich in onze tempels wierpen, de gouden en zilveren sieraden ontvreemdden, de beelden van Gods heiligen omverwierpen en verbrijzelden, de priesters deerlijk mishandelden en om het leven brachten, zóó zelfs dat protestantsche schrijvers er van gruwen en getuigen, dat alleen in Brabant en Vlaanderen meer dan vier honderd kerken geplunderd werden.

De prins van Oranje, die eenmaal stadhouder van Philips II was, en in de spanning der gemoederen een middel meende te zien, om het hoogste gezag in handen te krijgen, nam alle elementen, welke de revolutie aanbood, te baat, om zijn doel te bereiken. Ten einde bij het volk, dat er niet aan dacht het souverein gezag van den koninklijken graaf aan te randen, gemakkelijker te slagen, en het trapsgewijze de revolutionaire ladder te doen bestijgen, schilderde men den hertog van Alva, die ter herstelling der orde als landvoogd herwaarts was gezonden en te Brussel resideerde, als een bloeddorstigen beul af. Uitzichten op geld en buit deden het overige. Prins Willem, die zich bij het volk bemind had weten te maken, stelde zich aan het hoofd der ontevredenen en wist zich door invloed weldra onmisbaar te maken. Altijd onder de leus van grieven tegen den hertog van Alva bracht hij een leger op de been, dat echter uit gebrek aan geld weder uiteenging. Toen hij zag, dat hij langs dien weg zijn doel niet kon bereiken, nam hij een ander middel te baat; hij schonk namelijk aan gevluchte edelen en kooplieden kaperbrieven, met welke zij het recht hadden voor eigen rekening zeeschuimerij te bedrijven. Deze kapers gaven zich den naam van Watergeuzen¹⁾. Onder hen was Willem van der Marck, heer van Lumey, een der aanvoerders. De onmenschelijke wreedheid en vervolgzucht van dezen hoofdman was zoo groot, dat de prins van Oranje later, na herhaalde waarschuwingen, zich eindelijk genoodzaakt zag, hem gevankelijk naar Rotterdam te doen overbrengen. Het is lichtelijk te denken, wat de Katholieken te verduren hadden van menschen, bij wie alle gevoel uitgedoofd was en die slechts aan den prikkel hunner hartstochten gehoor gaven. Op den 1^en April 1572 namen de Watergeuzen de stad Brielle bij verrassing in; daarop volgden Vlissingen, Enkhuizen en meer andere steden, onder welke ook Alkmaar.

Zoodanig was de toestand van ons land, op het tijdstip waarin ons verhaal begint.

Het zal nu den lezer duidelijker geworden zijn, hoe men ten jare 1572 het borstbeeld van den prins van Oranje in Gorkum openlijk durfde uithangen; want ofschoon de stad, zoo als wij bereids gezegd hebben, den wettigen landsheer nog aanhing en een groot gedeelte der burgers met hart en ziel aan den katholieken godsdienst gehecht was, had toch de nieuwe leer ook dáár reeds vele aanhangers verkregen, die op het gerucht der inneming van genoemde steden natuurlijk driester het hoofd opstaken, te meer daar het wel te denken was, dat ook Dordrecht en Gorkum nu spoedig eene beurt zouden krijgen.

Doch wij zullen den lezer niet langer met omschrijvingen vermoeien, en hem liever in de gelegenheid stellen in ‘de Prince van Oranien’ meer in 't bijzonder met de personen en zaken bekend te worden.

De kastelein uit genoemde tapperij, Dirk Roelofsz, was een boomsterke kerel van omstreeks veertig jaren, met slechts één oog, dat zeer ver vooruitstak, als ware het, om bij afwezigheid van het tweede oog aan beide kanten van zijn groven neus te kunnen zien. Zijn hoofdhaar was zwart en krullend als van een neger. Hij droeg een baard, zooals er nooit een in de mode geweest was en die ook niet veel navolging zal vinden, namelijk slechts op de eene helft der bovenlip en op een gedeelte der kin. Hoe zonderling dit ook moge schijnen, is het echter zeer verklaarbaar. Dirk had namelijk in een gevecht eene onvriendelijke ontmoeting met een zwaard gehad, ten gevolge waarvan hij een gedeelte van zijne kin en bovenlip verloor. Was Dirk in een slecht humeur, iets wat trouwens niet zelden gebeurde, of werd zijne drift op de eene of andere wijze gaande gemaakt, dan kregen deze litteekenen eene vuurroode kleur; eene bijzonderheid, die den vrienden van den praatzuchtigen kastelein vaak gelegenheid schonk, om te zeggen, dat in het oogenblik van gevaar al zijn moed naar de bovenlip schoot. Hoe het ook zij, dit is zeker, dat al deze bijzonderheden aan Dirk een zeer ongunstig voorkomen gaven. Zijne afkomst was den Gorkumers onbekend; hij had zich het eerst vertoond bij de beeldstormerij van 1566 en was ongeveer twee jaren te Gorkum gevestigd. Zijne herberg of tapperij, dat wist de geheele stad, was iets, dat wij in onzen tijd onder den naam van klub kennen, eene soort van sociëteit van misnoegden. De eigenlijke zaak was aldus: Dirk Roelofsz was Amsterdammer van geboorte, maar had zich reeds vroegtijdig bij de opstandelingen aangesloten, in genoemd jaar zoowel in Augustus als in October een werkdadig aandeel in de beeldstormerij genomen, en na later nog eenigen tijd onder de zeeschuimers te hebben geleefd, zich met het geroofde binnen Gorkum nedergezet.

In den avond van den feestdag van den H. Joannes den Dooper des jaars 1572 was in ‘de Prince van Oranien’ een groot getal gasten bijeen. Het had dien dag sterk geregend en de noordenwind maakte het, den liefelijken zomertijd in aanmerking nemende, betrekkelijk koud, zoodat de meeste gasten hunne natte voeten begeerig naar het vlammend haardvuur uitstaken. De voordeur werd goed gesloten gehouden; want de misnoegden hadden dien dag tevergeefs eene poging tot opstand gedaan en men had veel te bespreken wat niet ‘oirbaar’ was. Dirk Roelofsz scheen eenig overwicht op al de aanwezige gasten te bezitten, althans zij

1) Sinds lang zijn wij herhaaldelijk aangezocht, om dit verhaal ook onder de oogen onzer talrijke lezers te brengen. Wij meenen thans aan dit verzoek te moeten voldoen vooral dewijl het nu weldra drie eeuwen geleden zal zijn dat de gebeurtenissen, die daarin worden beschreven, hebben plaats gehad.
De Redactie.

1) Wij zullen in den loop van ons verhaal vaak van het woord Geus gebruik maken De le er moge ons daarom echter niet van hatelijkheid beschuldigen. die ons in geenen deele bezielt Wij willen onder dien naam slechts de partij verstaan hebben, die zich in den tijd waarvan wij spreken, gaarne zoo liet noemen. Het zou overigens zeer moeielijk zijn de onkath lieken van dien tijd onder een anderen naam aan te duiden, daar de sekten der Hervormde Kerk van onzen tijd toen nog niet bestonden of voor het minst geene bepaalde kleur of belijdenis hadden.

[p. 156]

DE ALBANEESCHE VROUW.

[p. 157]

DE TOCHT DER WIJZEN.

[p. 158]

luisterden met gretigheid naar alles wat hij hun mededeelde, en niemand scheen lust te hebben, om met hem in woordenstrijd te komen; wellicht omdat hij in den regel niet veel tegenspraak gedoogde, en zoo als men het noemt, geene kat was om zonder handschoenen aan te vatten.

‘Ik mis nog eenigen der onzen,’ zegde de kastelein, terwijl hij met de handen op den rug de gelagkamer op en neêr ging en met zijn eene oog de groep monsterde, welke een halven cirkel om den haard vormde; ‘onder anderen Jan, den kuiper, en Reinier, den vilder, anders twee trouwe vrienden, die niet licht onze gewone vergaderingen verzuimen.’

‘Mogelijk houden zij op dit oogenblik wel vergadering bij den drossaart,’ zegde lachend een klein, mager ventje, dat eene pijp gestopt hebbende, zijn duim telkens aan de tong bracht en daarmede volgens gewoonte de tabak bevochtigde.

‘Gij spreekt als een kind, meester Leendert,’ bromde Dirk, het kleine mannetje een ijzeren komfoor met vuur toereikende; ‘ik geloof, dat zij bijna zoo graag bij den duivel als bij Torck zouden zitten; er is dan ook trouwens weinig verschil in: gehangen of gebraden, dat is zoo wat hetzelfde.’

Het kleine mannetje bleef denzelfden onaangenamen glimlach behouden, nam het zwaarlijvige komfoor in zijne magere handen, klopte eenige malen met den pijpekop op het vuur, deed een paar geweldige trekken aan zijne pijp, zoodat zijne ingevallene wangen schier geheel verdwenen, en zeide, terwijl hij bij tusschenpoozen den rook wegblies: ‘pf.... dat is te zeggen ... pf.... het is hier ook de vraag niet... pf.... wat zij zouden willen ... pf.... maar....’

‘Maar, maar, wat maar? Gij zijt zoo langzaam als een kreeft, meester Leendert,’ riep de kastelein ongeduldig.

Het kleine ventje blies nog eens een vollen mond met rook in de brandende pijp, stak er toen bedaard eene soort van dopje op en zeide, terwijl hij zich gemakkelijk nederzette: ‘Ik wil maar zeggen ... pf.... dat zij niet uit eigen verkiezing bij den drossaart zullen zijn.’

Aller oogen werden naar Leendert gericht, die met welgevallen de begeerige blikken opving en zich behagelijk in zijne geheimzinnige houding als in eene warme deken scheen te wikkelen.

‘Wat wilt gij daarmede zeggen?’ riepen verscheidenen tegelijk.

‘Ik wil daarmede zeggen ... pf.... zeide en blaasde het kleine mannetje, dat de drossaart ... pf.... onze vrienden ingepakt heeft.’

‘Hoe weet gij dat?’ vraagde Dirk haastig.

‘Omdat ik het met mijne ... pf.... eigene oogen gezien heb.’

‘En dat vertelt gij nu eerst!’ riep de kastelein, ongeduldig met den voet stampende.

‘Jobstijdingen komen nimmer te laat,’ merkte Leendert aan.

Onze kleine rooker werd nu door een aantal vragen te gelijk bestormd, die hij allen in zijn brein trachtte te regelen en waarbij hij den zolder om raad scheen te willen vragen, daar zijne oogen stijf naar dien kant gericht bleven. Alvorens hij hiermede echter gereed was of eenige verklaring van boven had ontvangen, werd de opmerkzaamheid der gasten naar een ander punt gericht. Een groote, ruige hond namelijk, die tot dusverre in behagelijke sluimering op de warme ijzeren haardplaat had gelegen, stak eensklaps den kop op, spitste de ooren en scheen iets ongewoons in zijne nabijheid te bespeuren.

‘Stil, Vlug!’ riep Dirk, wien het onverwachte nieuws nog waakzamer dan gewoonlijk maakte.

Doch de hond stoorde zich niet aan deze vermaning; hij stak den neus begeerig vooruit, kwispelde eenige oogenblikken met den staart en sprong toen eensklaps over alles wat hem in den weg stond naar de voordeur.

‘Het is, of er iets buitengewoons in aantocht is,’ bemerkte een der gasten, den hond met zijne oogen volgende.

De kastelein beschouwde het dier, dat thans bij de deur stond en zich onophoudelijk met den langen ruigen staart op den rug sloeg, met de grootste opmerkzaamheid en zeide nadenkend:

‘Het is toch wonderlijk, zeer wonderlijk! Vlug stoort zich nooit aan eenig gerucht op de straat; hij heeft voorzeker iets bijzonders in den neus.... zou hij ook bijgeval zijn meester ruiken?’

‘Hoe kunt gij ... pf.... daaraan denken, Dirk?’ vroeg het kleine mannetje, dat nog altijd met welbehagen zijne pijp rookte. Roode Govert zal zich wel wachten in Gorkum te komen ... pf.... zoolang er nog één Spanjaard te vinden is. Ik zou moeten vragen of hij dan ook bij geval ... pf.... de galg in den neus had; want ik zou hier .. pf.... geen penning voor zijn leven geven’

‘Zwijg, speenvarken!’ bromde Dirk, ‘als de Spanjaarden voornemens zijn een gat in dit huis te boren, zullen zij u voor al dat gezwets wel een andere pijp laten rooken.’

‘Ja, ware Govert de beeldstormer hier,’ meende een der gasten, ‘dan zou het spel gewonnen zijn, want hij is een rechte bullebijter, 't Is toch jammer, dat al die ferme jongens vogelvrij verklaard zijn.’

‘Het is waar,’ zegde Dirk, ‘roode Govert is een knappe jongen, maar wat al te luidruchtig en onvoorzichtig; dat is in het jaar '66 gebleken, toen hij met het geroofde misgewaad over de markt liep. Met zulke grappen kan men weinig winnen.’

Op dien oogenblik maakte de hond groote sprongen tegen de voordeur, en er werd tegelijk geklopt.

‘Houdt u stil,’ zegde de kastelein fluisterend; ‘ik wil eens hooren wie daar is.’

Al de gasten zagen nieuwsgierig naar de deur; want ofschoon het uur niet ontijdig was en men zelfs nog vrienden verwachtte, had de buitengewone luidruchtigheid van den hond en het door Leendert medegedeelde nieuws hunne belangstelling en ook hunne vrees opgewekt. Het kleine mannetje althans scheen niet veel lust te gevoelen om met ongenoodigde gasten in aanraking te komen; want, nadat hij zijne pijp voorzichtig op het daartoe bestemde rek had gelegd, verdween hij in de huiskamer van den kastelein. Dirk ontving op zijne vraag, wie buiten klopte, een brommend en onverstaanbaar antwoord; doch daar hij, behalve den wind, die langs het huis gierde, niets hoorde dat eenige ongerustheid kon verwekken, en hij, hoe kort en onduidelijk ook het antwoord geweest was, de stem meende te herkennen, besloot hij de deur te openen.

Het was inderdaad de roode Govert, die onder de talrijke luchtsprongen van den hond druipnat de gelagkamer binnentrad. Niemand zou hem echter thans den bijnaam van ‘de roode’ gegeven hebben, want zijn gelaat was half bedekt met eene menigte zwarte, sluik nederhangende haren. Hij was in een visscherspak gedoken en droeg den zuidwester¹⁾ op het hoofd. Hem volgde een slank meisje, in mantel en kap naar den trant van dien tijd gehuld. Het was niet op te merken, of het meisje jong en schoon was, daar zij haar gelaat bijna geheel in het zwarte hoofdtooisel verborg; alleen kon men aan de bedeesdheid, waarmede zij geheel op den achtergrond bleef staan, duidelijk zien, dat het aanwezig gezelschap een onaangenamen indruk op haar maakte.

De gasten staarden beiden met verwondering aan. Toen de deur weder goed gesloten was, wierp de man hoed en pruik, welke een groot hoofd met rossig haar bedekten, op den grond.

‘Govert!’ riepen allen uit één mond.

‘Ja, Govert!’ herhaalde de nieuw aangekomene schamper. ‘Gij hebt ook al geene fijne neuzen ... de hond maakt u allen beschaamd.’

De waard, die ternauwernood van zijne verwondering bekomen was, zegde bedaard: ‘Gij waagt veel, Govert!’

‘Altijd de oude rekenmeester!’ bromde de roode, ‘is dat een manier om een oud vriend, die voor u allen zijn leven waagt, te verwelkomen? Ik zie dat gij ook al een femelaar geworden zijt, nu gij uwe schaapjes op het drooge hebt, Dirk!’

Dit scheen den kastelein, op wien de meesten een schuinschen blik wierpen, te hinderen, want zijn oog fonkelde van gramschap en zijne litteekenen werden vuurrood. Govert ziende, dat hij te ver gegaan was, stak hem de hand toe, en sprak:

‘Kom, oudje, het was zoo kwaad niet gemeend, gij zijt nog vrij kittelig voor uwe jaren; doch geef mij eerst eens een goeden slok brandewijn, want mijne keel is zoo droog als eene spaansche kastanje, en dat komt mij zeer ongelegen, want ik heb veel te vertellen.’

‘En wij ook,’ riepen eenigen.

‘Zoo, hangen de Spanjaarden al aan den boom?’

‘Dat wel niet, maar ...’

‘Maar ... gij blijft steeds bij dat eeuwige maar, 't Is schande voor eene stad als Gorkum, dat zij het voorbeeld der Zeeuwen niet volgt. Neen, dan hebben wij er te Dordrecht de hand anders mede gelicht.’

‘Zoo, is Dordrecht vrij?’ vraagden de meesten.

‘St ... bedaart wat, bedaart wat! ik heb u immers gezegd, dat mijn keel te droog was.’ En daarop een groot glas brandewijn aan den mond brengende, zeide hij halfluid met de geheimzinnige beweging van iemand, die gewoon is zijne gevoelens te verbergen. ‘Nu, jongens, de dood aan al wat spaansch en paapsch is!’ Dit gezegd hebbende dronk hij het glas in eene teug leêg.

Daarop wendde hij zich naar het meisje, dat nog steeds verlegen op den achtergrond stond, en zegde met eene minzaamheid welke zijne schorre stem nog wanluidender maakte: ‘Kom hier, Margareta! Gij staat daar als een nonnetje in den proeftijd. Wees toch niet zoo bloode, mijn kind, gij zijt hier onder goede jongens. Dirk,’ vervolgde hij!, zich tot den kastelein wendende, ‘ik heb mijne dochter medegebracht om haar onder uwe bescherming te stellen. Het is een goed meisje, maar zij is wat al te pausgezind en te vroom, en daarom wil ik haar aan een der onzen uithuwen. Geef haar aan uwe vrouw ter bewaring, die zal haar het rozenkrans bidden wel afleeren.’

Hij nam het meisje zachtkens bij de hand en bracht haar naar den kastelein, die haar in het binnenvertrek geleidde.

Hoe diep Margareta ook in de zwarte kap gedoken was, kon men toch bij den rooden schijn der koperen lamp, welke in het midden van het vertrek aan den zolder hing en een somber licht uit twee pitten verspreidde, iets van haar gelaat zien; want terwijl zij den kastelein naar de achterdeur volgde, sloeg zij een blik naar boven, als wilde zij den Hemel om hulp smeeken. Er lag in dien blik, in die groote met tranen gevulde oogen eene onverklaarbaar weemoedige uitdrukking. Deze maagd, nog zoo jong en zoo teeder, moest voorzeker reeds fel door het aardsche leed geteisterd zijn; want op haar gelaat, hoe regelmatig schoon ook, waren de sporen van een langdurig en knagend zielsverdriet zichtbaar.

Toen de kastelein met den kleinen Leendert, dien men door de onverwachte verschijning van den beeldstormer niet eens gemist had, uit de binnenkamer teruggekomen was, maakte men den kring wat grooter,

1) Een breedgerande, geoliede, diep in den nek neêrhangende hoed meestal door schippers en visschers bij stormachtig weder gedragen.

[p. 159]

ten einde Govert eene goede plaats bij den haard te geven; doch deze zeide lachende, dat hij eerst zijn baard van de zwarte verf, waarmede hij zich onkenbaar gemaakt had, moest ontdoen; want dat de oranjekleur hem veel te dierbaar was om haar langer in eenen schuilhoek te verbergen.

Toen dit geschied was, en allen, met Govert in hun midden, zich wederom rondom den haard geplaatst hadden, zegde deze:

‘Komt, vertelt nu eens, wat hier alzoo te doen is, dan zal ik u straks mededeelen, welke oorzaak mij in uw midden voert.’

‘Gij moet dan weten,’ zoo begon de kastelein, zijne beenen over elkander slaande, ‘dat wij al den tijd dat gij weg zijt, onder de plak van den drossaart hebben gezeten. Niemand durfde voor zijne gevoelens uitkomen, want hij dreigde terstond met de gevangenis; vandaar dan ook, dat Gorkum langen tijd uiterlijk een zeer vroom aanzien had. Eene enkele vechtpartij of wat uitgezonderd, bleef alles in rust, tot wij in de maand April de tijding ontvingen dat de Briel en Vlissingen in de handen der Watergeuzen gevallen waren. Toen begrepen wij, dat ook de overige steden spoedig zouden volgen; en elk, die een hart in het lijf had, verklaarde zich voor den opstand. Ik liet terstond een nieuw uithangbord maken met het borstbeeld van den prins van Oranje. Men hoorde publiek langs de straat ‘leven de Geuzen!’ roepen, en wij hebben in weêrwil der spaansche plakkaten des Zondags predikatiën gehouden buiten de Arkelpoort. Ik heb meenig vaatje brandewijn besteed om het volk tot een algemeenen opstand te brengen, doch die is mislukt, ofschoon de drossaart door dit alles zoo tam geworden is als een lammetje. Eindelijk, daar ik tot mijn leedwezen bespeurde dat er geen voortgang in de zaak kwam, besloot ik ten laatste eene kans te wagen. Gisteren avond had ik onzen vrienden aanbevolen, dat zij dezen morgen vroegtijdig het gerucht zouden verspreiden, dat Dordrecht stormenderhand ingenomen was en de troepen op weg waren naar Gorkum.’

‘Dat zoudt gij wel hebben kunnen raden, Dirk!’ zegde Govert, zich welgevallig de handen wrijvende.

‘Hoe dat?’ riep deze haastig, ‘is er dan iets van aan?’

‘Ga maar verder, als gij gedaan hebt is het mijne beurt.’

‘Gij zijt van avond kort aangebonden, Govert!’ hernam de kastelein wrevelig, en vervolgde toen na eenige oogenblikken: ‘Ik verhaalde u, hoe wij het gerucht verspreiden, dat Dordrecht stormenderhand ingenomen was. Die pil werkte, omdat er schijn van waarheid was. In een oogwenk waren honderden menschen op de been. Vrouwen en kinderen liepen weenende en kermende langs de straten, anderen zongen de beeldstormers-liedjes, kortom, het was een leven alsof de vijand voor de poort stond. Tegen tien ure begaf zich de drossaart, vergezeld van pastoor van Veghel en nog eenige pausgezinden, met slaande trom vooruit naar de wallen. Daar hebben zij de burgers vermaand hun plicht te doen, de poorten goed te bewaken en met hun leven de stad tegen de Geuzen te verdedigen. Onderwijl hadden wij op de markt eene groote hoeveelheid sterken drank doen rondschenken, om de gemoederen op te winden, toen eensklaps de pastoor in ons midden verscheen. Het is waar, hij is maar een ellendige paap, maar ik moet zeggen, dat hij zich ferm gedroeg. Hij sprong als een jongeling van twintig jaren op eene ton welke daar lag, en sprak de menigte met zooveel vuur aan - gij weet hoe welsprekend hij is - dat ik waarlijk een oogenblik bang was, dat hij onze beste jongens voor altijd zou bederven. Doch gelukkig kwam Jan de Kuiper op het denkbeeld om ‘brand’ te roepen, waardoor de aandacht van den pastoor werd afgetrokken, en de indruk welke zijne woorden op sommige zwakke gemoederen hadden gemaakt, verloren ging. Toen ging Reinier de vilder op de trappen van het raadhuis staan en riep met luider stemme: ‘Mannen van Gorkum, men bedriegt u! Wij moeten de poorten voor de troepen van Lumey openzetten, want die komen ons verlossen van de paapsche bijgeloovigheden. Denkt aan Rotterdam; dáár hebben onze verdrukkers alles vermoord, wat te vinden was, en toen de stad in brand gestoken. Laat ons doen zoo als de Vlisingers die nu al zoo vrij zijn als een vogel in de lucht. Leven de Geuzen!’

‘Leven de Geuzen! herhaalden wij, en ik dacht waarlijk een oogenblik, dat de dans voor goed begon, want het volk was door den drank zeer opgewonden; maar toen kwam de schutterij met de soldaten van het kasteel de markt oprukken, en na eene kleine schermutseling was het volk weder verstrooid.’

‘En liep de zaak daarmede af?’ vraagde Govert.

‘Ja.’

‘Dus hebt gij veel geschreeuw gemaakt en eigenlijk niets uitgevoerd.’

‘Wie kan helpen, dat het laffe volk nog zoo erg aan de papen en aan den koning gehecht is?’

‘Bah! met tien sterke koppen wil ik Gorkum aan den prins overleveren... Hoe hebben wij het met Dordrecht moeten maken?’

‘Is Dordrecht dan over?’ vraagden allen.

‘Dordrecht is in onze macht,’ riep Govert zich met welgevallen aan de blijken van verwondering zijner makkers verzadigende. ‘Dordrecht is in onze macht. Wij hebben daar een recht genoegelijk leventje geleid. Al de priesters zijn gevlucht, weggejaagd of ingepakt, de kerken geplunderd en in brand gestoken. Morgen of overmorgen ligt Marinus Brand¹⁾, onze bevelhebber, met zijne schepen hier voor den wal en dan zal het spel voor goed beginnen; want hij heeft gezworen, dat geen der monniken levend de stad zal ontkomen.’

Eene helsche vreugde stond op het gelaat van den vreeselijken vrijbuiter te lezen, en de overigen zouden voorzeker luide hunne blijdschap bij het vernemen dezer tijding te kennen hebben gegeven, zoo niet de vrees van gehoord te worden hen had teruggehouden.

‘Hoe is het mogelijk!’ riepen sommigen.

‘Ik zeg u,’ zoo vervolgde Govert, die door het veelvuldig gebruik van brandewijn reeds zeer verhit was, ‘ik zeg u, dat morgen of overmorgen de stad in onze macht is, en ik beloof u, dat ik aan pastoor van Veghel mijne vogelvrijverklaring betaald zal zetten; want niemand is er de schuld van dan hij. Wij zullen hem eens aan de ra van een schip laten dansen, zoo als Arnoldus Cnobbaut.’

‘Wat is er met Cnobbaut voorgevallen?’ vraagden de meesten nieuwsgierig.

‘Het is waar, gij weet dat nog niet, omdat gij allen nieuwelingen zijt,’ zegde Govert op snoevenden toon. ‘Welnu, de meesten uwer kennen dien boer, want hij kwam dikwijls hier aan de markt. Gij moet dan weten dat ik hem nooit heb mogen lijden, omdat hij altijd over den godsdienst en de pastoors sprak. Voor eenige weken maakte ik een strooptogt met een klein getal matrozen, en daar vonden wij dien Cnobbaut heel deftig op eene rijke hoeve zitten. Toen wij hem vroegen of hij den Paus en alle Heiligen wilde afzweren en daarop een vrij onvriendelijk antwoord ontvingen, zijn wij begonnen met zijn huis in brand te steken, en geëindigd met hem naar boord te sleepen. Daar hebben wij eenigen tijd met hem gespeeld, en toen eens beproefd, hoe hij er zonder neus en ooren zou uitzien; eindelijk hebben wij hem aan de ra gehangen en met gloeiend spek op hem geschoten, tot het hem begon te vervelen en hij uit nijd den adem uitblies.’¹⁾

Deze onmenschelijke taal van den beeldstormer werd door zijne bondgenooten met een luid ‘hoerah!’ begroet.

‘Stil, jongens!’ begon Govert weder; ‘niet zoo luide, denkt dat gij een banneling, een vogelvrijverklaarde in uw midden hebt; ons uur is nog niet gekomen.’

‘Maar hoe hebt gij het toch wel gemaakt ... pf.... om aan de waakzaamheid der.... pf.... spaansche soldaten te ontgaan?’ vroeg het kleine mannetje, dat weder even smakelijk zijne pijp rookte.

Dat zal ik u vertellen, meester Leendert,’ antwoordde Govert. ‘Gij, als snijder, zult nog beter dan wij weten dat de kleêren den man maken; welnu, gij moet dan weten dat ik op de hoogte van Alblasserwaard een schipper van schuit en kleederen beroofd heb, en de zwarte pruik heeft het overige gedaan. De schildwacht aan de Waterpoort was onnoozel genoeg om het fabeltje, dat ik hem op de mouw spelde, voor waarheid aan te nemen; het vrome gezichtje van mijne dochter heeft hiertoe voorzeker veel bijgedragen. Doch het wordt tijd, dat ik u met het eigenlijke doel mijner komst bekend maak. Marinus Brand, onze hoofdman, heeft mij naar mijne geboorteplaats Gorkum gezonden, ten einde de tijding, dat Dordrecht in onze macht is, in stilte onder de burgers te verspreiden en hen alzoo op de komst onzer troepen voor te bereiden. Dan heb ik verder in last om door het uitdeelen van geld en schoone beloften de gemoederen op te winden, en al datgene te bewerkstelligen, wat ik voor het welslagen der belangrijke onderneming noodig acht. Ziehier, welk plan door mij beraamd is. Ik blijf voorloopig hier in huis verborgen. Gij Dirk en uwe vrienden, gebruikt al uwen invloed om het volk op te ruien; ook zorgt gij, dat onder de burgers op den wal er ten minste één zij, dien wij kunnen vertrouwen; deze houdt onophoudelijk het oog op de rivier gevestigd en geeft, zoodra hij onze vlag ontdekt, terstond hiervan kennis. Zoodra wij deze tijding ontvangen, doen wij op een nader af te spreken teeken de onzen bijeenkomen, overrompelen de wacht en houden de poort open tot zoolang onze redders aan wal zijn. Het overige zal zich wel vinden.’

Nog menig glas werd op den goeden uitslag van dit plan geledigd. Govert, die hier eene hoofdrol speelde, deelde nog eenige bevelen uit, en eindelijk verlieten allen de gelagkamer.

Wij zijn verheugd, lieve lezer, dit onmenschelijke, onchristelijke gezelschap te kunnen verlaten. Niet dan met weêrzin brachten wij u in de herberg van Dirk Roelofsz, en met schroomvalligheid maakten wij in dit hoofdstuk van enkele ruwe, kwetsende uitdrukkingen gebruik; doch het was noodig voor den samenhang van ons verhaal, en de waarheidsliefde gebood het ons; zelfs hebben wij nog veel moeten verzwijgen wat door ooggetuigen opgeteekend en bewaard is, daar wij vreesden uwe kieschheid te pijnigen.

(Wordt vervolgt.)

1) Marinus Brand was een Vlaming, een man van de laagste en verachtelijkste klasse, die nu eens in hel uitgraven van aarde, ten einde de dijken tegen den watervloed te herstellen, en dan weder als varensgezel de moeielijkheden des levens had getorscht, doch die aan zijne stoutmoedigheid en aan eene zekere vlugheid van geest te danken had, dat hij niet de laagste plaats bij de opstandelingen bekleedde. Hij had een leger, dat zijner waardig was, als zijnde samengesteld uit eenige uit het slijk der aarde en het schuim der zee bijeengeraapte deugnieten, onwaardig om den naam van soldaat te dragen; trouwens de meesten van hen waren reeds langen tijd onder eenen graaf Van der Marek, met name Willem Lumey, in de zeeschuimerij geoefend, geene soldij verdienende dan de vrijheid van naar willekeur te mogen rooven, van waar zij bij onze landlieden den naam van vrijbuiters verkregen.
W. Estius, Historie der Martelaars van Gorkum.

1) Historisch. Zie W. Estius.