De Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 62]

Een goed hart.
Zedenschets door Hendrik Conscience.

I.

Op eenen namiddag der maand Januari 1847 stapten twee jongelingen, zingend, schuifelend en vol levenslust, over de baan die van Ninove naar Brussel leidt.

Zij konden nauwlijks den ouderdom van zestien jaar bereikt hebben, en hadden geheel het voorkomen van atheneum-studenten die de vrijheid van den Zondag te baat nemen, om het schoolstof van hunne schouders te schudden en hunne vleugelen in lucht en ruimte uit te slaan.

De een, rijzig van gestalte en wel iets mager, had levendige, zwarte oogen en fijne wezenstrekken die overweging en diepte van gevoel lieten vermoeden; de ander was gezet, met blozende wangen en doffen blik; hij kon niets worden dan een onbeduidend mensch die weinig gerucht in de wereld zou maken en nimmer veel kwaad noch veel goed zou doen.

Het weder was zeer koud; aarde en beken waren sedert vele dagen met een dikke ijskorst bedekt; maar dewijl de zon den ganschen dag had geschenen en nu nog als een roode vuurbol in het Westen gloeide, had de prachtige winterdag op het gemoed der jongelieden opwekkend gewerkt, en zij lachten en jokten van uitspattende levensblijheid.

Misschien was eene bijzondere omstandigheid niet vreemd aan deze vroolijke gemoedsstemming: het was niet lang na den eersten Januari, en onze jongens hadden waarschijnlijk nog eenige franken van hun Nieuwjaar op zak. Dit zet wonderlijk veel opgeruimdheid bij, vooral in de eerste jaren der jeugd, wanneer men gevoelt dat men nog niet geheel een man is, doch snakt om het te kunnen schijnen.

Op een goed half uur gaans van Brussel, kwamen zij aan eene bekende herberg.

‘Frans, hebt gij geen dorst?’ vroeg de een.

‘En gij, Victor?’ antwoordde de ander.

‘Ik nog niet.’

‘Ik evenmin.’

‘Indien wij toch maar een glas bier dronken, voor den dorst die komt?’

‘Bah, ja, het kan er nog wel af.’

Was het niet reeds een mannendaad in eene herberg te treden en daar op den toon van bevel te mogen roepen:

‘Bazinne, twee glazen bier!’

Ook stapten de lichtmoedige gezellen met opgeheven hoofd de kamer binnen, en drukten zeer stout hun verlangen uit, terwijl zij bij eene tafel plaats namen.

Er zaten nog vier andere personen rondom de kachel; een hunner las met luider stem een artikel in een dagblad, zijne lezing soms onderbrekende door uitroepingen van medelijden en treurige ophelderingen.

Er was spraak in het artikel van den ijselijken hongersnood in Vlaanderen, tengevolge der aardappelziekte en het volledig stilstaan der weverij. Al de middelen der Vlaamsche Gemeenten waren uitgeput; en de arme menschen, stervend van gebrek, vloden bij duizenden naar andere gewesten des lands, om er eene bete broods te vinden; maar dewijl de dure tijd overal grooten nood veroorzaakte, werd den ongelukkigen werklieden van Vlaanderen de toegang tot steden en dorpen ontzegd. Zij dwaalden dus hulpeloos rond, totdat uitgeputheid of ziekte ze verarmde, en voor velen de dood een einde aan hunne ellende kwam stellen.

De gevoelvolle taal des lezers wekte de aandacht der beide jongelieden op. Bovenal scheen Victor met innige deelneming toe te luisteren.

De lezer ging dus voort:

‘Het is te koud, niet waar? Hier, in de stilte des doods, beklemt het hart zich met afgrijzen en schrik. - Wij zijn in het rijk des hongersnoods.

Ziet gij ginds die half naakte menschenschimmen bij hoopen over de velden dwalen? Hoe machteloos slepen zij hunne stramme leden over de sneeuw! Een onuitsprekelijke pijn doorwoelt hun ingewand; hun oog is zonder leven, zij hebben honger en zoeken voedsel. Daar valt er een, die niet meer zal opstaan, - nog een, nog meer! De hoopen verminderen; zij zaaien hunne lijken langs de baan; - niemand ziet om naar den gevallen broeder, want ieder gevoelt insgelijks de ijskoude des doods op zijn verengden boezem drukken. - De hongersnood geeselt die levende geraamten voort; zij bukken het hoofd nog dieper in de wanhoop, en dwalen sprakeloos verder - altijd verder, - misschien totdat de laatste gevallen zij..... Richt uw oog voorbij gindsche boomen. Ziet gij daar die bewegende grauwe vlekken op de sneeuw? Het zijn dieren die eene prooi zoeken, niet waar? - Neen, neen, menschen zijn het: vrouwen en kinderen, die kermend over het rapenveld kruipen en hunne magere vingeren ten bloede krabben, om aan den bevrozen grond nog een uur levens te ontrukken. Hier ook liggen er reeds ontzield, met het logenachtig voedsel in de verkrampte vuist.....

Daar, vóór ons, schiet een kerkje zijn blauwe torenspits hemelwaarts. Het is een dorp, befaamd om de werkzame nijverheid zijner inwoners. Weinige jaren geleden galmde, in elk zijner hutten, het gerucht des arbeids en de heldere zang der levensvreugd..... Nu zwijgt er alles: men zou zeggen dat de bewoners in eenen diepen slaap verzonken liggen. - Dwaling! Daarbinnen, achter deze stomme muren, zitten ook van die geraamten, met wanhoop in elkanders oogen te staren en sprakeloos wachtend op den roep van God!

Open eene deur, - kies toch niet - de hongersnood verschoonde hier niemand.... Zie, daar, op zijn verbrijzeld getouw, zit de vlaamsche werkman. Nevens hem, op wat stroo, ligt het lijk van zijn oudste zoontje, - een ander kind omvat zijne knieën en smeekt om voedsel; wat verder zit de moeder; zij drukt haren zuigeling tegen de borst en bevochtigt zijne dorre lippen met hare tranen. Arme vrouw! haar moeder hart bloedt; want zij ziet de oogen van haar kindje breken, en zij gevoelt dat het in hare armen sterven gaat! Wee! wee, te midden van het stomme huisgezin staat een afgrijselijk spook te lachen: de onverbiddelijke dood, die loert en wacht!......’⁽¹⁾

Toen de lezer tot deze plaats van het dagbladartikel was gevorderd, werd hij eensklaps onderbroken door de intrede van een luidruchtig gezelschap, waaronder velen zijner vrienden, die hem vroolijk de handen drukten.

Het dagblad werd ter zijde gelegd en men sprak lachend van min droeve dingen.

Een der jongelingen stond op, en zeide tot zijn gezel:

‘Kom, Frans, vertrekken wij, of het zal geheel donker zijn eer wij te huis geraken. Ik weet niet, het lachen dezer lieden snijdt mij door het hart.’

Buiten de herberg, en na dat zij eene wijl stilzwijgend hadden voortgestapt, bemerkte de ander:

‘Victor, hoe zijt gij nu op eens zoo treurig geworden? Zeker, het lot der arme menschen in Vlaanderen is wel beklagelijk; maar wij kunnen het toch niet verhelpen.’

‘Ach, indien ik rijk was!’ zuchtte Victor. ‘Welk geluk zou ik hebben in goed te doen en onze ongelukkige broeders van Vlaanderen ter hulp te vliegen!’

‘Dit zou moeilijk zijn!’

‘Met geld kan men alles, Frans. Ik kocht in Brussel een grooten wagen; ik laadde hem vol eetwaren; ik trok er mede naar Vlaanderen, naar de omstreken van Thielt, van Deerlijk, waar men zegt dat de grootste ellende heerscht. Daar zou ik, van hut tot hut, de stervende huisgezinnen gaan opzoeken, en als een troostengel de hopelooze lieden toeroepen: ‘looft God en weest blijde: hier is leven!’

‘Gaat gij nu krijschen, Victor?’

‘Ik kan aan zooveel lijden niet denken, zonder mij diep ontroerd te voelen.’

‘Maar waart gij nu ook al rijk, wat zou het helpen? Uit al de steden des lands zendt men groote sommen naar Vlaanderen; de kooplieden op de Beurs van Antwerpen, hebben op eenen enkelen dag voor tachtig duizend francs ingeteekend; het Staatsbestuur komt de armste gemeenten ter hulp.... en dit alles belet niet, dat er nog honderd duizenden menschen honger lijden; - wat zoudt gij dan wel met uwen enkelen wagen kunnen verrichten?’

‘Het is waar!’ zuchtte Victor als ontgoocheld’ de mensch is onmachtig tegen de ijselijke plaag!’

Maar een oogenblik daarna voegde hij er met kracht bij:

‘Nogtans om duizenden menschen te redden, moet men beginnen met eenigen. O, kon ik er slechts tien van den hongerdood bevrijden, ik zou er gelukkig om zijn mijn leven lang!’

‘Maar wij kunnen het niet, en hebben dus ongelijk te treuren. Laat ons van wat anders spreken.... Is het waar, dat uw vader zijne plaats op de fabriek te St. Gilles gaat verlaten?’

‘Ja, Frans, het is waar; met het einde der maand, wordt hij facteur bij den rijken koopman Greps, in de Vlaamsche Straat. Hij is zeer tevreden; zijn nieuw bureel zal dicht bij Molenbeek en bij ons huis zijn, en hij trekt wel vijfhonderd franken meer. Gij moest eens zien, hoe blijde mijne moeder is! Ja, want de zaken in haren winkel gaan sedert den duren tijd niet al te wel, en zij meent dat het mijnen vader niet onmogelijk zal zijn, ten naasten jaar mij als leerling-klerk op het kantoor van mijnheer Greps te doen aanvaarden.’

‘Gij weet wel, Victor’, zeide de ander ‘dat mijn vader voornemens was, mij Commis-Voyageur te maken? Dit is nu veranderd: mijn oom de veearts, zou wel willen dat ik naar de Hoogeschool ging, om doctoor te worden. Hij zou de kosten mede helpen betalen. Ik heb niet veel

(1) Zie Redevoering uitgesproken te Antwerpen op het groote muziekfeest ten voordeele der slachtoffers van den hongersnood in Vlaanderen (1847)
Volledige werken van Hendrik Conscience, aflevering 34. Van Dieren en Cie., Antwerpen 1858.

[p. 63]

lust in dien stiel. Nacht en dag zieken bezoeken en menschen zien sterven! niets hooren dan kermen en klagen!’

‘Ware ik in uwe plaats, Frans, ik zou het met blijdschap aanvaarden. Zieken genezen, lijdenden troosten, wat is er schooner en edeler op de wereld?’

Zoo stapten zij voort, koutende over het een en ander, zonder evenwel nog de vroolijke gemoedsstemming van vroeger terug te vinden.

De zon was intusschen achter den gezichteinder weggezonken, en een grijze mist kondigde het vallen van den avond aan.

Zij konden nog een vierendeel uurs van de voorstad Molenbeek verwijderd zijn, toen Victor met verrassing zeide:

‘Frans, Frans, zie eens, daar voor ons, nevens de baan!’

‘Wat meent gij?’

‘Die vrouw met hare kinderen.’

‘Welnu, het is eene boerin die wat rust.’

‘Rust men zoo op den bevrozen grond? Neen! het zijn arme menschen; zij hebben koude. Hoe ze daar ineengekrompen zitten! Mij dunkt ik zie ze beven.’

De beide gezellen gingen voort en naderden allengs de nedergezeten vrouw.

Het moest eene moeder zijn; want zij hield een jongsken van drie of vier jaar op haren schoot en tegen hare borst gesloten, terwijl een meisje van elf of twaalf jaar met haar blond kroezelkopje tegen haren schouder scheen te slapen.

Het kleedsel dezer lieden, alhoewel zeer nederig en ontoereikend tegen de gure koude, weerde de gedachte af, dat zij bedelaars konden zijn. Ook aarzelde Victor om hun het woord toe te sturen, en hij zou misschien zonder spreken zijn voorbij gegaan; want de vrouw hield den blik neêrgeslagen en de kinderen roerden zich niet; maar toen hij zag dat uit de oogen der moeder stille tranen rolden, bleef hij staan en vroeg, met eene stem die ontroerd was door medelijden:

‘Vrouw, waarom weent gij?’

Een droef schudden des hoofds en een diepe zucht was het eenig antwoord dat hij bekwam. Indien de vrouw hulp behoefde, gevoelde zij wellicht dat zij deze niet kon verhopen van jongens, die nauwelijks de kinderjaren ontgroeid schenen. Misschien was zij gansch moedeloos.

‘Zeg het mij toch’, hernam Victor schier smeekend. ‘Ik zie wel dat gij ongelukkig zijt.’

‘Ja, ja, ongelukkig, rampzalig, verlaten van God en van de menschen!’ zuchtte de vrouw.

‘Maar, vrouw-lief, gij kunt toch niet met uwe arme kinderkens hier op den bevrozen grond blijven zitten?’

Deze vraag bekwam weder geen ander antwoord dan een pijnlijken zucht en nieuwe tranen.

‘Ongetwijfeld had de jonge, zoete stem van Victor opwekking in het hart van het kleine meisje geschonken; want zij scheen uit hare sluimering te ontwaken, en aanschouwde de onbekende met eene soort van blijde verbaasdheid. Het arme kind was schrikkelijk vermagerd, zijne ingevallen wangen waren wit en bloedeloos en zijne blauwe oogen schenen weg te duiken in het vocht dat haar glans verdoofde; maar ondanks die geraamtemagerheid en die spookachtige bleekheid, was het kind nog aangrijpend schoon, en de dankbare blik zijner weifelende oogen, de stille glimlach op zijne fijne lippen, waren zoo bekorend en zoo roerend, dat Victor tot in het diepste der ziel er door werd getroffen.

Hij herhaalde daarom zijne vraag met meer aandringend medelijden in de stem:

‘Maar, vrouw, gij kunt hier toch den ganschen nacht niet blijven zitten. Gij zoudt bevriezen!’

‘Schenkt God ons, na de rust, eenige krachten, dan zal ik ergens bij eenen boer gaan aankloppen en smeeken om in de schuur te mogen slapen; maar die aalmoes werd mij reeds zoo dikwijls geweigerd!’

‘Komt gij uit Vlaanderen, vrouw?’

‘Ja, mijnheer. Ik hoopte in Brussel hulp te vinden; de stadswachten hebben mij van de poort verdreven en mij tot buiten Molenbeek geleid. Na eene lange droeve reis, zonder ander eten dan een stukje droog brood, zitten wij hier, uitgeput en hopeloos.....’

Victor stak de hand in zijn zak als om zijn geld te betasten of te tellen, en zeide dan, de vrouw de hand toereikende:

‘Kom, moederken, gij moet opstaan; ik ben maar een jongen en heb niet veel geld; maar ik zal u toch helpen.’

‘Ach, mijnheer’, zuchtte de vrouw, ‘ik weet niet wat gij voor ons wilt doen; maar wees in alle geval duizendmaal bedankt voor uwe barmhartigheid.’

Frans neigde zich over den schouder van zijnen vriend en fluisterde iets aan zijn oor. ‘Hoe?’ wedersprak hem Victor ‘wij zouden eene arme moeder met hare bibberende kinderen van honger laten sterven of van koude laten bevriezen? En wij hebben geld, al is het maar weinig!.... Neen, neen, vrouw, gij zult hier niet blijven, en gij zult eten, dezen avond!’

Frans, die tot dan geen deel aan het goede werk had genomen maar nu misschien berouw over zijne koelhartigheid gevoelde, holp de vrouw zich oprichten, en zeide murmelend dat zijn vriend gelijk had en men zijnen evennaaste niet zoo wreed mocht laten lijden, wanneer men, met eenen enkelen frank misschien, hem uit den nood kon redden.

Zij waren nu in de baan getreden en keerden het aangezicht naar Brussel. Dit scheen de twijfelende vrouw te verschrikken.

‘Naar Brussel?’ mompelde zij ‘men zal mij weder verjagen!’

‘Ja, naar Brussel, moeder’, antwoordde Victor, ‘ten minste naar Molenbeek. Vrees niet; ik weet daar eene afspanning, waar men zeer goedkoop de lieden herbergt. Gij zult er eten en slapen: zooveel geld heb ik wel. Wees getroost, moeder, het is slechts tien minuten van hier.’

‘Als het maar voor eenen nacht is, dan wil ik de helft betalen!’ riep Frans.

‘Doet met ons volgens uw goed hart’, zeide de vrouw. ‘Wij kunnen u slechts zegenen voor de weldaad; maar, wees zeker, er is een God in den hemel, die u de schuld der arme moeder zal betalen.’

Zij begaven zich op weg.

Victor had het kleine meisje bij de hand gevat. Na het kind eenige troostende woorden te hebben toegestuurd, vroeg hij naar haren naam.

‘Ik heet Mietje Corebloem, mijnheer’ antwoordde het meisje met een liefelijk, zilvertonig stemmeken.

‘Mietje Corebloem? Dit is een fraaie naam; en gij zijt wel een schoon kind, met die hemelblauwe oogjes en dit blonde krulhaar’, zeide Victor streelend, ongetwijfeld om het meisje tot moed en vertrouwen op te wekken.

‘Gaan wij eten krijgen, mijnheer?’ vroeg het kind. ‘Zullen wij mogen slapen? In een bed?’

‘Ja, in een zacht bed, en gij zult zooveel mogen eten als gij wilt.’

‘Soep?’

‘Ja, soep.’

‘En vleesch ook, mijnheer?’

‘Vleesch ook.’

‘Warm?’

‘Zeker, warm.’

‘En zal moeder, en zal mijn broêrken, ook vleesch krijgen?’

‘Natuurlijk, Mietje, gij zult al te zamen eten.’

‘Och, God, mijnheerken-lief dat zal goed zijn! Was vader nu ook met ons!’

‘Waar is uw vader?’ vroeg Victor.

De stem van het kind veranderde geheel van toon; het antwoordde treurig:

‘Vader is dood.’

‘Sedert lang?’

Mietje Corebloem telde op hare magere vingerkens, en murmelde:

‘Een, twee, drie, vier,..... vijf dagen, mijnheer.’

Slechts vijf dagen!..... eilaas, was de vader van dit ellendig huisgezin een slachtoffer van den hongersnood geworden?

De gevoelige jongeling durfde het kind deze vraag niet toerichten. Om eene afleiding te vinden, keerde hij het hoofd om naar de moeder, en zag dat zij met Frans eenige stappen achteruit was en moeilijk en wankelend scheen te gaan.

Tot haar naderende, zeide hij:

‘Vrouw, dit kind weegt u te zwaar. Kan het niet wat loopen?’

‘Het arme lam slaapt, mijnheer’ antwoordde zij. ‘Het is een beetje ziek.... van vermoeidheid; wij zijn op de been sedert het krieken van den bitteren, langen dag.’

‘Kom, geef mij het kind; ik ben sterk, ik zal het dragen!’ riep Victor, ondanks haren tegenstand den dierbaren last haar ontnemende.

Het jongsken opende de oogen niet, en meenende ongetwijfeld dat het nog immer door zijne moeder werd gedragen, legde het zijne armkens om Victors hals en hield, als met liefde, hem nauw omstrengeld.

Wat zonderling gevoel van fierheid deed het hart van den goeden jongeling nu kloppen! Hij had de overtuiging, dat hij een edel werk pleegde, en was gelukkig en achtte zich rijk als een koning.

Ook ontstelden, noch beschaamden hem de nieuwsgierige of schertsende blikken van eenige voorbijgangers. Het was nu toch schier avond, want men kon van verre reeds zien, dat de gaslantaarns in de straten van Molenbeek ontstoken waren.

Het meisje kwam weder nevens Victor, vatte zijne hand, met eene soort van smeekende teederheid, en vroeg nog eens:

‘Och, mijnheerken-lief, wij zullen warm vleesch krijgen, niet waar? Seffens, eh? Ik heb zulken honger!’

‘Ja, ja, Mietje, wees maar blijde: seffens, onmiddellijk.’

De vraag van het meisje deed eensklaps eene nieuwe gedachte in hem ontstaan. Indien hij deze lieden in eene herberg bracht, zouden zij wellicht nog lang op een avondmaal moeten wachten; want het was Zondag en de herbergen krielden waarschijnlijk van volk.’

Zich naar zijnen vriend keerende, zeide hij hem, met halve stem en in de fransche taal:

‘Wanneer men ongelukkigen wil helpen moet men het breed en uit ganscher harte doen. Wij hebben ginder te Dilbeek een goed stuk hesp gegeten; ik heb geen honger meer. Mijn noenmaal staat op onze kachel nog te wachten. Ik ben wel van zin, deze arme menschen naar ons huis te leiden en ze mijn noenmaal voor te zetten. Zoo zouden zij waarlijk warm voedsel krijgen, zonder zelf een oogenblik te moeten wachten.’

‘Doe het niet’, morde Frans, ‘wat zou uwe moeder wel zeggen, wanneer zij u zoo onverwacht met eenen ganschen troep onbekenden in huis zag vallen?’

(Wordt vervolgd.)