De Belgische Illustratie. Jaargang 3

Parijs op 31 maart 1814.

Zoo viel dan Frankrijks hoofdstad voor de tweede maal in deze eeuw in handen eener vreemde mogendheid; maar hoe verschillend zijn de gevoelens der bevolkingen bij die eerste inneming van Parijs op den 31 Maart 1814, en bij de capitulatie van Parijs en zijne forten van den 29 Januari 1871. Toen juichte Europa, en met volle recht, over den val van een veroveraar welke zijne slagvelden met het bloed van honderd duizenden had gedrenkt; toen jubelden de uit de slavernij verloste bevolkingen over hare bevrijding van een juk, hetwelk loodzwaar haar op de schouders drukte; toen verwachtte men den vrede, en wel een duurzamen vrede, na zoo veel jaren van onafgebroken oorlogvoeren; thans is er bijna geen volk dat in den val van het trotsche Parijs niet het voorteeken, of ten minste voor de toekomst eene bedreiging met den ondergang van het eigen volksbestaan ziet. De kleine landen, en onder deze niet het minste ons vaderland, schijnen bedreigd in hunne zelfstandigheid, want Frankrijks val heeft zijn' mededinger naar de oppermacht in Europa de handen vrij gelaten, om naar eigen willekeur de kleinere volken van de lijst der natiën te schrappen.

Wij willen hier een kort en vluchtig verhaal leveren betreffende den val van Parijs in 1814, eene gebeurtenis van zooveel gewicht, en die met zooveel vreugde door de geheele wereld vernomen werd en daartoe maken wij gebruik van de aanteekeningen door Orloff, den adjudant van keizer Alexander, in het licht gegeven.

De laatste veldslag, waarbij Napoleon aan de verbonden mogendheden den toegang tot zijne hoofdstad kon betwisten, was gestreden; de oostenrijksche veldheer had te Arcis-sur-Aube overwonnen. Napoleon gevoelde zich na deze nederlaag te zwak om zich nog eens tegen zijn overwinnaar op te werpen en zag dus geen anderen uitweg meer open dan zich op Parijs terug te trekken, ofwel den vijand in den rug te vallen en zoo te pogen hem van Duitschland en Zwitserland af te snijden. Dit laatste lachte hem het meeste toe; het was eene koene manoeuver, zijn onverschrokkenheid ten volle waardig. Maar de verbondenen lieten zich niet verschalken. Zij doorgrondden ten volle de plannen van hun tegenstander welke hoopte hen naar Duitschland terug te lokken, en die onder de oostelijke forten en vestingen een veel beter terrein moest vinden om hunne macht te keer te gaan. Schwarzenberg en Blucher wilden naar Parijs en zij wisten hun gevoelen te Vitry, in den raad der vorsten, door te drijven.

De hoofdmacht der geallieerden drong dan het Marne-dal in op weg naar Parijs; een dubbel legercorps werd tegen Napoleon achter gelaten, waarvan het eene te Vitry, het andere te Meaux postvatte. Op zijn tocht derwaarts versloeg het hoofdleger nog de generaals Mortier en Macdonald, wie zij een verlies van 8000 manschappen en al hun geschut, op acht stukken na, toebrachten, en de divisiën Pactot en Amey, welke totaal vernield werden. Op den 30^en Maart kwamen zij in het gezicht van Parijs. Hier heerschte de grootste verwarring; geen andere verdedigers had de bedreigde stad dan het overschot der geslagen legers van Mortier en Macdonald, vijftien duizend slecht gewapende nationale garden, 154 stukken van verschillend kaliber en eenige honderden invalieden en leerlingen der polytechnische school. Toch werd in een krijgsraad, onder voorzitterschap van de keizerin Maria Louisa, besloten de verdediging voort te zetten zoo lang men kon, een besluit, waartoe maarschalk Marmont, de gouverneur van Parijs, vooral had aangespoord.

Terstond bij hunne aankomst voor de stad, in den morgen van den 30^en Maart, gaven de veldheeren der verbonden legers bevel om alles tot den aanval voor te bereiden en de storm-colonnen werden gevormd; aan den rechtervleugel stonden de Pruisen, in het centrum de Russen, onder aanvoering van keizer Alexander, aan den linkervleugel Russen en Oostenrijkers. Toen men reeds het sein tot den aanval verwachtte verscheen er een fransch parlementair, welken men terstond tot keizer Alexander geleidde. De keizer belastte zijn adjudant Orloff met de onderhandelingen en gaf hem volmacht om overal het vuur te doen staken, en elken aanval, al werd hij reeds door eene overwinning bekroond, te doen ophouden. ‘Parijs,’ zoo sprak de vorst, ‘beroofd van zijne verdedigers en van zijn grooten veldheer, kan naar mijne vaste overtuiging geen tegenstand bieden. God, die mij de macht en de overwinning heeft geschonken, wil dat ik beide gebruike tot het herstel van den vrede en der rust in Europa. Kunnen wij den vrede bekomen zonder strijd, des te beter; kunnen wij dit niet dan moeten wij aan de noodzakelijkheid gehoorzamen en strijden. Vrijwillig of met dwang, strijdend of in parademarsch, op puinhoopen of in paleizen, heden nog moet Europa in Parijs overnachten.’

Orloff verwijderde zich met den parlementair, een officier en twee trompetters; hij begaf zich naar de voorste linie in het dorp Pantin, welke door eene russische brigade infanterie bezet was, en deed terstond het vuur ophouden en de trompetten blazen. Tegelijk ging ook de Franschman naar zijn volk en deed ook daar het vuur staken. Maar toen de russische gevolmachtigde tot op eenigen afstand de fransche liniën genaderd was, verdween de fransche parlementair achter de soldaten en er volgde eene losbranding, waaraan Orloff en zijn gevolg slechts door een wonder zijn ontkomen. Nu werd de strijd algemeen en duurde voort over de gansche linie tot vier uren 's achternoens, toen de verbondenen den heuvel van Chaumont in het dorp Belleville bezet hadden.

Op dat uur kwam een wezenlijke parlementair met het voorstel om de onderhandelingen over de capitulatie te doen aanvangen. Wederom werd Orloff belast om met den officier te spreken. Daar deze geene volmacht had en slechts het verlangen te kennen gaf dat de verbondenen den aanval zouden doen ophouden, ontving hij een weigerachtig antwoord. Toch verkreeg Orloff de toestemming om met den parlementair naar den maarschalk Marmont te gaan; onder een hagelbui van kogels, zoowel der Franschen als der geallieerden, bereikten zij hunne bestemming.

De eerste officier, dien Orloff op de uiterste vijandelijke liniën aantrof, was de hertog van Ragusa (Marmont); hij stond daar met den degen in de hand en vuurde zoo met gebaren als woorden tot wanhopigen tegenstand aan. Zijn uiterlijk was krijgshaftig, maar op zijne wezenstrekken kon men het diepe gevoel der verantwoordelijkheid lezen, waaronder hij gebukt ging; het scheen dat hij er reeds een voorgevoel van had dat hij eenmaal tot het mikpunt van alle aanvallen der verschillende partijschappen, tot het offer van den gekrenkten nationalen trots zou bestemd wezen. Toen hij Orloff bemerkte kwam hij op hem af en sprak:

‘Ik ben de hertog van Ragusa.... Wie zijt gij?’

‘Kolonel Orloff, de vleugel-adjudant van Z.M. den keizer van Rusland, welke Parijs wilbehou den voor Frankrijk en voor de geheele wereld.’

‘Dat is ook onze wensch en mijne eenige hoop, zonder welke ons niets rest dan hier te sterven.... Welke zijn uwe voorwaarden?’

‘Het vuur wordt gestaakt; de fransche troepen trekken terug achter de versterkte barrières en terstond wordt er eene commissie benoemd om de overgaaf van Parijs te bespreken.’

‘Ik neem uwe voorwaarde aan en zal met den hertog van Treviso (Mortier) u bij de barrière van Pantin afwachten. Laten wij nu zonder toeven van beide zijden het vuren doen staken. Leef wel.’

Orloff verwijderde zich, maar keerde schier oogenblikkelijk terug en sprak nog tot den maarschalk:

‘Ook de hoogte van Montmartre moet door de Franschen ontruimd worden.’

Na zich eenigen tijd bedacht te hebben antwoordde Marmont:

‘Dat is wel, want ook deze ligt buiten de versterkte batterijen.’

Het schijnt dat men van fransche zijde met den wapenstilstand geen genoegen nam, want aan alle kanten vernam men den kreet: ‘Leve de keizer! Leve de groote Napoleon!’ Overal kon men eene zekere strijdlustigheid waarnemen en niet zonder moeite mocht het gelukken de fransche soldaten naar de bedongen stellingen terug te doen trekken.

Terwijl tusschen Marmont en Orloff boven verhaald mondgesprek gehouden werd, hadden de Czaar en Frederik Wilhelm van Pruisen plaats genomen in de nabijheid der veroverde fransche stellingen en wachtten zij met ongeduld op de tijdingen welke Orloff moest brengen. Nauwlijks had deze rekenschap van zijne volbrachte zending gegeven of de Czaar riep den graaf van Nesselrode en gaf hem de instructiën, welke reeds te voren in een onderhoud met den koning van Pruisen en graaf Schwarzenberg waren vastgesteld. De oostenrijksche generaal deed den russischen minister door graaf Paar vergezellen en zoo reden nu de gevolmachtigden der gealliëerden naar de barrière van Pantin, waar zij Marmont met zijn staf aantroffen. Daar was het vuren reeds lang gestaakt maar van de stellingen, welke Blucher, die nog niet met den wapenstilstand bekend was, bezet hield, hoorde men nog altijd het kanongebulder.

Daar Mortier nog niet was aangekomen stelde Marmont voor hem te gemoet te rijden, en zoo begaf men zich langs de buitenste omwalling der stad naar de poort La Villette. Achter de troepen zag men geene volksoploopen of volksdemonstratiën; het was eene beraden, zuiver militaire verdediging waaraan het volk geen deel nam. Bij de poort trof men Mortier en na een kort onderhoud tusschen beide maarschalken ging men een herberg binnen waar de onderhandelingen terstond een aanvang namen. Deze werden van den kant der Franschen door Marmont geheel alleen gevoerd; Mortier gaf slechts door teekens zijn instemming of zijne afkeuring te kennen. Voor de verbondenen opende Nesselrode haar door het voorstel te doen om de stad zonder eenige voorwaarde over te geven.

Hiertegen verzette Marmont zich met bitteren spijt. Hij herinnerde daarbij aan de vroegere wapenfeiten door de beide maarschalken verricht, telde de veldslagen op waarin zij zich met roem hadden beladen en verklaarde ten slotte dat zij zich liever onder de puinhoopen der stad zouden laten begraven dan door zulke capitulatie hun verworven roem te bevlekken.

Op eens, toen de besprekingen het levendigst waren, nam de kanonade op den uitersten rechtervleugel der gealliëerden in hevigheid toe, terwijl men in de korte tusschenpoozingen van het kanongebulder een sterk geweervuur kon vernemen. Spoedig daarna heerschte er een diepe stilte,

[p. 219]

terwijl weldra een estafette aan Marmont de tijding bracht dat de Pruisen, vóór zij nog iets van den wapenstilstand hadden vernomen, de Franschen van den Montmartre hadden verjaagd. Daarna was hun de tijding gebracht van den wapenstilstand en hadden ook zij het vuren gestaakt.

Nog steeds wilden de maarschalken niet toegeven, zoodat Nesselrode besloot bij den keizer nieuwe en uitgebreider volmacht te gaan vragen. Een fransch generaal ging met hem om het ultimatum der geallieerden af te halen. Terzelfder tijd had de prins van Schwarzenberg een eigenhandigen brief van Napoleon ontvangen, waarin gesproken werd van onderhandelingen door hem direct met keizer Frans aangeknoopt, en waarvan het gevolg was dat de aanval op Parijs moest gestaakt worden. De prins doorzag echter de list en gaf aan de verbonden vorsten mededeeling van Napoleons schrijven, waarop deze hunne gevolmachtigden met nieuwe instructiën naar de stad zonden.

Tegen 7 uur 's avonds kwamen zij weêr ter plaatse, waar de eerste onderhandelingen afgebroken waren. Na een kort gesprek verklaarde Nesselrode dat de troepen welke Parijs verdedigd hadden de stad mochten verlaten, doch slechts in de richting welke hun zou worden voorgeschreven. Marmont weigerde ook dit voorstel aan te nemen. ‘Parijs is niet ingesloten,’ sprak hij, ‘en kan het ook niet worden; dus staan ons eigenlijk alle wegen open en moet gij ons wel den vrijen aftocht geven, dien gij niet kunt verhinderen.’ Na eenigen tijd vroeg hij welke weg hem zou worden aangewezen, maar toen Nesselrode hem voorstelde naar Bretagne terug te trekken weigerde hij met aanvoering der redenen zijner weigering. Hij besloot met de bemerking dat de overwinnaar, al mocht hij ook steunen op zijne overwinning en op zijne meerdere macht, toch wel acht had te geven op den toestand der overwonnen partij en de zaken niet tot het uiterste mocht drijven. ‘De raad door de grootmoedigheid gegeven is dikwijls beter dan die van de overmacht,’ waren zijne laatste woorden. Daar Nesselrodes instructiën hem niet veroorloofden den eisch van Marmont in te willigen kon men nog tot geen uitslag komen.

Mortier verwijderde zich en het de onderhandelingen geheel aan Marmont over, welke dit vertrouwen dan ook ten volle verdiende, want reeds sinds een uur 's achternoens had hij van Jozef Bonaparte volmacht ontvangen om alles, zelfs het leger, over te geven en toch bleef hij standvastig weigeren.

Zoo werd het 8 uur in den avond, zonder dat de onderhandelingen eene enkele schrede gevorderd waren. Daar aan een aanval op de stad gedurende den nacht niet te denken viel, was het noodzakelijk dat men er toe overging om den Franschen geheel en al vrijen aftocht toe te staan. Nesselrode brak dan de onderhandelingen af en het Orloff, op diens toestemming, als gijzelaar achter, terwijl hij zijn eerewoord verpandde dat geen aanval zou worden gedaan vóór Orloff terug geroepen en door de Franschen ontslagen zou wezen.

Orloff volgde Marmont in de stad, waar een diepe duisternis heerschte. Eenmaal slechts riep de maarschalk een adjudant tot zich, en gaf hem met zachte stem een bevel; de adjudant verwijderde zich en na weinige minuten hoorde men in eene aangrenzende straat het voortrukken eener troep welke kanonnen met zich voerde. Eindelijk kwamen Marmont en Orloff aan het hôtel des maarschalks, waar in alle zalen en kamers licht was ontstoken en waar een menigte personen hunne aankomst verbeidden.

Marmont belastte een adjudant met de zorg voor den gijzelaar en ging met eenige personen in zijn kabinet. Hoewel eerst uiterst terughoudend in hunne gesprekken, behandelden de Franschen den gijzelaar weldra openhartig en hoffelijk; zij betreurden het dat Napoleon en Alexander geen vrienden waren gebleven, daar zij met hun beide sterk genoeg waren geweest om het gebied over de geheele wereld te deelen; ‘maar,’ fluisterden eenigen, ‘men zou gelooven dat de geheele wereld nog te klein was voor de heerschzucht van Napoleon.’

Zoo werd het 2 uur in den morgen; graaf Paar kwam eindelijk met een brief van Nesselrode, welke alle hinderpalen uit den weg ruimde daar hij het aan de fransche maarschalken vrij liet om den aftocht te doen naar eigen verkiezing en in de richting welke zij wilden. Orloff en Paar stelden nu spoedig de overige punten der capitulatie vast en reikten reeds na een kwartier uurs het volgende ontwerp aan Marmont over.

1. De fransche troepen, onder bevel der hertogen van Ragusa en Treviso, ontruimen Parijs op den 31^en Maart, ten 7 uur in den morgen. 2. Zij voeren al de artillerie en het materiëel der beide corpsen mede. 3. Geen vijandelijkheden tegen hen mogen aangevangen worden tenzij twee uren na de ontruiming der stad, dus ten 9 uur in den morgen. 4. Alle arsenalen en magazijnen blijven in den staat waarin zij zijn op het oogenblik der onderteekening der overgave. 5. De nationale garde, zoowel infanterie als cavalerie, wordt geheel van de troepen losgemaakt; het blijft aan de geallieerden voorbehouden haar te ontwapenen, of te ontbinden. 6. De stedelijke gendarmerie deelt in alles het lot der nationale garde. 7. Gewonden en marodeurs, welke men nog na drie uren in de stad aantreft, zijn krijgsgevangen. 8. De stad Parijs wordt in de grootmoedigheid der geallieerden aanbevolen.

Marmont betuigde met dit ontwerp, waarvan hij de artikelen aan zijne omgeving luide voorlas, tevreden te zijn en gaf aan twee hoofdofficieren den last het in zijn naam te onderteekenen; Orloff, door een burgerlijke deputatie uit Parijs vergezeld, bracht het over naar Bondy, het hoofdkwartier van keizer Alexander.

In den voormiddag van den 31^en Maart, toen de Franschen langs de eene poort uit Parijs trokken, hielden de verbonden vorsten langs eene andere hun zegevierenden intocht binnen Frankrijks hoofdstad. Napoleon, op zijn eerste plan terugkomend, naderde met geforceerde marsch in de hoop haar nog tijdig te kunnen ontzetten. Maar hij kwam te laat; op het oogenblik dat de Parijzenaars met luid gejuich keizer Alexander bij zijnen intocht begroetten, stormde hij radeloos en met de wanhoop in het hart door de zalen van Fontainebleau.