De Belgische Illustratie. Jaargang 3

In het kamp.
Herinneringen van een oud soldaat. Medegedeeld door den ouden Valentijn.
(Slot.)

‘Wat ik u ga mededeelen, mijnheer,’ zoo begon de oude man, heeft vele jaren geleden plaats gehad, doch het staat mij nog levendig voor den geest, omdat het een onuitwischbaren indruk op mij heeft achtergelaten. Ik heb in mijne jeugd slechts zorgen gekend; die lente des levens bracht voor mij weinig rozen voort. Mijn vader, een gering ambtenaar, stierf toen ik twaalf jaren oud was; een jongere broeder lag nog in de wieg en vermeerderde slechts de zorgen mijner moeder, die nu met hare handen het brood moest verdienen. Dat was eene zware taak, want het werk moest gezocht worden, en alleen zij die in dergelijke omstandigheden verkeerd hebben, weten welke inspanning het kost brood, droog brood te krijgen, zelfs in ruil tegen harden arbeid. Het heugt mij ook nog zeer goed dat menige dag voorbij ging, die geen vuur aan onzen haard zag; geen vuur aan den haard dat wil zeggen geen enkelen duit in huis, geen eten op de tafel. Menigmaal heb ik dan ook mijne brave moeder schier radeloos de handen ten hemel zien heffen. Eens dat dit weêr gebeurde, nadat wij in twee dagen geen noemenswaardig voedsel hadden genoten, vroeg ik haar of wij nu van honger moesten sterven. Zij sloot mij luid snikkende in hare armen en zeide: ‘Neen, kind, o neen, want God heeft gezegd dat hij een vader van weduwen en weezen is, Hij zal ons niet verlaten, doch het valt mij zoo hard dat ik u op dit oogenblik geen eten kan geven en dat de kleine Willem, daar in de wieg, geen voedsel genoeg krijgt.’

‘Neem mij niet kwalijk, dat ik u zoo lang met die bijzonderheden uit mijne kindsheid bezig houd,’ zoo onderbrak de oude krijger zichzelven, ‘ik heb alles wat ik ben, naast God, aan mijne brave moeder te danken en men spreekt zoo graag over iemand die men meer dan alle andere menschen heeft lief gehad.’

Ik betuigde dat ik met belangstelling naar hem luisterde en toen zette hij zijn verhaal voort.

Het bleek dat mijne moeder niet te vergeefs hare hoop op den Vader van weduwen en weezen gevestigd had: er kwam werk, er kwam brood. Ik herinner mij ook nog zeer goed hoe zij met mij voor het crucifix nederknielde, dat mijn vader in zijne stervende handen had gehouden, om God te danken, toen haar de verzekering werd gegeven dat zij bij medelijdende menschen drie dagen der week naaiwerk aan huis zou kunnen verrichten. Dat was een vreugdedag in ons huis, zooals wij na den dood van vader nog niet gekend hadden. Mijne moeder nam mijn broertje uit de wieg; ‘nu zult gij ook wel weder betere dagen krijgen, mijn arme kleine Willem,’ riep zij hem toe en het kind glimlachte als had het besef van hetgeen er plaats greep. Mogelijk heeft de lieve God mijne moeder door den glimlach van een engel met een betere toekomst willen verblijden.

‘Ik wil slechts ter loops spreken over onze huiselijke zorgen van dien tijd. Wanneer mijne moeder van huis was moest ik op het kind passen en het dagelijks tweemaal, in een doek gewikkeld, bij haar brengen. Men noemde mij in de buurt het kleine vadertje; ik zat bij de wieg, vertelde mijn broertje allerlei dingen waarvan hij niets begreep, schilde de aardappelen en des avonds werd het eten door mij gekookt. Het was nog altijd een leven vol ontberingen, doch juist daarom wellicht en omdat wij elkander voortdurend noodig hadden, bestond in ons klein gezin eene wederzijdsche gehechtheid, die het bittere zoet maakte, 't Is niet te ontkennen, mijnheer, dat gemeenschappelijk gedragen leed of tegenspoed de harten tot elkander doet neigen, zoo als voorspoed ons vaak gevoelloos maakt.’

‘Dat is zeer waar, oude vriend,’ zeide ik, ‘voorspoed brengt licht hoogmoed voort, die in tegenspoed geen wortel kan schieten, omdat men zich alsdan krachteloos en hulpbehoevend gevoelt.’

Van lieverlede verbeterde onze toestand. Mijne moeder kreeg volop naaiwerk aan huis en ik werd leerling bij een kruidenier. Weldra waren mijne verdiensten niet onbeduidend meer; er begon eenige onbekrompenheid bij ons te ontstaan. De kleine Willem was ons beider lieveling; nooit kwam ik te huis zonder eene versnapering voor hem mede te brengen en wij besloten al het mogelijke aan hem te besteden. Hij moest een knap man in de maatschappij worden, dat hadden wij ons zoo vast voorgenomen alsof het geheel van ons zelven afhing. Wij getroostten ons allerlei kleine opofferingen om hem behoorlijk school te doen gaan. Ik gevoelde dat mij veel ontbrak om goed door de wereld te kunnen komen; dat moest, dat zou met mijn broeder anders gaan en het is waar dat een vader soms minder zorgen heeft over de toekomst van zijn eigen kind, dan ik over die van den knaap, dien ik verzorgd en opgepast had toen men mij het kleine vadertje noemde. Ik moet dan ook zeggen dat Willem mij als zijn vader liefhad en gehoorzaamde; hij was de vreugde in ons huis, de lust van ons leven.

Kan ik er mij onder Gods zegen op beroemen een braven zoon te bezitten, eene liefde als Willem onze goede moeder toedroeg heb ik nooit elders aangetroffen.

Zoo kwam het jaar '13 dat ons land zijne onafhankelijkheid teruggaf. Opgewekt door de vaderlandslievende geestdrift, die alom heerschte, had ik dienst genomen in de rij van hen die den geboortegrond verdedigden tegen vreemde dwingelandij. Het kostte mijne moeder een groot offer, doch zij bracht het gewillig, al moest zij niet slechts haren zoon maar ook een groot deel onzer inkomsten derven. Ik heb te Waterloo gestreden en daar het geluk gehad mijn kapitein het leven te redden, waarvoor mij later een ridderorde is geschonken.

Welk eene vreugde heerschte in ons huis toen ik ongedeerd terugkwam uit den strijd. Nu zouden wij weder geheel voor elkander kunnen leven, want ik had besloten niet in het huwelijk te treden alvorens mijn broeder tot eene bestemming gekomen en mijne moeder verzorgd zou zijn. Willem was nu vijftien jaren oud geworden, hij had zijn tijd nuttig besteed. Nog altijd stond het bij mij vast dat hij een hooger standpunt in de maatschappij moest bereiken; 't is wel mogelijk dat de ijdelheid daarbij eene rol speelde, doch ik kan u verzekeren dat mijne liefde voor den flinken jongen de hoofdrol vervulde. Ik besteedde al mijne spaarpenningen om zijne opvoeding te voltooien, liet hem vreemde talen leeren en had eindelijk het geluk hem op een goed kantoor achter den lessenaar te zien. Na een paar jaren was hij de rechterhand van zijn patroon en met de achting die men voor hem had klom ook zijn salaris. Nooit heb ik een jongeling gekend die zooveel begaafdheden en zooveel deugden in zich vereenigde. Bij zijne werkzaamheden bezat hij een ernst die met zijn leeftijd in strijd scheen, in huis was hij daarentegen een kind, een volslagen kind. Wanneer hij te huis kwam was zijn eerste vraag: “waar is moeder?” Zijne moeder was alles voor hem, hij kon buiten haar niet. Wanneer zij vaak tot laat in den nacht zat te werken, las hij haar iets uit een boek voor; hij bewees haar de diensten die men van een klein kind zou verwachten en kende geen genoegen wanneer zij er geen deel aan nam.

Ik deel u deze bijzonderheden alleen mede, mijnheer, om des te beter te doen uitkomen wat thans zal volgen.

Er bestaat eene wet die door Napoleon in het leven geroepen maar niet met hem verdwenen is; wij gehoorzamen aan die wet omdat wij als trouwe onderdanen daartoe verplicht zijn, doch zij heeft meer tranen en harteleed veroorzaakt, dan alle andere wetten te zamen. Willem moest soldaat worden. Geld bezaten wij niet, aan een plaatsvervanger viel dus niet te denken. De arme jongen was zeer treurig gestemd, minder nog dewijl hij weinig neiging had voor den militairen stand dan omdat hij zijne moeder moest verlaten, van wie hij nooit een enkelen dag gescheiden was geweest. Hij wist dit echter te verbergen, om de brave vrouw het leed te verzachten, spiegelde haar allerlei schoone vooruitzichten voor over den korten duur van zijne afwezigheid, over de briefwisseling die zij zouden houden en zoo al meer.

Toen wij den avond vóór zijn vertrek vertrouwelijk bij elkander zaten spoorde mijne moeder hem nogmaals aan om toch steeds God voor oogen te houden, geen gehoor te geven aan de stem der verleiding en de gelegenheden, die in den militairen stand zoo veelvuldig zijn, te vluchten. Hij glimlachte om hare bezorgdheid, viel haar om den hals en zeide: “hoe zou ik ooit uwe lessen en uw voorbeeld kunnen vergeten, moeder.”

Het was de laatste gelukkige dag dien wij in ons huis doorbrachten, gelukkig zelfs in weerwil van de tranen die gestort werden; er zouden voortaan bloedige tranen vloeien, die het hart verscheuren.

Ik zal u niet lang bezig houden over hetgeen verder voorviel, mijnheer. In den eersten tijd kwamen er brieven waarin zijn voortreffelijk hart zich als een spiegelbeeld weêrkaatste; dat duurde ongeveer een half jaar, toen werden zij allengs minder en er begon een lichtzinnige toon in te heerschen. Ik huiverde wanneer ik de eerste brieven bij de laatste vergeleek, doch wist mijne moeder gerust te stellen. Daarna kwamen zoogenaamde brandbrieven, die al meer en meer onbescheiden werden. Ik had geen rust meer en ging Willem een bezoek brengen. Hij was opgetogen van vreugde toen hij mij zag, zijne eerste vraag was: waar is moeder? Doch er glinsterde in zijne oogen nog een ander vuur dan dat der kinderlijke liefde, ik zag dit zeer goed en ontstelde. Er zijn ondeugden en neigingen die men diep in het hart verborgen tracht te houden, althans tegenover brave menschen, doch het hart is er niet geheel meester van, zij ontsnappen zonder dat men het wil en het oog weerkaatst dan onwillekeurig de uitdrukking er van.

Arme Willem, hij was niet schuldeloos meer.

‘Hij luisterde geduldig naar de vragen die ik hem deed, naar de vermaningen die ik hem gaf, ik zag dat hij hevig ontroerde, dat er tranen in zijne oogen blonken toen ik hem vertelde hoe onze goede moeder gebukt ging onder het leed 't welk hij haar berokkende.’

‘Heb ik dan zooveel misdreven met een weinig onderstand te vragen, ten einde in mijn vrijen tijd op fatsoenlijke plaatsen te komen?’ vroeg hij.

‘Hoor eens, Willem,’ zeide ik, ‘gij weet zeer goed dat wij niets zouden ontzien, dat wij nacht en dag zouden werken om u gelukkig te maken, doch ik vrees dat gij op een verkeerd pad zijt, ik vrees dat gij

[p. 15]

uw geld niet fatsoenlijk aan den man brengt. Moeder was niet ten onrechte bezorgd toen zij u den laatsten avond vóór uw vertrek waarschuwde voor de stem der verleiding, voor de gelegenheden, die in den militairen stand zoo veelvuldig zijn.’

Hij bedekte zijn gelaat en ik hoorde hem snikken.

‘O, kon ik maar bij u zijn,’ sprak hij, ‘wij leefden zoo gelukkig; ik ben wellicht niet zoo slecht als gij wel denkt, maar gij weet niet hoe licht men door den grooten hoop wordt meêgesleurd.’

‘Dat weet ik zeer goed, Willem,’ antwoordde ik, ‘doch in biddend opzien tot God en met een ernstigen, vasten wil kan men de verleiding zeer goed weêrstand bieden, dat heb ik bij ondervinding. Even als de moed van den soldaat niet in de kazerne maar op het slagveld beproefd moet worden, zoo moet ook de christen te midden der gevaren toonen dat hij kracht en volharding bezit.’

Wij spraken nog lang en voor dat ik naar huis terugkeerde schreef Willem een brief aan moeder, waarin hij haar vergiffenis vroeg. Ik heb nooit een brief gelezen waarin de liefde van een kind tot zijne moeder op meer treffende wijze werd blootgelegd. De goede vrouw was weder gelukkig; zij had haren zoon teruggevonden.

Na eenigen tijd kwamen er echter brieven, die maar al te veel van lichtzinnigheid getuigden om het ergste niet te doen vreezen, en toen nauwelijks drie maanden verloopen waren schreef Willem ons dat hij voor vijf jaren geteekend had. Hij bekende dat dit in een opgewonden oogenblik had plaats gehad. Het was onbezonnen, zoo schreef hij, dit wilde hij wel weten, maar nu de kogel eenmaal door de kerk was moest hij zich in zijn lot schikken. Men kon in elken stand zijn fortuin maken en met zijne bekwaamheden zou hij er zich wel doorheen weten te slaan.

Moeder was ontroostbaar, zoowel om het feit zelf als om den lichtzinnigen toon die in zijn schrijven heerschte. Zij kon nu nog slechts bidden voor den verloren zoon, die het moederlijk erfdeel, zijne godsdienstige opvoeding, zoo roekeloos verkwistte, en dat deed zij ook onophoudelijk.

Willem had niet te veel gezegd toen hij op zijne bekwaamheden rekende: het duurde niet lang of hij werd op een militair bureau geplaatst en kreeg den rang van fourier, doch hoe hooger hij in rang steeg des te dieper zonk hij in onze oogen en zeker ook in de oogen van God.

Zoo gingen twee jaren voorbij. Willem kwam nu en dan met verlof; hij was opgetogen als hij zijne moeder weder zag, en bracht haar allerlei snuisterijen mede, doch de veelvuldige kleine blijken van kinderlijke liefde, die hem vroeger zoo groot maakten, zag men niet meer. Langer dan een paar dagen kon hij het ook in de ouderlijke woning niet uithouden; het was hem te stil bij ons, zeide hij, dat was hij niet meer gewoon. Natuurlijk, er werden bij ons geene lichtzinnige, laat mij liever zeggen, zondige gesprekken gevoerd, er hadden geene luidruchtige tooneelen plaats, het schiedammer vocht speelde geen hoofdrol in onze vroolijkheid.

Eens ontvingen wij een brief van mijn broeder waarin hij met veel blijdschap meldde dat hij een transport in onze nabijheid doen moest en verlof gevraagd en ook verkregen had om een paar dagen bij ons door te brengen.

Wij verheugden ons, want nog altijd beminden wij hem zeer, in weerwil van zijne groote gebreken. Als ons toen eens voorspeld was dat hij de laatste maal, en, goede God! hoe dan nog, in de ouderlijke woning zou komen!

Wij wachtten hem te vergeefs op den bepaalden dag; ook den volgenden hoorden of zagen wij niets van hem. Eindelijk kwam hij den derden dag, doch in welken toestand. Hij was smoordronken, en zong of liever schreeuwde luid: schep vreugde in 't leven! Hij wilde jenever, die hem natuurlijk geweigerd werd. Toen begon hij te vloeken en te razen. Hij moest geld hebben en een rijtuig om naar zijn garnizoen terug te keeren, want anders was hij zijne streepen kwijt, dewijl zijn verloftijd om was. Alle pogingen om hem tot bedaren te brengen hadden eene uitwerking als olie in het vuur. Toen eindelijk mijne moeder in al de diepte van hare smart zeide dat zij hem verfoeide en hij de straf, die hij dubbel verdiend had, maar moest dragen, liep hij met gebalde vuist op haar toe. De dierlijke lusten hadden alle gevoel in hem gesmoord, zij zouden hem tot een moordenaar gemaakt hebben van de vrouw, die hij, nog zoo kort geleden, boven alle menschen lief had.

Mijne moeder liet een hartverscheurenden kreet hooren en zonk machteloos op den grond neder. Die kreet bracht Willem voor een oogenblik tot bezinning, in zijne oogen was radeloosheid en wanhoop te lezen; hij sloeg zich met de gebalde vuist, waarmede hij zijne moeder gedreigd had, voor het voorhoofd, stiet een vreeselijken vloek uit en verliet ijlings het huis.

Nimmer zal ik dat ontzettend tooneel vergeten. Mijne arme, goede moeder was door een beroerte getroffen, die haar aan den rand van het graf bracht. Zij behield het leven, doch was voor altijd aan de rechterzijde verlamd. De hand die zoo rusteloos werkzaam geweest was om haren kinderen brood te verschaffen was door haren jongsten zoon voor altijd onbruikbaar gemaakt. Had men dit Willem voorspeld, toen hij onschuldig en braaf de ouderlijke woning verliet, hij zou het onmogelijk geacht hebben; hij had er toen geen besef van hoe gevaarlijk slechte voorbeelden zijn, hoe glad het pad der zonde is.

Eerst later vernam ik de aanleiding tot dit vreeselijk tooneel. Willem had het garnizoen verlaten kennelijk met blijdschap dat hij eens naar huis ging. Toen hij zijne taak volbracht had en zich naar ons wilde begeven ontmoette hij een krijgsmakker, een der vrienden die hem gemaakt hadden tot hetgeen hij was geworden. Er moest een enkele borrel gedronken worden, doch ook slechts een oogenblik want hij verlangde naar huis. Het eene oogenblik volgde op het andere en die oogenblikken verlengden zich tot twee dagen van losbandigheid, die de krijgswetten, eene liefhebbende moeder, - alles, alles deden vergeten.

Wat Willem voorzien had gebeurde: zijne streepen werden hem ontnomen, hij had zijn rang verspeeld. Toen zijn straftijd voorbij was zonk hij al dieper in het kwaad, waaraan hij zich had overgegeven. Wij ontvingen geene tijding meer van hem; ook mijne brieven bleven onbeantwoord, waarschijnlijk uit schaamte. Zes maanden na de vreeselijke gebeurtenis werd ons bericht dat Willem in het hospitaal gevaarlijk ziek lag en ons verlangde te zien. Het was grievend voor mijne moeder dat zij niet in staat was aan dat verlangen te voldoen en nooit had zij zoo zeer haar ongeluk gevoeld als op dat oogenblik. Zij drong er op aan dat ik aanstonds zou vertrekken; ‘zeg dat ik hem alles, alles vergeef,’ sprak zij weenend, en het was alsof ik de gevoellooze hand van aandoening zag trillen.

Ik vond mijn ongelukkigen broeder in hopelozen toestand; hij had door losbandigheid van allerlei aard zijn leven verwoest, doch de priester, die hem gedurende zijne ziekte bezocht en ook de heilige Sacramenten toegediend had, verzekerde mij dat hij alle kenteekenen van diep berouw aan den dag gelegd en menigmaal met hem gesproken had over het verdriet en lijden dat hij zijne moeder veroorzaakt had.

Toen ik aan zijn bed kwam sloeg hij zijn vermagerden arm om mijn hals en weende bitter. ‘Moeder, arme moeder!’ dat was alles wat hij kon uitbrengen. Ik bracht hem hare troostvolle woorden over; hij sloeg zijne oogen dankend ten hemel; die woorden schenen zijn gemoed zeer te verlichten.

‘Wanneer de benauwdheden hem niet overmeesterden sprak hij over het huiselijk geluk dat hij verwoest, over onze moeder die hij zoo diep ongelukkig gemaakt had. ‘Ik ben ongelukkig geworden door mijne zwakheid,’ zeide hij; ‘slechte voorbeelden en valsche schaamte zijn de oorzaken geweest van mijn val, vooral het laatste. Het hinderde mij dat men mij een sukkel, een papkind noemde; het bloed steeg mij naar het hoofd wanneer ik uitgelachen werd om hetgeen men kinderachtigheid noemde, ik wilde toonen dat ik geen kind, dat ik een man was en de eerste stap was gedaan, een stap die luide werd toegejuicht. Zoo werd ik allengs gemeenzaam met het kwaad dat ik toen nog in het diepste mijner ziel verachtte, maar waaraan ik door valsche schaamte meer en meer gekluisterd werd; ik verachtte met geweld de raadgevingen mijner moeder en werd langzamerhand in een maalstroom van allerlei uitspattingen gesleurd. Wroeging en wanhoop deden mij naar de jeneverflesch grijpen, naar bedwelming zoeken en in zulke toestanden verviel ik van de eene zonde in de andere. Het is goed dat ik ga sterven, want het leven is mij een last, eene pijniging geworden. Zeg aan onze moeder dat ik haar, inweerwil van alles wat er gebeurd is, meer dan alle andere menschen heb lief gehad en laat zij voor haar ongelukkigen, afgedwaalden zoon bidden, opdat God hem genadig zij.’

‘Willem stierf in mijne armen. Ik bracht zijne laatste groete aan mijne moeder over, die in zijn christelijk sterfbed haren troost zocht en ook vond. De brave vrouw heeft nog vijf jaren in den ongelukkigen toestand doorgebracht en stierf toen zacht en kalm, zooals zij geleefd had.

‘Ziedaar mijnheer,’ zoo eindigde de oude man, ‘de geschiedenis van een jongeling die schuldeloos de ouderlijke woning verliet en zoo naamloos ellendig is geworden door de slechte voorbeelden van het militaire leven. Laat het u dus niet verwonderen dat ik mij niet gerust gevoel zoolang mijn eenig kind onder de wapenen staat.’

Ik bedankte hem voor zijne mededeeling en voegde er den wensch bij dat hij in zijn zoon vergoeding mocht vinden voor het leed dat zijn broeder hem had berokkend.

Toen verlieten wij het kamp. Hier en daar kraste nog een viool en hoorde men ook nog het liedje van het kamp van Zeist uitkraaien, doch het waren slechts flauwe nagalmen van de luidruchtigheid die daar geheerscht had. Nadat de grijsaard nog een uurtje bij mij vertoefd en eenig voedsel gebruikt had bezorgde ik hem eene plaats in een rijtuig naar Utrecht. Hij was vol dankbetuigingen en scheen zich zeer gelukkig te gevoelen dat hij zijn hart eens had kunnen uitstorten.

De oude man is wellicht reeds lang dood, ik heb hem nooit wedergezien. Wanneer hij thans nog leefde zou hij zich zeker met mij bedroeven over den oorlog, die zooveel duizenden jongelingen van den ouderlijken haard gerukt, gedood en verminkt heeft. Moge toch weldra het uur slaan dat eene wet ophoude te bestaan, die in vredestijd de ziel, in den oorlog het lichaam in gevaar brengt. Wil men werkelijk den vrede dan moet men beginnen met de afschaffing eener wet die ons de staande legers bezorgd en twee natiën in een verwoestenden krijg geworpen heeft.