De Belgische Illustratie. Jaargang 3

In het kamp.
Herinneringen van een oud soldaat. Medegedeeld door den ouden Valentijn.

Het was op een Zondag-morgen in de maand September. De straatweg tusschen Utrecht en Amersfoort wemelde van menschen van allerlei stand en leeftijd. Honderden rij- en voertuigen volgden elkander in eene onafgebroken reeks, als had er eene begrafenis plaats; doch het ging er vrij wat minder statig en ernstig toe.

Men zag zoogenaamde glazenwagens volgepakt met drie geslachten, van den eerstgeborene af tot den zuigeling toe. De menschen zaten op de banken en de kinderen op de menschen, en die er geheel niet meer in konden had men naast en tusschen de beenen van den koetsier geplaatst, wien nauwelijks genoegzame ruimte overbleef om zijn zweep te hanteeren.

Men zag er open rijtuigen van allerlei soort, met studenten, die de zitbanken als canapé's schenen te beschouwen en aan de voorbijgangers hunne laarzen vertoonden, als wilden zij doen zien hoe men door het leven kan wandelen zonder de voetzolen te gebruiken.

Men zag er boerenkarren, insgelijks voor die gelegenheid tot open rijtuigen ingericht, door het leggen van eenige rijen planken, die aan beide kanten buiten den wagen ook nog zitplaatsen aanboden, terwijl achter aan die voertuigen eene soort van schommel was aangebracht die nog minstens twee zitplaatsen aanbood tusschen de achterwielen. Deze karren werden getrokken door paarden die in staat waren om den vilder een zucht af te persen. De voerman gebruikte geen zweep maar een dikken stok, waarmede hij onophoudelijk de meest kwetsbare plaatsen opzocht, om het armzalig span op de been en in den draf te houden. Arme dieren! Zij waren alleen in het leven gehouden om dien dag door eene laatste krachtsinspanning nog eenig geld te verdienen, waaraan hun bloed en zweet kleefde. En op den wagen, die zich niet kon bewegen zonder dat de ledematen der trekdieren kraakten, zaten knechts en meiden, die er niet aan schenen te denken dat een dier ook gevoel kon hebben; zij wuifden met witte zakdoeken, kraaiden naar hartelust en lieten nu en dan de flesch rondgaan, om de afgematte kelen eene verkwikking te schenken.

Men zag er ook lieden die niet voor hun pleizier den tocht meêmaakten. Zij waren wellicht onder al die duizenden de eenigen die medelijden hadden met de sleepers-paarden omdat zij in hen lotgenooten vonden. Zij hadden, bij gebrek aan trekdieren, zichzelven in het gareel gespannen en stuwden, hortend en stootend, zware kruiwagens voort, beladen met onrijp ooft, met open vaatjes vol augurken, die in de zon geblakerd en nu en dan, door een stofwolk, met eene dikke laag bedekt werden.

Tusschen die voertuigen bewoog zich eene joelende menigte, uit duizenden en duizenden menschen bestaande, in afzonderlijke groepen, soms bij gansche rijen hand aan hand, en men hoorde langs den weg zonder tusschenpoozen het referein van de Hollandsche Marseillaise:

‘Strijdt broeders, voor het laatste,
Wij gaan naar het kamp van Zeist, faldera!’

Men ging inderdaad naar het kamp van Zeist, en wel, zooals wij gezien hebben, met niet weinig faldera's. De koning werd verwacht en er zou, volgens de dagbladen, eene groote wapenschouwing plaats hebben.

Er ligt altijd veel aantrekkelijks in zulke militaire plechtigheden. Het schetteren der trompetten, het roffelen der trommen, het schitteren der wapenrustingen, het weêrgalmen der commando's over de vlakte, het manoeuvreeren der cavaleristen, met uitgetogen blanken sabel - dit alles is o! zoo schoon in vredestijd; men schijnt er echter niet aan te denken dat die schitterende wapens gemaakt zijn, dat de manschappen gedresseerd worden om eens - soms als men er het minst aan denkt - dood en vernieling onder vreedzame bewoners te verspreiden. Ik voor mij heb altijd meer behagen geschept in het beproeven van nieuwe brandspuiten, die uitgevonden, in het manoeuvreeren der spuitgasten, die gedresseerd worden om menschen te redden en de vernielende vlammen te blusschen, dan in het pralen met wapentuig, dat uitgevonden is om menschen te vernielen en steden in brand te steken.

Zij die voor het eerst een kamp zien, denken onwillekeurig aan de dagen hunner jeugd, aan de doozen met Neurenberger speelgoed, aan de stokkerige soldaatjes en de witte tentjes terug. Met zulk een doos en nog een met kermis-kramen op de tafel te groepeeren, kunnen de knapen zich in het kampleven verlustigen zonder dat zij over vermoeidheid en stof te klagen hebben en ook zonder dingen te hooren en te zien, die niet te pas komen. Er bezwijken ook geen afgejaagde paarden bij en de soldaten gaan na de wapenschouwing weder rustig naast hunne tenten liggen, zonder te vloeken of te rinkelrooien, wat in een werkelijk kamp, helaas! het geval niet is.

De menigte menschen, waarvan ik heb gesproken, die van beide zijden van den grooten weg naar het kamp stroomde, was voor een gedeelte van zonopgang af op de been geweest, om zich ter deeg het hart te kunnen ophalen. Reeds vroeg in den morgen wemelde eene bonte menigte langs de cantine's, die, als men ze niet op den keper beschouwde, een feestelijk aanzien hadden. Zij prijkten weelderig met de nationale kleuren, maar alleen - zooals ook sommige menschen en zeer veel dagbladen doen - om de oogen te verblinden, om niet in het oog te doen vallen wat er eigenlijk achter steekt. Het was er compleet kermis; al de draaiorgels uit de provincie waren bijeengebracht; men zag er dames met harpen en guitaren die eene wanhopige poging waagden om het ‘Du, du liegst mir im Herzen’ in concurrentie te laten treden met het liedje van het kamp van Zeist, dat op alle orgels te gelijk gedraaid werd. Aan dien wedstrijd namen nog violisten en klarinettisten deel, door de meest hartverscheurende tonen aan hunne instrumenten te ontlokken. Men zag er ook Israëlieten, die heel uit den Jodenhoek te Amsterdam gekomen waren om een mazzel te maken. Zij zongen op lamentabelen toon:

‘Weet ik ben niet blind geboren,
Maar God de Heer, die heeft mij bezocht.’

Deze ongelukkigen waren allen vergezeld van eene vrouw met een zuigeling op den arm en van zes of zeven loopende kinderen, die met den ouden man meêzongen dat zij niet blind geboren waren, iets wat men trouwens zeer goed kon zien. Menigeen zal er zich wel over verwonderd hebben dat die stokoude Joden met zooveel kleine kinderen gezegend waren, waarvan er minstens vier even oud schenen te zijn. 't Is wel mogelijk dat daar eenig bedrog achter stak, maar laat ons toch den staf niet breken over ongelukkigen die door ondervinding geleerd hebben dat de menschlievendheid soms met geweld wakker moet worden geschud.

Zoo zocht ieder het zijne in het kamp: de een genot, de ander geldelijk voordeel. Er waren er echter ook met mij gekomen om de godsdienstoefening bij te wonen, die, zooals elken Zondag, in het open veld zou plaats hebben.

In het midden der vlakte stond een onaanzienlijk houten huisje, dat in de verte op een reusachtig schilderhuis geleek. Gedurende de werkdagen was dat gebouw voor ieder een raadsel, want het was geheel zwart

[p. 3]

geverfd en rondom dicht; men kon nauwelijks zien of men er voor of achter stond. Des Zondags-morgens werden echter de wanden aan de voorzijde weggenomen en dan zag men het vreemdsoortige huisje in eene kleine kapel herschapen, met een altaar en de noodige ruimte - maar ook meer niets - voor priester en koorknapen.

Gedurende de godsdienstoefening heerscht in het kamp eene volkomen rust. Al de katholieke militairen, de hoofdofficieren voorop, scharen zich voor de kapel om het H. Misoffer bij te wonen en honderden burgers voegen zich bij hen. Die plechtigheid biedt een treffend schouwspel aan; de gansche heide is dan in eene kerk herschapen, met den blauwen hemel tot gewelf en de zon als godslamp.

De waardige pastoor van Soesterberg, wiens onvermoeide ijver aan die dorre heide, zoo wel in stoffelijk als geestelijk opzicht, bloei en leven heeft geschonken, en wiens naam daar in eere zal blijven zoo lang er eene hut staat en eene levende ziel woont, droeg het H. Misoffer op. Ik schaarde mij onder hen die in het kamp gekomen waren om nog iets anders bij te wonen dan wapenpraal en luidruchtigheid. Naast mij knielde een zeer bejaard man, blijkbaar een oud-krijger, want zijne borst was versierd met de militaire Willems-orde. Men kon duidelijk aan hem zien dat zijne liefde voor den militairen stand nog niet uitgebluscht was, want zijn oog rustte met welgevallen op de verschillende wapens, die bij de godsdienstoefening vertegenwoordigd waren, doch het bleek ook dat zijn hart blaakte van liefde voor den godsdienst, want hij lag zoo vol ingetogenheid onafgebroken op de heide geknield dat menigeen er door gesticht werd.

Het was intusschen vooral gedurende de predikatie dat hij mijne aandacht meer tot zich trok. De priester schetste met treffenden, edelen eenvoud den krijgsman zooals hij behoorde te zijn: vol geestdrift en offervaardigheid voor Vaderland en Koning, doch met een hart dat niet minder onwrikbaar getrouw is aan de geboden Gods en der Kerk als aan de krijgswetten. Hij wees op de gevaren die het soldatenleven aanbiedt; zij waren zoo veelvuldig, zeide hij en zoo groot, en men kon ze alleen ontkomen door voortdurend gebruik te maken van het wapen des gebeds.

Toen de priester die gevaren opsomde en de gevolgen daarvan aantoonde bedekte de oude man het gelaat met beide handen en ik zag tranen langs zijne vingers rollen.

De H. Dienst was geëindigd, de soldaten begonnen zich in rijen te scharen en de burgers begaven zich dwars over de heide naar de cantinen. De oude man die nog altijd naast mij stond en zijne oogen over de verschillende corpsen liet gaan boezemde mij groote belangstelling in. Ik bood hem een snuifje aan - waarom zou ik het ontkennen - als een lokaas om tot een gesprek te komen.

‘Ik dank u, mijnheer, daar doe ik niet aan,’ antwoordde hij.

‘Gij zijt waarschijnlijk in het kamp gekomen om de wapenschouwing bij te wonen,’ hernam ik.

‘Half en half, mijnheer,’ antwoordde hij, ‘want ik ben ook nog een oud-soldaat en gevoel mij hier zeer op mijn gemak, doch ik heb voornamelijk de reis van Amsterdam gemaakt om mijn zoon te bezoeken, die bij de cavalerie staat. Ik ben een man van den dag, mijne jaren zijn hoog geklommen, daarom heb ik mij door de verre reis niet laten afschrikken, want niemand weet wat hem boven het hoofd hangt, mijnheer.’

‘Gij ziet er inderdaad te krachtig uit om zoo te spreken en wat uw zoon betreft hij loopt ook geen gevaar, want voor een oorlog valt op het oogenblik niet te vreezen.’

‘Ik vrees ook den oorlog niet, mijnheer, die dan ook het grootste gevaar niet is waaraan men in den dienst blootstaat. Een soldaat die den vijand niet onder de oogen durft zien is geen schot kruit waard, doch in het garnizoensleven sluipen vijanden rond die vrij wat gevaarlijker zijn en die alleen uit den weg gaan voor de twaalfponders waarvan de pastoor zoo even sprak. Ik ben gekomen om mijn zoon ook nog eens voor die vijanden te waarschuwen, want ik ken ze en weet hoe gevaarlijk zij zijn.’

‘Daar doet gij wel aan,’ hernam ik, ‘wil ik u den weg naar de cavalerie wijzen?’

‘'t Is wel wat al te vriendelijk, mijnheer,’ antwoordde de oude man, ‘doch ik wil gaarne van uw aanbod gebruik maken, want ik ben hier vreemd.’

Wij namen onzen weg langs de cantinen, midden door de volksmenigte, de orgels, de jeugdige guitaristen en de oude bedelende Joden waarvan ik heb gesproken, naar het uiterste gedeelte van het kamp, alwaar de cavalerie gelegerd was. Nog altijd stroomde het volk van alle kanten toe, zoodat de cantinen stampvol waren en menigeen eene rustplaats moest zoeken op de ledige vaten die buiten stonden. Overal hoorde men muziek, overal hoorde men met krijschende stemmen het referein van het kamplied opdreunen:

‘Strijdt, broeders voor het laatste,
Wij gaan naar het kamp van Zeist.’

De anders zoo eenzame en kalme heide, waar men gewoonlijk niets hoort dan het geblaat der schapen, die daar de weinig saprijke plantjes komen af knagen en het getingel van de klokjes der belhamels, scheen in eene amsterdamsche kermis herschapen te zijn.

Nog alvorens wij het terrein hadden bereikt dat voor de stallingen der cavalerie gereserveerd was, kwam ons met snelle schreden een jong cavalerist te gemoet, die door den ouden man terstond als zijn zoon herkend werd.

‘Ik heb u reeds in de Mis gezien, Vader,’ sprak de soldaat terwijl zijne oogen van vreugde schitterden en hij den ouden man herhaaldelijk de hand drukte en toen onder den arm nam.

Ik wilde mij verwijderen, want mijne taak was afgeloopen, doch de oude man zeide: ‘Wij hebben geene geheimen, mijnheer; de geheele wereld mag wel weten wat ik met mijn zoon te verhandelen heb en ik zou ook wel wenschen dat de geheele wereld het hoorde. Vergun een oud-soldaat de eer dat hij u uit erkentelijkheid iets in het kamp aanbiedt. Doch ik heb mijn zoon eerst nog iets te zeggen dat mij zwaar op het hart ligt. Hebt gij den tijd, Jacob?’

‘Een uur, Vader.’

‘Welnu, laat ons dan een oogenblik ginds in het boschje gaan, want het is hier zoo woelig.’

Toen stapten wij alle drie naar de aangeduide plaats, middelerwijl vader en zoon elkander wederkeerig allerlei vragen deden, die alleen voor hen belangrijk waren.

Zoodra wij ons aan het oog der menschen onttrokken hadden, ging de oude man vlak voor zijn zoon staan, legde beide handen op zijne schouders en sprak op een ernstigen toon: ‘Zie mij eens goed in de oogen, mijn jongen.... zoo! Zijt gij getrouw gebleven aan de beloften die gij hebt afgelegd toen gij het ouderlijk huis verliet?’

‘Ja, Vader,’ sprak de jongeling met eene rondborstigheid die mij geen oogenblik aan de waarheid deed twijfelen.

‘Zijt gij onbesmet gebleven van de ondeugden waaraan zich, helaas! velen uit den militairen stand maar al te zeer overgeven?’

‘Ja, Vader.’

‘Denk dat God u hoort, Jacob, uwen vader kunt gij bedriegen, maar God ziet u in het hart.’

‘Ik verzeker u, vader, dat ik mij niets te verwijten heb.’

‘Ik geloof u, mijn jongen,’ sprak de oude man ontroerd, ‘want met zulke oogen kan geen zoon als leugenaar voor zijn vader staan.’

En hij omhelsde en kuste hem.

‘Blijf dan zoo voortgaan,’ vervolgde hij na eenige oogenblikken. ‘Ik weet van uw kapitein dat gij een flink soldaat zijt, maar wees ook een braaf christen en strijd dapper tegen de gevaren die u omringen. Een krijgsman die het kruis des Heeren in het hart draagt staat bij mij hoog aangeschreven, want er behoort meer moed en volharding toe om in uwen stand deugdzaam te blijven dan om door persoonlijken moed een ridderorde te verdienen. Laat nimmer na om - al is het ook slechts een oogenblik - des morgens en des avonds uw hart tot God te verheffen, en hebt gij gedurende den kamptijd geestelijk voedsel noodig, ga dan naar den pastoor die van daag zoo treffend heeft gepreêkt; hij zal u niet afwijzen, daar blijf ik borg voor. Belooft gij mij dit?’

De soldaat stak hem de hand toe, ‘ik beloof het u, vader,’ zeide hij.

‘Ik heb de gewijde medaille meêgebracht,’ hernam de oude man, ‘die uwe moeder droeg, toen zij u op haar sterfbed zegende. Het is het kostbaarste wat ik bezit, doch ik sta het gaarne aan u af; moge uw hart u nimmer iets te verwijten hebben wanneer dat dierbaar onderpand er op hangt.’

De jongeling nam de medaille in de handen en kuste haar.

Het was een treffend tooneel dat ik bijwoonde in de onmiddellijke nabijheid van de plaats waar duizenden en duizenden zich aan luidruchtigheid overgaven.

Nadat de oude man zijn hart lucht had gegeven gingen wij eenige ververschingen gebruiken, tot zoolang de jonge cavalerist zich voor de wapenschouwing gereed moest maken. Toen namen zij hartelijk afscheid van elkander, en de vader staarde zijn zoon nog lang, zeer lang na.

‘Daar gaat hij, mijnheer,’ zeide hij, en er stonden weder tranen in zijne oogen; ‘ik ben overtuigd dat de jongen nog braaf, nog deugdzaam is, maar zal hij het blijven, zal hij volharden?’

‘Ik geloof dat een vader er prijs op moet stellen wanneer hij zulk een zoon bezit,’ antwoordde ik; ‘het komt mij voor dat uwe bezorgdheid wel wat groot is.’

De oude man schudde het hoofd. ‘Gij weet niet aan welke gevaren een jongeling bloot staat, te midden van kameraden, die met godsdienst en deugd den spot drijven, mijnheer,’ hernam hij. ‘Er is zoo weinig noodig om hem tot een slaaf van de dronkenschap en den wellust te maken. Het moet u ook niet verwonderen dat mijne bezorgdheid groot is, want die ondeugden hebben eens het geluk mijner familie voor altijd verwoest. Ik zou u daarvan een treffend verhaal kunnen mededeelen, doch de wapenschouwing, die ik gaarne wil zien, zal spoedig beginnen en ik moet na den middag nog naar Utrecht wandelen en dat gaat op mijn leeftijd langzaam.’

‘Ik wil er wel voor zorgen dat gij heden avond te Utrecht komt zonder uwe voeten te gebruiken,’ antwoordde ik. ‘Zoo gij wilt kunt gij dus na de revue nog wel wat uitrusten.’

De oude man wilde van mijn aanbod niets hooren. Hij was gewoon, zeide hij, ridder te voet te zijn en mocht geen misbruik maken van mijne goedheid. Toen ik er echter op aandrong stemde hij toe. ‘Wanneer gij er belang in stelt, mijnheer,’ zeide hij, wil ik u de gebeurtenis mededeelen die het geluk mijner jeugd verwoest heeft en de oorzaak is van mijne groote bezorgdheid voor mijn eenig kind.’

[p. 4-5]

VÓÓR DEN SLAG.

[p. 6]

Ik stemde toe en wij begaven ons naar de wapenschouwing. De koning was niet gekomen, de dagbladen hadden - zeker niet voor de eerste maal - eene onwaarheid medegedeeld, doch er was desniettemin voor de duizenden en duizenden toeschouwers gelegenheid genoeg om zich het hart op te halen. Het helklinkende hoornmuziek, de roffelende trommen en het geschetter der trompetten weêrklonk wijd en zijd over de vlakte. De volksmenigte bewoog zich als eene golvende zee bij de verschillende wendingen der corpsen en vooral bij die der cavalerie. De oude man scheen bij de wapenschouwing te herleven want in het hart van een soldaat sterft nooit de voorliefde voor dergelijke militaire plechtigheden.

Toen alles afgeloopen was en het volk uiteenstoof om zich nogmaals te gaan vermaken of den weg naar huis in te slaan, zochten wij een eenzaam plekje, en daar gezeten op een der aarden wallen, die het bebouwde land van de heide scheiden, deelde mij de oude soldaat de volgende gebeurtenis mede.

(Slot volgt.)