De Belgische Illustratie. Jaargang 2

Job Jeurick.
Novelle van August Snieders.
(Slot.)

VI.

‘Hij zal wel weêrkomen!’ had nu eens de vader, dan de moeder op Job Jeurick doelende, gezegd.

‘Neen;’ had Ida, het hoofd schuddend, geantwoord. ‘Neen, hij heeft den trouwring weêrgegeven.....’

‘Ja, in een oogenblik van gramschap!’

‘Neen, neen!’ mompelde de jonge vrouw.

En zij had gelijk: de laatste dorre bladeren waren van de berken en klaters gevallen; de zon verscheen maar zelden meer; de lucht was met donkergrauwe wolken bedekt - kortom de winter was daar en niets duidde de terugkomst aan.

Het diepe wiel aan den molen, de gevaarlijke kwebben, de gezwollen grachten, gansch de omtrek, bosschen en duinen werden doorzocht; maar niets verried eenig spoor van den verdwenen Job Jeurick.

De jonge timmerman, dien wij als grootvader hebben leeren kennen, ging naar het dorp in het Teutenland, waar Job Jeurick geboren was, doch sedert hij zijnen doopbrief kwam halen was Job daar niet meer geweest, 't Was zoo'n wonderlijke kerel, die Job!

Spoorloos, spoorloos was hij verdwenen.

De smidse onder den lindeboom stond daar, even als een lijkhuis; ook de woning was gesloten, zoowel de deuren als de vensters, en de schooljeugd, door niets meer in bedwang gehouden, schreef met krijt op het houtwerk, teekende spoken op de smidsdeur, wierp soms met een aardkluit eene ruit aan stukken, die neêrklingelend een schrikaanjagend gerammel in het ledige huis deed ontstaan; klouterde op den hoefstal, draaide zoo hevig aan den slijpsteen, dat het ijzer brak en de steen in den waterbak vast zakte en pleegde andere baldadigheden aan het nu weêrlooze werkhuis.

Weldra snipperde de sneeuw witte boorden op de vensterdorpels, op de uitstekende punten der muren, op den slijpsteen en den hoefstal en als 's avonds de maan op het verlaten huis scheen, dacht men er dingen te zien, die niet recht natuurlijk waren.

‘Ja, dat kon schier niet anders’ zeiden de lichtgeloovigen en dwaashoofden.

De klepperman hield vol dat hij, des nachts en op verren afstand, den hamer op het aambeeld had hooren dreunen en het helder smidsvuur door de glasruiten zien tintelen, 't geen een zoo wonderlijk gezicht was in dat besneeuwde huis. Eene zwarte schim had hij aan den blaasbalg zien trekken en op het aambeeld zien kloppen; maar toen hij

[p. 404]

DE BOOMWURGER.

[p. 405]

EENE LASTIGE ONTMOETING.

[p. 406]

dichter kwam, verdween alles en rustig, als eene doodkist, was het huis geworden.

Eens op een vroegen morgen, kreeg gansch het dorp de overtuiging, dat de nachtwacht gelijk had; het aambeeld klonk als een heldere klok, helderder zelfs, want men hoorde den klank boven het bom-bam der dorpsklok uit, die ter vroegmis opriep.

De smidse was open, maar 't was de oude Bavo Buck die weêr aan het smidsvuur stond en kleine Tony trok den blaasbalg. Ida trad buiten, vaagde de opgehoopte sneeuw van den dorpel en voor de vensters weg, opende de slagramen, maar vermeed de buren goeden dag te knikken.

Verlegen, beschaamd was ze over het gebeurde. Eene door haar man verlaten vrouw.... 't is iets zoo zonderlings op een dorp!

Bluts had het huis aan den weg gehuurd en de hinkepoot lachte in zijne vuist; hij hoopte wel dat Job Jeurick niet terugkeeren zou en de zaken zouden blijven zooals zij waren.

Klagen deed Ida niet, neen! maar veel had ze gegeven, wel een pintglas van haar beste bloed, jaren van haar leven, indien zij nog eens Job Jeurick mocht terug zien, om hem te zeggen: ‘ik had ongelijk, maar gij ook, gij hebt het te hoog opgenomen, Job!’

En dat was ook zoo; dat zeide iedereen, maar alleen de timmerman begreep recht duidelijk dat Bluts er veel schuld aan had. Hij zweeg echter, want men zou den hinkepoot gesteenigd hebben.

Die booze tongen, die booze tongen, welke schier nooit berekenen wat onnoemlijk kwaad zij doen ontstaan!

Uiterlijk was Ida kalm; zij scheen te vergeten. Nu, 't was ook nooit een goed huwelijk geweest, dat wist iedereen. Maar toch werd zij bleek en mager; haar schoon verging, het zilver doorreeg de vroeger zoo zwarte, blinkende haren; het oog, zoo helder weleer, werd dof, want, ja, het was pijnlijk te zien dat de oude Bavo, in zijn hooge jaren, den hamer nog hanteeren moest. Neen, zeker neen, hij had er de vereischte kracht niet meer toe!

Veel sprak men in den beginne van Job Jeurick, die, in den geest der dorpelingen, een dwalend en geheimzinnig personage werd. De ossenkoopman meende hem in het Geldersche als Teut te hebben gezien. Den citroenkoopman reed hij eens, op den Antwerpschen steenweg, op een zwarten ruin gezeten voorbij. De joodsche kramer, die met messen, scharen, naalden en pijpendopjes ventte, zag hem als matroos naar de Oost vertrekken; de voerlui der vrachtkarren spraken van een rooverhoofdman in het Kleefsche, anderen van een valschen munter in het Haspegauw, die kort geleden aan de galg was geknoopt.

Nu was Job Jeurick een arme drommel, een schurk, dan weêr een groot heer, een koopman wiens geldriem van goudstukken opzwol, en wie weet! hoe dikwijls hij reeds onbekend in het dorp was geweest en voor de smidse had stil gestaan, zonder te kunnen besluiten weêr te keeren.....

En allengs sleten die praatjes aan de koffietafel, in de herberg onder den lindenboom en aan de kegelbaan, en bij den smid was het of het gebeurde met Job Jeurick niet anders dan een lange droom was geweest.

De zomer kwam met zijne malsche rozen in den hof, met zijne geurige bloemen op de hooge kruinen der linden, en zoo volgde alweêr de herfst, de winter - eeuwig wentelend rad, totdat wij eindelijk in de schaduw van den bemosten dorpstoren te ruste gaan, om niet meer te ontwaken.

VII.

Het stormde in de straten van Parijs; de omwenteling, die de gansche oude samenleving in puin zou doen storten, stak het hoofd op, verbrijzelde tusschen hare bebloede vingeren den alouden troon, wierp kroon en scepter in de rommelkas en bolde ontheiligend met de hoofden der vorsten over het schavot.

Als de joodsche kramer in het dorp kwam, wist hij daar veel, zoo oneindig veel en tevens zoo gruwzaam van te vertellen, dat men dagen daarna, achter het sopketelvuur, er nog van ijsde.

Ja, 't was een verschrikkelijke tijd, toen god Decadi meester was; maar in ons dorp hoorde men zelfs nog van verre het kanon niet en men leefde bedaard weg, even als voorheen, onder het Oostenrijksch bestuur, dat de kunst verstond de kip behoorlijk en vaderlijk te plukken, zonder haar te dooden.

‘Nah, se sullen komen, komen sullen se!’ had de messenjood sarrend gezegd en de voorzegging moest bewaarheid worden, want het stond eens op een avond aan den hemel zelf te lezen - zoo dacht men ten minste.

Op zekeren avond, nadat de schoolmeester Mockel, een paar uren in de buurt had zitten troeven, ging de man vreedzaam naar huis, toen hij eensklaps aan den noordkant van het dorp een helder licht gewaar werd.

Zou er brand zijn? vroeg de man zich-zelf af en bleef als door den schrik aan den grond genageld staan, gesteld dat Bavo Buck zoo'n lange nagels maken kon, dat men er den langen mageren schoolmeester meê vastspijkeren kon.

Mockel zag uit een dikken nevel flitsen en vurige pijlen opstijgen; nu waren zij tintelend van licht, dan door alle mogelijke fantastische kleuren opgeluisterd en verdwenen, om bliksemsnel dansend en spelend, weêr te verschijnen.

Nu was gansch de noorderhemel vuurrood, dan door een bleek en trillend licht overgoten, en als de onmeetlijke pieken- en lansenbundels verschenen, zag men duidelijk dat er vuur afrees en droppelen bloed van de punten neêr lekten.

Licht, licht, maar een soms akelig bleek licht overal!

Prachtig wierp nu eens dat licht eenen glans over toren, huizen, bosschen en menschen en als die laatsten elkander aankeken, bespeurden zij dat er eene vale doodskleur over aller wezenstrekken verspreid lag.

Ja, daar stonden ze allen in een dicht groepje bijeen; de schout, de vorster, de timmerman, de smid, Ida, tot zelfs al de kleine Tony's, die zich weenend in den voorschoot of den baaien rok der moeders verborgen, zoo bang waren ze.

De pastoor van het dorp, die aan het hek der pastorie stond en welhaast door een aantal sidderende boeren omringd was, beweerde wel dat dit alles een zeer natuurlijk verschijnsel was; maar uitleggen kon hij het niet, en daarom luisterde men den volgenden dag liever naar den ouden schaapherder, die, volgens het zeggen van Bluts, met den helm geboren was en dus zien kon wat andere menschen niet zien.

Ja, die wist het wel, die oude!

De schaapherder hoedde voor den pachter eener afgelegen hoeve de schapen, en had voor woning een hok op vier wielen, hetwelk hij, naar gelang de schapen onder het grazen verder gingen, zelf ook verder voorttrok.

Ook hij, de geheimzinnige man, had het lichtverschijnsel 's avonds in de heide gezien, en denzelfden nacht, toen hij Bluts bleek als een lijk en als een witten geest aan de deur van het huis aan den weg zag staan, had hij gezegd dat de opschietende pieken aan den hemel, de pieken en bajonetten der Fransozen waren, die met vuur en bloed over den lande zouden komen regeeren.

Ja veel, zeer veel had de man aan den hemel gezien, veel zelfs dat niemand gezien had; maar dat was natuurlijk; hij was ook met den helm geboren. Zoo had hij hoogere torenspitsen, kasteelen, kerken, abdijen, gansche steden een oogenblik zien schitteren en daarna in eene zee van bloed verdwijnen.

Nu dat wil heel wat zeggen.

‘Nah,’ liet de joodsche kramer er op volgen: ‘se zullen komen, komen zullen se!’

VIII.

Op een mistigen November-morgen, ja, dat moest in 92 geweest zijn, zegt grootvader, werd gansch het dorp al vroeg uit zijnen slaap gewekt; men hoorde een eindeloos hoefgetrappel, eene verwarring van menschenstemmen, kloppen op deuren en vensters, en eindelijk een trompetgeschetter.

‘Heraus, heraus!’ maar dat moest men geen tweemaal zeggen, want op het trompetgeschal dacht men dat de laatste dag des oordeels was aangebroken.

Op den tweeden klop waren reeds velen, de schout zelfs de eerste van allen, door de achterdeur naar buiten gevlucht, door de haag van den hof gevlogen en stonden nu bibberend op het vlakke veld te kijken en elkander te ondervragen.

Het zijn de Fransozen niet, neen, neen! Het zijn de keizerlijke huzaren! gewis. Nu, die waren al niet veel beter dan de anderen; maar zij waren het toch, die den zuid-Nederlander tegen den bloedigen moedwil der Sansculottes moesten beschermen.

Toen de dorpelingen schoorvoetend naar hunne huizen slopen, vonden zij deze door de huzaren ingenomen. Kelder en zolder, kist en kast, stal en schuur alles was reeds doorsnuffeld.

In den haard sisten spek en eieren in de groote pan; op tafel stond de kruik met oud gerstenbier; in de stallen waren de paarden aan de vol gestoken ruif, aan de gevulde haverkist gebonden - en de weerlooze boer stond bevend den moedwil aan te staren en moest den blinkenden sabel ontspringen, als hij zich de minste opmerking veroorloofde.

Niet alle paarden hadden plaats gevonden; velen stonden aan de lindenen kastanjeboomen gebonden en dampten alsof ze van binnen kookten, ten gevolge van den nachtelijken tocht.

Deze aten uit de hun aangebonden grauwe haverzakken; anderen van het op den grond geworpen hooi; genen hield men den emmer vol frisch putwater voor en zij sprenkelden, na gedronken te hebben, droppelen nats in het rond; nog anderen graasden op den spurrie-akker of plunderden het donkergroene raapveld.

Allen bleven gezadeld; slechts hier en daar ontdeed een zorgzame cavalerist het paard van zijn zwaar tuig, waarna het dier zich blijde het lijf schudde en hinnekend den neus in de frissche Novemberlucht stak.

De huzaren hadden meestal de wintermantels om; de soldaten, die geene plaats aan den haard der huizen hadden kunnen vinden, legden vuur aan, daar tegen den muur van het kerkhof. Knetterend stegen de vlammen op en de vonken, door den wind voortgedreven dreigden meer dan eens de stroodaken der huizen in brand te steken.

Maar dat bekommerde hen niet; in hunne mantels en sommigen in paardendekens gerold, sliepen de huzaren op den harden grond of op eene handvol uiteengespreid stroo.

[p. 407]

Bij den schout zat de overste, eene grijze snorrebaard, in de groote voorkamer en de schout zelf speelde gedwee voor kamerknecht en ‘donnervvetter’ nog scheen die oude kogelvreter niet tevreden. Zijn zwarte hengst met snuivende neusgaten, vlammende oogen, en rusteloos slaanden staart was in den hoefstal bij Bavo Buck gebracht, want het beest had in den zandweg een ijzer verloren.

Vooruit Bavo, niet gebeefd! Hebt ge in uw leven niet honderden paarden beslagen? En toch beeft hij en lang, wonderlang heeft hij werk om het gloeiende ijzer op den sissenden en blakenden hoef te passen. En dan nog gaat het niet.

Het ijzer moet andermaal in het vuur en Tony trekt gedurig, en uit al zijne macht aan den blaasbalg; 't moet andermaal op het aambeeld en onder den hamer; maar de slag van Bavo is niet krachtig genoeg, en de oude man onthutst meer en meer bij het gedonder der huzaren, die hem toeroepen haast te maken.

Een dezer huzaren ‘donnerwetterte’ niet; hij was diep in den kraag zijns mantels gedoken en leunde met den linkerschouder tegen den zwaren liadenboom der smidse.

Elke beweging van den ouden Bavo en van het jongske ging hij na, alsof hij medelijden met beiden had, en soms wierp hij eenen blik op het woonhuis alsof hij daar iemand zocht, of ten minste belang stelde in dat nederig verblijf.

De huzaar was een jong man, met zwart kroeshaar, gebruind wezen, donker oog en wiens bovenlip met een dikken knevel bezet was - kortom, hij had een krachtig uiterlijk.

De man had gezwegen toen men den ouden smid in het Hoogduitsch toesnauwde, toen men hem dreigde; maar, zoo als ik zeide, geen oogenblik verloor hij hem uit het oog, vooral niet toen de hengst ongeduldig werd zoo lang in den hoefstal gevangen te blijven; toen hij den kop in de hoogte sloeg, den vastgebonden poot heen en weêr trok en bij het zien zijner makkers blij hinnikte.

Nog eens het ijzer gepast, nog eens, Bavo! Neen, ge ziet wel, het gaat niet. Wordt ge dan suf, oude jongen?.... Het zweet lekt den ouden man over de wangen; in zijn oog leest men de onrust, zijne hand verraadt den schrik.

Eensklaps stoot de huzaar een zijner dreigende makkers achteruit, werpt mantel en schako neêr, gespt den sabel los, legt dolman en wambuis ter zijde, rolt de hemdsmouwen op, en de tang uit Bavo's handen nemende, steekt hij het ijzer in het vuur, doet den blaasbalg met volle kracht blazen, en hamert tink-tank een paar minuten lang op het gloeiend ijzer.

Het aambeeld geeft eenen klank als eene klok; de smidse dreunt er van, en onder het slaan neuriet de huzaar een lied, dat Bavo Buck meende wel eens meer gehoord te hebben. Waar? Waar? Hij herinnert het zich niet.

Nu, naar het paard in den hoefstal; het ijzer past als was het op den hoef zelf gegoten; 't is licht, flink, sterk. Klets! de eerste lange spijker dringt door den hoef; de tweede, de derde volgt. De uitstekende punten worden met een krachtigen wip afgewrongen; de grove vijl maakt hoorn en punten effen en twee minuten later zou men gezegd hebben, dat men den zwarten hengst een nieuwen hoef had aangezet.

Zoo'n behendig hoefsmid had Bavo nooit ontmoet. Ja toch, Job Jeurick deed het zoo, ja gewis.

De hengst kan den hoefstal verlaten. De huzaar werpt hamer en vijl neêr, schiet andermaal zijn wambuis aan, gespt den sabel om, werpt zich den mantel op de schouders en wil heên gaan.

Nog eens staat hij stil, wendt het hoofd andermaal om, ziet naar het huis, naar de smidse, naar den ouden man, naar Ida, die op dit oogenblik buiten komt - wat was ze in korten tijd veel verouderd! - staart toen voor zich, schudt het hoofd en verwijdert zich snel.....

Wie was hij? Men wist het niet. Was die smidse onder den lindenboom, met zijne neêrvallende dorre bladeren, eene herinnering voor hem? Had hij ook een ouden vader, eene familie in dit of dat dorp achtergelaten? Had hij ook zoo weleer gewerkt, gezwoegd voor zijn dagelijksch brood? Dacht hij op dat oogenblik aan de rust, aan den vrede van het dorp en van de zijnen, en aan de gevaren die hem nu te wachten stonden? Ofwel......

Rettetetè klonken eensklaps de trompetten.

Algemeene verwarring of liever algemeene beweging tusschen de keizerlijke ruiters, ieder loopt naar zijn rijdier; men raapt snel deze of gene voorwerpen bij elkaâr; men zadelt in haast; men springt te paard.

Rettetetè! de officieren commandeeren, de soldaten roepen, razen en tieren; de paarden draven, steigeren, galopeeren. De klingen worden getrokken, de pistoolhanen overgehaald.

Ginds aan den uithoek van het dorp vallen geweerschoten en een dikke, witte rook drijft met den wind over de zwarte daken en door de deels ontbladerde boomen.

Niet alleen ginds, maar rechts, maar links davert het pelotonsvuur; de huizen, de boomen zijn er door omgeven; hier en daar verschijnt in dien witten rook, een Franschman met witte op de borst gekruiste bandelieren, den hoed met hanenveeren of de roode muts op.

‘Vorwärts, vorwärts.’ En onder de drukking der sporen vliegen de paarden met gerekten staart vooruit, terwijl de ruiters met gebukt hoofd eenen uitweg in dien gloeienden en doodenden vuurkring vinden. De bajonetten flikkeren, de sabels zwaaien en flikkeren; de vuurwapens ontbranden - en de dorpeling, die tot nu toe nog heeft durven toezien, slaat sidderend de handen voor de oogen en verschuilt zich achter muur en schutting.

Alles breekt, en krakt en kraakt onder en boven hem.

Daar slaat de vlam boven het stroodak van twee of drie hoeven uit. Vuur, overal vuur. Erbarming, God, erbarming!

Eenige oogenblikken heeft het gansche dorp geschokt, gedaverd, als het ware gewaggeld. Het gevecht verwijdert zich, want men vervolgt rechts en links, de vluchtende keizerlijken tot buiten het dorp en onder den kreet van vive la république! Van tijd tot tijd hoort men nog den doffen knal van een geweerschot.

De brand der hoeven heeft uitgewoed.

Nu eerst durft de dorpeling het hoofd oplichten en zich vergewissen of hij nog leeft, of het dorp met toren en molen niet verzonken is; nu durft hij de oogen openen en zoekt hij sidderend rond naar de zijnen, naar zijn erf.

Hier zijn ze... neen, een der kinderen ontbreekt... Goddank! daar vindt men het onder de houten bank en nog altijd weenend, terug... Nog eens geteld... Ja, ze zijn allen daar, en vader en moeder omslingeren beschermend hunne lievelingen met hunne armen. Lieve kleinen! ze vragen bevend of die booze menschen nog zullen weêrkeeren.

't Had kort geduurd, toch was de verwoesting groot.

Hoeven, stallen, schuren beschadigd of gansch vernield; deuren doorschoten, vensters verbrijzeld, schutsels neêrgeworpen, akkers vertrappeld, hagen geknakt, de oogst geblakerd of geroofd; verder kogels tegen den muur plat geslagen, kruitdamp in de lucht, deels verbrand papier der patronen over den weg zwindelend.... Hier een ruiter die, van zijn steigerend paard geworpen, in de doornenhaag is blijven hangen, ‘nah!’ zeide de messenjood, ‘alsof hi te droogen hing.’ Daar een Franschman die, met wijd gekloven schedel en gansch onkennelijk door het bloed, op zijne knieën tegen het planken schutsel is gezakt en zoo den geest heeft gegeven. Ginds een huzaar door den val van zijn doorstoken paard, in de gracht verdronken. Verder een infanterist met een gebroken sabel in den rug, en die onder de doornenhaag gekropen is om daar te sterven.... Nog verder een doodelijk gekwetste huzaar....

Arme volkskinderen, die ver van het moederhuis, voor eene hun vreemde zaak en in een onbekend land, waren gestorven! Arme volkskinderen, wier naam nooit meer zal genoemd worden en wier moeders nooit zullen weten waar, in wat onbekenden hoek, zij stierven en begraven werden!

Wat zocht de smidsvrouw op het slagveld? Waarom naderde zij bij voorkeur de twee huzaren, lichtte het afhangende hoofd op, wischte het bloed der wezenstrekken en trachtte zij in dezen iemand te herkennen? Waarom ondervroeg zij den gewonde, die nog de oogen opende en ‘mutter, mutter, mompelde, terwijl zij hem naar een anderen naam vroeg?

Waarom dwaalde zij lang in den omtrek van het dorp en volgde zij geruimen tijd het spoor dat de vluchtelingen en de overwinnaars gevolgd hadden, terwijl hare familie-kring angstig om haar uitblijven, hare terugkomst zat af te wachten.

Toen de avond gevallen was, keerde Ida terug.

‘Waar zijt ge dan toch geweest, moeder?’ vroeg Tony.

‘Ik meende....’ stamelde zij, doch zweeg.

Maar toen zij alleen was, in haar kamerke en haar Vader-ons gebeden en de arme dooden herdacht had, mompelde zij:

‘Ik had toch gemeend Job Jeurick te herkennen.... 't Was wel zijne gestalte, zijne beweging, zijne handigheid in het beslaan van het paard.... En hij die daar stond, die mij gezien heeft, hij heeft, na jaren en jaren, nog niet kunnen vergeten en vergeven.... Misschien, wie weet....’

De oude Bavo kwam behoedzaam binnen en fluisterde:

‘Stil, laat moeder niets hooren. Ja, wonderlijk is 't wel.... Die huzaar.... Hij neuriede het lied uit het Teutenland, dat Job Jeurick altijd zong.’

‘Ik ook, vader, ik meen dat het Job Jeurick was! Hebt gij hem goed in 't aangezicht gekeken?’

‘Ja 't was zijn kroeshaar, zijn donker oog, maar niet zoo gebronsd en dan die knevel.... neen.... en toch hij hamerde gelijk Job Jeurick, hij neuriede dunkt me, hetzelfde lied.... Maar neen, zoo stijfhoofdig kan een mensch niet zijn....’

Was het eene zinsbegoocheling geweest! Eeuwig geheim. De schoone keizerlijke huzaren verdwenen welhaast voor altijd uit de Nederlanden en van Job Jeurick is nooit meer iets gehoord; maar tot op het sterfbed heeft de smidsvrouw gezegd: ‘ja, hij was het toch wel, die daar een oogenblik aan den lindenboom heeft staan mijmeren.’

Alleen volgens de kinderen komt Job soms nog in het dorp terug; maar dan rijdt hij over de toppen der boomen, door de wolken, of teekent vliegend zijne zwarte schaduw op de witte gordijntjes - en altijd hoort men, - maar ik als knaap had nooit dat geluk - in die wilde vaart den hoefslag, die parmentelijk klinkt als de heldere hamerslag op het aambeeld!

Juni 1870.