De Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 390]

Job Jeurick.
Novelle van August Snieders.

Grootvader! grootvader! Theunis zegt dat hij Job Jeurick heeft gezien, en hij heeft het tinken op het aambeeld gehoord!’

‘Job Jeurick? Maar dien zagen wij voor 't laatst in.... 1792!’,

‘Ja, en toch schoof hij gisteren avond op zijn zwart paard langs de witte gordijnen van het venster; omtrent middernacht reed hij boven door de wolken, en nu heeft men parmentelijk den ruiter in de boomtoppen van het beukenbosch gehoord.’

En tien kinderstemmen bevestigden de groote gebeurtenis door Theunis verteld en ik, ik riep misschien nog veel luider dan al de anderen, om den ouden timmerman, onzen gebuur, te overtuigen, al wist ik dan ook persoonlijk niets van het visioen.

Grootvader zat onder den schaduwrijken lindenboom, voor de deur van het werkhuis, waar hij zelf eerst gehamerd had en waar nu zijn zoon, wiens haren ook al van lieverlede peper en zout werden, hamerde, schaafde en spijkerde - aan alles wat de dorpeling noodig had: kinderwagens en doodkisten.

Ik zie den ouden grootvader nog levendig voor mij. Een paar witte haarlokken kwamen onder de blauwe, om het voorhoofd met roode strepen versierde, wollen slaapmuts uit; zijn aangezicht was perkamentachtig gerimpeld, de neus benaderde de kin, maar zijn donker oog fonkelde nog en toonde genoegzaam, dat het begrip bij hem nog helder was, zooals de vroolijke trek om den mond aantoonde, dat het leven hem nog lustig voorkwam.

Wel is waar had de grootvader in lange - lange jaren niet meer gehamerd, want daartoe beefden zijne handen te veel; maar toch droeg hij altijd over zijn diemitten wammes en de korte groen vloeren broek, het leêren schootsvel.

Ja, zonder dat laatste meende grootvader niet gekleed te zijn, ‘en daarmeê’,’ zeide hij soms lachend, ‘moet men mij ook maar in de kist leggen.’ Alleen des Zondags, al kon hij dan ook niet ter kerke gaan, legde hij het kenteeken des werks af, zooals hij overigens gansch zijn leven gedaan had.

Grootvader was een man van den ouden stempel; hij bleef wat hij geweest was; maar als men hem met zijn schootsvel in de kist moest leggen, dan mocht men ook, in dat geval, zijne korte pijp niet vergeten, evenmin als zijne glad geschuurde tabaksdoos, die hij zestig jaren geleden gekocht had en die misschien nooit eene andere plaats had dan in den rechter wammeszak.

De oude timmerman was destijds - ik spreek van mijnen kindertijd - een tachtiger. Hij was dus van de voorgaande eeuw en wist te spreken van Joseph II, Vonck en Heintje Van der Noot; hij was de tijdgenoot der fransche omwenteling en den inval der sansculottes en hunne vrijheidsgruwelen geweest; hij vertelde u, als was het gisteren gebeurd, hoe onze kerk geplunderd, onze torenklok gebroken, onze heilige vaten gestolen, onze oude pastoor naar Cayenne gevoerd werden; hij wist nog zeer goed hoe hij zich door de vlucht in de bosschen aan de gevloekte conscriptie onttrok en wat er gebeurde tijdens Napoleon.

De Kozakkentijd stond hem zoo levendig voor den geest, dat men bij het vertellen waande die vuile en wilde bende op hunne kleine, magere paarden en met hunne pieken, aan latten en staken gebonden, door het dorp te hooren rennen.

Ja, veel wist grootvader te vertellen en vooral van Job Jeurick, dien hij persoonlijk gekend, met wien hij dikwijls onder den lindenboom, die voor de groote herberg stond, gedronken, Zondags na het lof gekegeld en gekaatst had - en juist omdat hij Job Jeurick zoo goed had gekend, moest grootvader dikwijls glimlachen wanneer men dingen vertelde, die juist niet secundum Lucam waren.

Job Jeurick was in het dorp een legendiair personagie geworden, die, zooals de kinderen zeiden, door de wolken reed, door de toppen van het beukenbosch draafde en wiens schaduw zich soms, na het ondergaan der zon en als het licht nog niet opgestoken was, op de witte venstergordijntjes afteekende.

Ginds, onder den zwaren lindenboom, die in de Junimaand met millioenen witte bloemtrossen en met millioenen gonzende bijen overdekt wordt, stond, in grootvaders jongelingstijd, de smidse van Bavo Buck, en toen reeds scheen hem die boom zoo hoog van kruin en knokkelig van stam als hij in mijn kindertijd was; toen reeds durfden de dorpsjongens de musschennesten, die in zijnen top wiegelden, niet rooven en ook toen reeds was die smidse de speelplaats der knapen.

Des morgens, des middags, des avonds, altijd buiten schooltijd, waren zij daar, waarom? Ik weet het niet, het was misschien omdat eene smidse in een dorp, het meeste gedruisch maakt, dat er een gedurig leven heerscht.

De hoefstal, waar de pachter het zware ploegpaard komt laten beslaan; de slijpsteen, dien men zoo gaarne draaien doet; het gloeiende vuurtje, de blaasbalg en de halfzwarte mannen die den hamer hanteeren; het helder klinkend maatgeluid op het aambeeld, dat 's avonds in de stille rust des dorps, zoo verre gehoord wordt - alles werkt te samen om van de smidse een aantrekkingspunt te maken.

Dat was zij vóór ons, dat zal zij ná ons zijn.

Bavo Buck was, in grootvaders jongelingstijd, een zestiger, krom en lam gewerkt, zonder juist daarom eene groote fortuin te hebben vergaderd; maar 't ging hem toch goed, en de ijzerkoopman, in de naburige stad, had zooveel vertrouwen in Bavo Buck, dat hij hem gaarne crediet zou hebben gegeven, indien de oude smid dit gevraagd hadde; maar dat deed hij niet.

Van ouder tot ouder had men met gereed geld gekocht en, God dank! dat kon Bavo Buck nog doen.

De vrouw van Bavo was schier zoo oud als hij en zeker even wit van haar; zij zat altoos aan dezen kant voor het venster, waarvoor de witte gordijntjes in 't midden waren bijeen geschoven, en aan de andere zijde zat hare dochter - Ida, de schoone weduwe, weduwe met een enkel kind.

Ja, het was voor de Buck's een zware slag geweest, toen de jonge schoonzoon, door eene pestilentie-koorts weggerukt en ten grave gedragen werd. Dat had eene groote leemte in het huis en ook in de smidse gebracht, waar de flinke zoon met den ouden Bavo het aambeeld dreunen deed; dat had de huiskamer, tot in welke men den vroolijken zang van den jongen smid hoorde, lang eene lijkkamer doen blijven.

Twee jaren waren er, sinds dien slag, heên geloopen. Een kleine jongen trok den blaasbalg voor Bavo, en de boeren zeiden dat het werk niet meer zoo vlug van de hand ging als vroeger - en dat was ook wel zoo, ofschoon de oude vrouw beweerde, dat haar Bavo nog zoo flink werkte als voor twintig jaar. Maar als de oude vrouw dit zeide, schudde Bavo glimlachend het hoofd, en een bewijs dat hij de opmerking der boeren gegrond vond, was, dat hij naar een goed gezel uitzag.

Nu, daar kwam er een uit het Teutenland, en dat was Job Jeurick.

't Was een flinke, gespierde en goed gebouwde jongen; hij had iets vierkants in het hoofd dat u scheen te zeggen - wat ik wil, moet wet zijn! En die opvatting werd nog versterkt als men zijn donker oog, zijn zwart kroeshaar en de trekken aan neus en mond gadesloeg; maar een knap en handig werkman was hij wel.

Zoo flink hamerde, zoo vroolijk zong soms Job Jeurick, dat Bavo's Ida wel eens in de begoocheling verkeerde, dat haar eigen man weêr aan het aambeeld of aan de werkbank stond.

Er waren ouden van dagen die het hoofd schudden, wanneer Ida soms haar naaiwerk ter zijde legde, en onder dit of dat voorwendsel naar de smidse ging, of als zij Zondags den hoek van het gordijntje oplichtte en Job Jeurick naoogde, die, geschrobd en gewasschen, netjes gekleed en den grooten zilveren horlogiesleutel op de broek bengelend, naar de kegelbaan ging; of als ze, over het pad lanterfantend, hem na het lof het wammes aan den boomtak hangen en in de hemdsmouwen, met juist afgemeten kracht den bal werpen zag.

Als Job Jeurick 's avonds met zijne dorpsvrienden onder den groenen lind of wel aan de herbergtafel, boven welke de koperen lamp met drie tuiten hing te smooken, bleef zitten en de tinnen bierkan gedurig met oud-bruin vullen deed; als hij daar al de vroolijke liedjes uit het Teutenland zong en niet ophield met zingen al riep de klok hem dan ook tien-, elf- zelfs twaalfmaal naar huis; als er dan soms hooge woorden vielen, want de duivel zit in de kan met gerstenwijn gelijk in de kruik met vuurwater; als de vorster zich dan den volgenden dag in de smidse van Bavo kwam beklagen, over 't geen hij de schending van 's lands ordonnanciën noemde, en de oude Bavo bedenkelijk het hoofd schudde - dan had de jonge weduwe altijd een woord van verontschuldiging voor Job Jeurick op de lippen.

Dat er iets achter stak, hieraan twijfelde niemand.

Ida was flink gebouwd; haar gelaat was frisch en niet door de zon gebruind; het donker oog stond helder onder de fijne wenkbrauwen en het zwart haar glimde alsof het gepolijst ware. Daarbij was zij maar zes-en-twintig jaren oud en men noemde haar nog altijd in de wandeling ‘schoone Ida.’ Ja, dat wist ze, en dat was juist niet noodig.

Nu, Job Jeurick's oog viel op de schoone weduwe en toen het kermis werd, wandelde hij met Ida aan den arm en de nijdigaards fluisterden elkander toe - ‘ze heeft hem aan haren haak gekregen.’

Nadien kwam hij niet meer op de kegelbaan, onder den lind of in de herberg; maar Zondags lanterfantte hij met Ida, door de eikendreef van het bosch, over het voetpad dat door het gelende koren slingert, en kort nadien nam hij, op zekeren morgen, den mispelaren stok en ging naar het Teutenland om zijnen doopbrief te halen.

Eenige weken nadien schoot men de ganzenroeren af en teerde men lustig, onder den lind, op de bruiloft van Job Jeurick en schoone Ida.

II.

't Gaf zeer veel verandering; de oude Bavo en zijne vrouw verlieten de smidse en gingen aan den anderen kant des dorps, een klein huisje bewonen; ze namen den kleinen Tony, den zoon uit het eerste huwelijk geboren, met zich. Dat was zoo besproken en de jonge weduwe had er vrede meê, terwijl het grootvader genoegen deed.

't Zou ook zoo eenzaam zijn ginder, zonder zijn blonden krullekop.

[p. 391]

De knaap was zeven jaren oud; 't was het sprekend evenbeeld zijns vaders. Dat zeide men in gansch de buurt en men herhaalde het zoo dikwijls dat het Job Jeurick hinderde, en dat laat zich eenigszins begrijpen. Wat ging hem ook die knaap aan? Of kon men veronderstellen, dat hij voor vreemde kinderen werken zou? Neen, dat niet

Nu, 't was eene onderling besproken voorwaarde geweest, dat kleine Tony bij de oudjes wonen zou, zeide ik; maar juist die gedwongen afwezigheid hinderde de moeder. De trek naar de verboden vrucht is altijd groot in den mensch, en juist wel in de vrouw - en vooral in Ida. Had Job Jeurick ook maar niet zoo duidelijk doen zien, dat hij van dat kind niet hield; dat het voor hem een vreemd kind was; want juist dat gevoel in hem, hetwelk hij niet verbergen kon, maakte de tegenwerking in de moeder wakker, 't Is wel natuurlijk, dat de aanval de verdediging doet ontstaan.

Dat gaf aanleiding tot pruilen, en er verliep soms wel een dag dat Ida geen woord tot Job Jeurick sprak. Ook ging ze wel eens heên, zonder hem te verwittigen en keerde terug zonder zich aan het etensuur te storen.

‘Ze zit weêr ginder, bij den oude!’ morde Job Jeurick, en als er dan eenige appelen of peren, die op de hooge kleêrkast lagen, gemist werden, voegde hij er gemelijk bij: ‘ze zal alles naar ginder dragen.’

Och, het was immers gansch natuurlijk, dat ze de oudjes en haar kleinen krullekop van dat lekker meêdeelde! Maar Job Jeurick redeneerde niet, en ieder dag viel er een droppel vergif in den levensbeker. Elkander overreden, een weinig toegeven, neen, dat lag niet in hun karakter. 't Was zóó gezegd, en 't moest zóó gebeuren - zeide Job; 't was zóó erg niet gemeend - antwoordde Ida.

Toen het najaar kwam, ging de knaap met den knapzak en de lei op den rug ter school, en 't was niet te verwonderen dat het kind langs moeder's huis lanterfantte, te meer dewijl daar, voor de smidse, de overige schooljeugd speelde en in den winter met sneeuwballen wierp, sneeuwkoningen deed oprijzen en aan deze laatsten, oogen en mond met weg geworpen sintels maakte.

Job was altijd slecht geluimd als hij kleinen Tony tusschen de spelenden zag, en toch had het kind immers meer recht om daar voor de deur te toeven, dan de andere dorpskinderen! Was het zijn vaderhuis en woonde daar zijne moeder niet? Booze Job, die dat niet verstond; maar ook hij had nooit vader- of moederliefde gekend en was ruw en wild, en immer gedwongen om voor zich zelf te zorgen, opgegroeid.

In den beginne bleef Tony op zekeren afstand van het huis, en was hij de eerste daar, hij ging de laatste van allen, en nog met slepende schreden, heên. Dan sloop hij langs den muur nader, klampte zijne kleine handjes aan den tamelijk hoogen vensterdorpel, ging op de teenen staan en kwam dan juist met den neus boven den dorpel, ofwel hij tikte met een klein stokje tegen de ruiten om zijne moeder te verwittigen.

De moeder zag den kleinen krullekop niet altijd, maar als zij hem gezien en geroepen had, of naar hem toeging - en, ja, dat deed ze wel eens om Job Jeurick te tergen - dan hadden er 's avonds tooneelen plaats, die den buurman een oogenblik voor het huis deden stil staan en, na een oogenblik hoofdschuddens, zijnen weg voortzetten.

Neen, 't was geen goed huwelijk; de duivel zat in den hoek van den haard en stookte kwaad vuur, hij zat in de smidse, op de werkbank en grinnikte als hij Job zag hameren dat het zweel hem over de wangen dreef; hij zette hem aan den hamer te laten liggen en lokte hem dikwijls naar de herberg.

Dáár immer was hij van al dat gekwel en geplaag bevrijd; daar kon hij zich weêr eens ongestoord vrijgezel droomen en het wee van het hart spoelen.

Het was de 3^e Novemberdag, St. Huibert, dan wanneer iedereen naar het roer grijpt en jager wil zijn. Ook Job Jeurick had den hamer laten rusten en den ganschen dag door veld en kreupelhout gedwaald, zonder te denken dat het ritselen van het neêrvallend dor gebladert den haas reeds naar de wijde vlakte gedreven had. Ook kwam Job Jeurick met ledige weitasch terug. Dat maakte hem slecht gezind en des te slechter gezind, omdat hij beweerd had een goed schutter te zijn.

Morrend had hij zich aan het oud gebruik onderworpen: ja, den jager die pluim noch veêr aanbrengt, wordt aan den disch, met een gebranden kurk, een duchtige knevel aangewreven en dat geeft stof tot vroolijk zijn.

Ook hadden de leden van het St. Huiberts-gilde hem geplaagd, de straatjongens hadden hem gesard, de dorpsmeisjes waren hem lachend voorbij gegaan, en de duivel was eindelijk uit de tinnen bierkan in het hart van Job Jeurick gesprongen.

Bij het vallen der schemering stond Job boos op, wierp de deur der herberg, met een nijdigen ruk achter zich toe, en ging grommend heên.

Voor de deur van het smidshuis, en tegen den stijl leunend, stond kleine Tony. Hij stak tot diep over de ooren in de blauw witte topmuts. Op den rug hingen de ledige knapzak en de vol gekrabbelde lei, die hij gewis aan zijne moeder wilde toonen, en met de hakken der kleine klompen bonsde hij onder tegen de deur om ze te doen openen.

Job Jeurick, de handen in de broekzakken en het donker oog strak op het voetpad gericht, over 't welk het dorre blad fantastisch voor hem heên danste, alsof het op zijne beurt met den valsch geknevelden ‘kruitvermorser’ wilde spotten - Job Jeurick naderde de smidse.

Wel zag de knaap den stiefvader naderen, maar toch ging hij niet heên, hij drong zich integendeel vaster tegen de deur.

Toen Job hem ontwaarde werd hij rood van gramschap.

‘Wat zoekt ge hier?’ vroeg hij barsch.

‘Ik moet bij ons moeder zijn,’ zeide de knaap.

‘Maak u voort!’ riep de smid; maar de jongen was ditmaal koppig en bonsde andermaal met den klomp tegen de deur.

Job Jeurick werd gloeiend kwaad, sprong toe, greep den knaap met de grove smidshanden vast en als een uitgebrande sintel slingerde hij hem, vier of vijf passen wijd, in het karrespoor.

Een luid geween steeg op; het gordijn van het venster werd opgelicht en voor het nog andermaal gevallen was, vloog de deur reeds open en kwam Ida buiten.

‘Ellendige!’ duwde zij scherp haren man toe, maar snelde hem toch voorbij en recht naar het kind.

De moeder nam den knaap, tilde hem op den arm en bleek van toorn en met sidderende lippen keerde zij weêr, en trad recht naar de geopende deur.

Job Jeurick wilde haar den weg versperren; doch zij stiet hem stout weg en trad binnen.

‘Een zoo onnoozel schaap mishandelen!’ beet zij hem verontwaardigd toe.

De smid was, doch slechts een oogenblik, onthutst; hij ging in het werkhuis, dat donker en verlaten was en zette zich op het aambeeld neêr.

Bedaren deed hij niet, neen! het was alsof de geest des kwaads hem dáár andermaal te binnen bracht, dat hij het toch was die voor gansch dat huisgezin, voor de ouden gelijk voor dien vreemden jongen, zwoegen moest - en toch wilde men hem geene voldoening geven. Was het daarbij niet afgesproken, vóór het huwelijk, dat die jongen....?

Job Jeurick kwam langs de achterdeur in de woonkamer. De moeder zat in den hoek van den haard; de knaap verborg zich deels achter haar. Deze toch begreep er niets van, dat die vreemdeling meester kwam spelen in grootvaders huis; dat hij, sedert eenige weken niet meer bij zijne moeder komen mocht en haar kussen en liefkozen zooals voorheen.

Tony was bang voor den breed geschouderden en sterk gekneukelden smid, wiens oogen op dat oogenblik als gloeiende sintels vlamden, en het kind zakte op de knieën en de handjes gevouwen, riep het weenend uit:

‘Doe ons moeder geen kwaad! Ik zal heêngaan, ik zal heêngaan!’

Maar Ida had geen schrik, neen, gewis niet! Zij had het eenige wapen dat haar onder de hand viel, een zwaren vonkenden en rookenden eikenstok, uit het vuur getrokken en omknelde dien zoo stevig en zag Job Jeurick zóó strak in de oogen, dat hij andermaal achteruit ging.

‘Gij hebt uw woord gebroken,’ zeide Job.

‘Dat heb ik niet,’ was 't antwoord.

‘Gij hebt gezeid dat de jongen het huis verlaten zou.....’

‘Maar toch niet, dat hij niet meer bij zijne moeder komen zou.’

‘Hij of ik.... of zoo waar er een God leeft.....’

‘Neen, wij zullen beiden, moeder en kind, heêngaan.’

‘Des te beter!’ - en dat woord werd zoo bitter wreed uitgesproken!

Job Jeurick wendde zich om en ging de deur uit. Diep was hij in zijnen hoogmoed gekrenkt en vergevingsgezind was hij niet, neen, gewis niet! Een goed woord, een half uur te voren uitgesproken, had wellicht alles uitgewischt en doen vergeten; maar 't lag ook in Ida's karakter niet toegevend te zijn. Des te beter! Die woorden maakten schier een eind aan alles.

Job naderde de herberg, waar men St. Huibert vierde, 't Ging er binnen lustig toe, recht lustig. De jagers lachten, zongen, stoeiden en hadden gewis den man uit het Teutenland reeds vergeten.

Stil! daar klinkt de viool; men verschuift tafel en stoelen; men maakt ruimte; er zal gedanst worden. Ja, ja, duidelijk hoort hij de viool stemmen. Kom, een blik door het venster gewaagd. 't Is wel zoo. Daar klimt Lijntje, met een brandenden zwavelstok op eenen stoel, om de koperen huislamp aan te steken, want de dans zal beginnen.

Nu brandt de lamp en spreidt een flauwen schijn door de groote vierkante kamer, met zwarte zoldering, wit gekalkte muren en rood steenen vloer.

Men maakt een grooten kring en wie Lijntje, of geen der twee plompe meiden van den herbergier heeft, kiest zijnen gebuur, die als danseres moet optreden. Avant deux!

Job Jeurick wendt zich om en gaat morrend den eenzamen weg op. 't Is of dat dansen hem sart, even als straks de dorpsjongens, de meisjes, het dwarrelend dorre blad, die kleine bengel.... alles.

De maan was opgegaan en goot haar licht over het landschap, over het naakte veld, door de deels ontbladerde boomen.

Op een bolwerp van de kom des dorps lag, en ligt nog, de planken molen, met strooien dak en die destijds al zoo oud en vermolmd was als nu. Het rad hing beweegloos en het weinige water, dat tusschen de spleten der schutsluis drong, klaterde en bruiste langs het rad heen.

't Was een oude kas die molen, en als er ergens spoken huisden, dan moest het wel daar zijn. Soms kraakte en ratelde het dan ook in het planken gebouw; doch neen! het waren geen spoken; maar wel de wind die er dwars door heen suisde of een legioen ratten, die er heen en weêr, op en neêr renden en zich vergastten aan de gestorte graankorrels, of aan het hier of daar gestoven of vergeten meel.

(Wordt vervolgd.)