De Belgische Illustratie. Jaargang 2

Een Winterreisje in Duitschland
door Victor de Veen.
(Vervolg.)

Keulen heeft meest smalle en donkere stegen; echter ziet men thans ook veel breede en goed verlichte straten ontstaan. Bij den aanvang dezer eeuw telde het ver over de honderd Godgewijde gebouwen; heden vergenoegt het zich met 23 katholieke kerken en kapellen, 2 evangelische tempels en eene synagoge. Door zijne voordeelige ligging, en vooral sedert de stichting der vaste brug over den Rijn, is het eene zeer belangrijke handelsplaats geworden.

De brug over den Rijn werd tusschen 1855 en 1859 opgericht. Ter uitzondering der steunpilaren, die uit steen vervaardigd zijn, en der planken welke als vloer dienen, is zij teenemaal uit ijzer gemaakt. De spanning tusschen twee pijlers (daar zijn er slechts drie, de twee der oevers niet medegerekend) beloopt op 103 meters en iets; de lengte van elk der pijlers is 6,56 meters, wat alzoo voor de heele brug eene lengte van 332 meters uitmaakt. Hare breedte bedraagt ruim 20 meters.

Zij bestaat eigenlijk uit twee naast elkander liggende bruggen, die ondertusschen toch op dezelfde pilaren rusten: eene met dubbel spoor voor de ijzeren baan, en eene voor gewone rijtuigen en de voetgangers. De afstand tusschen het water des strooms en de onderzijde der brug beloopt gemiddeld 15 tot 16 meters.

Wanneer men het voor gewone rijtuigen en voetgangers bestemde deel binnentreedt, biedt dit het gezicht eener groote gaanderij, bijv. de St. Huibrechts gaanderij te Brussel, aan, met dit verschil nogtans, dat de brug breeder en veel lager dan de genoemde glazen straat is. Ofschoon tusschen ijzeren gekruiste latten ingesloten en er mede gedekt, hebben wind en regen er vrijen doortocht, dat wil zeggen, dat zoo min haar dak als hare wanden van ruiten voorzien zijn. 's Avonds is zij zeer wel met gaz verlicht en dan gelijkt zij niet slecht op de Koninklijke Straat der Belgische hoofdstad.

Voor elk harer ingangen bevindt zich op eene verhevene voetzuil, tusschen de twee groote banen, het bronzen ruiterbeeld des vorigen konings onder wiens regeering deze schoone en vooral nuttige brug werd daargesteld. Op dezelfde lijn als deze ruiterbeelden, maar aan de buitenzijden der banen, alsmede halverwege de brug insgelijks buitenwaarts, verheffen zich zes in middeleeuwschen trant gebouwde torens.

De stijl dezer torens voldeed mij maar half en half, en daarenboven dunkt mij, dat de vier, welke zich aan de hoeken bij de ingangen bevinden, het gezicht der ruiterbeelden belemmeren en deze zeer benadeelen.

Ik hoop dat de Noord-Nederlanders in hunne ontworpen of reeds in aanbouw zijnde kolossale bruggen voor spoorwegen, over de Maas, den Rijn, den Biesbosch, enz. beter dan onze germaanschen broeders, onder opzicht van kunst, zullen gelukken, en dat zij uit de kleine misgrepen door de laatsten begaan, hun nut zullen weten te trekken. Hetzelfde zeg ik voor de Zuid-Nederlanders, wanneer deze er zullen toe besluiten Vlaanderen en de provincie Antwerpen, rechtover of omtrent de stad van den laatsten naam, bij middel van eene vaste brug aan elkander te verbinden.

Toen wij de Rijnbrug gezien hadden en er over gewandeld waren, kwamen wij op den rechteroever des strooms in het lieve Deutz. Deutz is eene aanzienlijke voorstad van Keulen; benevens twee of drie kerken, telt het verschillende schoone gasthoven en heerenverblijven, een arsenaal, eene ruiterskazerne en eenige duizende inwoners. Wij doorliepen in haast de bijzonderste straten dezer plaats en sloegen van aan den oever eenen blik op Keulen, dat zeer schilderachtig in den vorm eener halve maan tegenover op de helling eens heuvels gelegen is. Bij den terugkeer betraden wij de vliegende of schipbrug, die zich een paar duizend voetstappen boven de vaste brug bevindt.

Hiermede was onze namiddag- en avondwandeling ten einde; wij begaven ons naar ons gasthof. Toen wij ons later ter rust begaven, traden wij voorbij de kamers waar de pruisische erfprins met zijne gade vernachtte.

Reeds na het middagmaal hadden wij bemerkt, dat de lieden uit het gasthof zich bezig hielden met bloempotten boven te dragen en kostelijke tapijten op den kamertrap te spreiden, zonder dat wij naar de oorzaak of het doel dezer versieringen hadden gevraagd. De prins was in den laten namiddag te Keulen afgestapt, komende van Brussel waar hij éénen dag, en verder uit Engeland waar hij verschillende dagen had doorgebracht. Hij had zich dadelijk naar den Dom gericht, latende zijne vrouw en zijn gevolg naar het gasthof brengen, ten einde zich ongestoord over den voortgang der werken aan de kathedraal, en inzonderheid aan die van het zuiderportaal, waar hij eene bijzondere genegenheid voor heeft, en die hij geldelijk ondersteunt, te kunnen gaan verzekeren. Toen wij na onze eerste wandeling door de stad voorbij de hoofdkerk gewandeld waren, had de suisse die nog in zijn gewaad op de trappen des zuiderportaals stond, ons gezegd, dat de kerk zoo even door den pruisischen kroonprins werd bezocht, en dat Zijne Koninklijke Hoogheid aan den opperbouwmeester, zoowel als aan de geestelijke overheid zijne tevredenheid over den vooruitgang der werken had uitgedrukt. (Voor den suisse was er ongetwijfeld eene klinkende bedanking gevallen; 's mans eerbied en ingenomenheid voor Z.K. Hoogheid schenen dit ten duidelijkste te bewijzen.)

Deze bezorgdheid van eenen protestantschen prins jegens eene katholieke kerk is schoon en in het oogspringend, gelijk de omstandigheid dat de herstelling en voltooiing van het kolossale kunststuk onder protestantsche koningen, met hunne geldelijke ondersteuning en onder hunne bijzondere bescherming is begonnen en voortgezet, in den eersten oogenblik altijd zeker toch verwondering baart, en in alle geval ten minste, aan gene zijde des Rijns, eene ontsluimering der grooten voor het waardeeren van echte kunstgewrochten laat verraden. Mag ik hier den wensch bijvoegen, dat de monarchen en andere grooten aan deze zijde des poëtischen strooms, in kunstsmaak en milddadigheid het voorbeeld hunner germaansche neven en wapenbroeders zouden gelieven te volgen.

IX.

Des anderendaags 's morgens al vroeg bevonden wij ons nogmaals in den Dom. Het scheen dat onze zinnen niet te verzadigen waren, bij de schoonheden die wij daar reeds gezien en nog te zien hadden. Vooraleer verder de indrukken mede te deelen, welke wij heden nog ondervonden, gelooven wij het niet ongepast, hier eerst eene beknopte beschrijving en eenige historische aanteekeningen nopens den aanleg, den opbouw, de herstelling en voltrekking van het majestatisch kunstgewrocht op te geven.

In 1163 schonk Frederik Barbarossa aan de oude hoofdkerk van Keulen de reliquiën der H. Drie-Koningen, als blijk zijner voldoening over het gedrag van den aartsbisschop Reinold van Dasseler, die hem groote diensten had bewezen. Van toen af kwamen duizenden en duizenden kruisvaarders door de vereering van de overblijfselen der H. Koningen den zegen Gods over hunne reis en hunne ondernemingen afsmeeken. De aalmoezen die zij achterlieten, brachten den aartsbisschop Engelbert I, graaf van Altena en Berg, op het denkbeeld de kerk te vergrooten en te verfraaien. Aan dit gedacht werd echter geene uitvoering gegeven dan na dat een brand in 1248, het aanzienlijkste deel des tempels in asch had gelegd, wat zijne wederoprichting noodzakelijk maakte.

De eerste steen van het huidige monument werd gelegd op den 14^en Augustus van hetzelfde jaar 1248 door den toenmaligen aartsbisschop Koenraad van Hochsteten, in het bijwezen van een aantal hertogen, graven, bisschoppen en andere hooge waardigheden bekleedende personen.

Als bouwmeester die het eerste plan leverde, noemt men meester Gerard van Riehl, die zijn naam ontleent aan een dorp in de nabijheid van Keulen gelegen. Eene oude schets der voorzijde des Doms, op perkament geteekend, werd gedeeltelijk in 1814 te Darmstadt, en het andere deel in 1816 te Parijs teruggevonden. Beide deze deelen in eenen eikenhouten lijst, onder een 15 voet hoog spiegelglas te samen gebracht, zijn in de tweede kapel, links van het hooge koor, opgehangen en voor iedereen zichtbaar gemaakt.

Slechts in 1332, na veel wisselvalligheden, werkstakingen en hervattingen, werd het hooge koor met de kapellen voltooid en door den aartsbisschop Hendrik van Virneburg onder eenen ontzaggelijken toevloed van vreemdelingen ingewijd. Nu ging men over tot het bouwen van het overige der kerk; doch dit gedeelte des arbeids had eveneens met de grootste moeilijkheden te worstelen. Twisten, verdeeldheden, oorlogen deden het werk herhaalde malen onderbreken, zoodat op het einde der eeuw nog maar een gering gedeelte van het schip met slechts den linker voortoren tot op ⅖ zijner hoogte was voltrokken. De opstand van Luther tegen de kerk kwam later eenen nieuwen slag aan den half voltrokken Dom toebrengen: de werkplaatsen werden verlaten, de arbeiders verdwenen en de giften der geloovigen hielden op toe te vloeien.

Daar niemand meer de hand aan het werk hield, geraakte de bouw allengs in verval, en in de 18^e eeuw begon men reeds het tijdstip te berekenen waarop hij instorten zou. De fransche soldaten richtten hem in 1796 tot eenen hooizolder in, en door het rooven van het lood der daken, hadden zij zijne vernieling bijna onvermijdelijk gemaakt.

Op een verzoekschrift van Sulpicius Boisserée, een Keulenaar, die tot de herleving der gothiek machtig veel heeft bijgedragen, schonk Napoleon in 1811 eene som van eenige duizende francs, welke gelukkig nog tijdig toekwamen om het heerlijke gewrocht voor een volle vernieling te bewaren. Later namen de koningen van Pruisen, Wilhelm III en Wilhelm IV het onder hunne bescherming; in 1816 liet de eerste het door den beroemden bouwmeester Schinkel onderzoeken, en van toen tot in 1840, het jaar van zijnen dood, droeg deze monarch uit zijne bijzondere kas voor ruim 200 duizend thaler tot de te doene uitgaven bij.

[p. 267]

De herstellingswerken¹⁾ namen slechts in 1824 eenen aanvang; geruimen tijd hield men zich uitsluitend met de hoogst noodige reparatiën bezig, maar toen in 1834 Zwirner aan het hoofd van het werk kwam was er spoedig vooruitgang zichtbaar. Deze bouwmeester nam de plannen door Boisserée geleverd ter hand, wijzigde ze hier en daar, volledigde ze, en gaf ze dan aan het oordeel des publieks over. Men zag nu eene menigte geschriften over bouwkunde verschijnen, welke meerendeels de plannen der beide mannen toejuichten en de studie der gothiek in de hand werkten; het werd mode over gothiek te spreken en ze te bewonderen, en zelfs zij die er niet de minste kennis van hadden, brachten groote offers aan hare verheerlijking.

De Dom vaarde hier zeer wel bij; er ontstond een Domverein (genootschap) waar de koning van Pruisen, Wilhelm IV, in 1841 beschermer van werd. De koning gaf zijne volledige goedkeuring aan Zwirners plan (Boisserée was ondertusschen gestorven) en legde, door de duitsche vorsten omgeven, op den 4en September 1842 den eersten steen van den verderen bouw.

De herstelling van den Dom was en is waarlijk een nationaal werk; onmiddellijk vormden zich door geheel Duitschland onder-comiteiten, die in verbinding traden met het midden-comiteit te Keulen en er hunne ontvangsten aan overmaakten. De Staat verbond zich tot eene jaarlijksche gift van 50 duizend thaler voor den aanbouw der zuidzijde, de comiteiten gaven eene gelijke som voor die der noordzijde. De kroonprins van Pruisen, de tegenwoordige koning, schonk 10 duizend thaler voor het beeldwerk in het zuiderportaal te plaatsen, koning Lodewijk van Beieren gaf 60,000, de keizer van Oostenrijk 5,552, de koningin van Engeland 3,500, de groothertog van Baden 1,142, de groothertog van Mecklenburg 1,650 thaler (meest al deze sommen voor glasschilderingen bestemd) en verder nog meer andere vorsten, te veel om op te noemen, sommen naar evenredigheid. Voorts werden er bij uitersten wil onderscheiden legaten aan den Dom vermaakt; handel en nijverheid schonken percenten hunner winsten, wat alleen een kapitaal van 200 duizend thaler heeft opgebracht; en de stad Keulen voegde er een half millioen thaler bij om de huizen te onteigenen die rondom de kerk stonden.

De revolutie van 1848 dreigde den voortgang des werks te storen, doch zij ging voorbij zonder dat de arbeid er een oogenblik door onderbroken werd. In 1855 konden de gevels van het dwarsschip voltooid worden waarop het dak van dat gedeelte werd afgewerkt; de stad verleende hiertoe op nieuw eens belangrijke toelage. Vijf jaar later was de middeltoren gereed, die niet naar een oorspronkelijk plan, maar zooveel mogelijk naar historische overleveringen was uitgevoerd. Hij was het laatste werk van den beroemden bouwmeester Zwirner; die op den 22n September van het jaar 1861 overleed.

Voigtel, die vele jaren onder zijne leiding had gearbeid, werd zijn opvolger; hij mocht een gedeelte van het groote werk ten einde brengen, waarnaar men zoovele jaren had uitgezien. Hierdoor werd hij de lieveling der Domvereinen en aller Duitschers, wat tegelijk oorzaak was, dat op het verrichte door Zwirner, die toch de eerste en moeilijkste toebereidselen had daargesteld, menige ongegronde aanmerking werd gemaakt.

Reeds drie jaar later was dan ook de kerk behalve de twee groote torens heel gereed, en zou zij ingewijd worden in tegenwoordigheid des Konings op diens verjaardag den 15ⁿ October 1856. De monarch mocht echter dien dag niet beleven, maar wel het duitsche volk, dat het monument aanschouwde, welks restauratie Göthe veertig jaar vroeger²⁾ met droefheid en stille gelatenheid even onmogelijk had genoemd als die van den toren van Babel.

Nu ontbraken nog de twee torens, de reusachtige steenen pyramiden, die zich 500 voeten in de lucht moesten verheffen, opgesierd met al de schoonheden der gothische kunst, zooals ze de eerste bouwmeester had geteekend, welke teekeningen, gelijk wij hooger zegden, na honderden jaren verloren te zijn geweest, gelukkig waren teruggevonden. Met schrik en ontzetting vernam het volk, dat de bouw dier twee torens 20 jaren duren zou; want de bijdragen hadden zich elk jaar tot een bedrag van 100 duizend thaler verheven, en iedere toren kost een millioen! (Een millioen thaler of 3 millioen 750 duizend francs, wel te verstaan.)

‘Geef mij het driedubbele in een jaar,’ sprak de bouwmeester tot het Midden-Verein, ‘en ik bouw de torens in acht jaar.’

‘Waar zullen we die som vinden?’ was het antwoord; en hierover nadenkende kwam men tot een plan dat zoo geheel onzen tijd kenschetst. Men besloot den Koning toestemming te vragen tot het houden eener loterij; het antwoord was gunstig: voor het eerste jaar werd de loterij toegestaan.

Het plan daarvan mocht waarlijk behendig genoemd worden. Men stelde eene loterij vast van 500,000 loten ieder aan eenen thaler. Van het bedrag werden de 300,000 thaler voor den torenbouw genomen, en het overige aan prijzen onder de deelnemers verloot. Om van de zaak geene geldspeculatie te maken maar er tegelijk de kunst door te bevorderen, noodigde men kunstenaars, schilders, beeldhouwers enz. uit eene tentoonstelling in te richten van door hen vervaardigde voorwerpen. Uit deze zou men voor een groot gedeelte, met het te verloten bedrag, eene keuze doen, waardoor kunststukken verspreid, en kunst en kunstenaars aangemoedigd werden.

Het plan vond bijval, en aldus werd den bouwmeesters de snelle voortzetting aan het werk verzekerd. Ondertusschen zijn de genoemde torens heden toch nog op verre na niet voltrokken; want toen wij Keulen bezochten, reikten zij maar even boven het dak van den tempel. In den loop van het tegenwoordige jaar (1869), ging men een stoomtuig plaatsen om er de noodige materialen mede op te hijschen; het gebruik van dit tuig zal het werk bespoedigen en vergemakkelijken; echter kan op dezen oogenblik nog niemand met zekerheid bepalen, wanneer deze twee torenspitsen, in schoonheid zonder weêrga, en die de bekroning van het reusachtige kunststuk moeten uitmaken, zullen voltooid zijn.

(Wordt vervolgd.)

1) Schier heel deze § en veel van het volgende is aan een merkwaardig artikelin het nummer 38 der Belgische Illustratie voorkomende, waar ook eene teekening van den Dom te vinden is, ontleend.

2) Bij zijne bijeenkomst in 1815 met den baron van Stein onder de gewelvenzelf van den vervallen Dom.