De Belgische Illustratie. Jaargang 2

Legende van de H. Godelieva.
Door J.J. van der Horst, Pr.

Zij was eene schoone maagd, de oudste dochter van Heer Humfried en Vrouwe Ogina, te Londefort in het graafschap Boulogne; zij was eene schoone maagd, en de trots harer ouders zoowel als de vreugde harer drie gezusters; want hare deugd was engelrein, hare godsvrucht als van eene heilige, hare gehoorzaamheid volkomen, hare liefde onuitputtelijk, en hare weldadigheid alomvattend.

Een vroom en dapper ridder, Folcard, Heer van Uxem, had Godelieva ontmoet, en, getroffen door zooveel deugd en schoonheid, haar hand en hart aangeboden. Doch de godvruchtige maagd, hoezeer zij haar hart voor den braven ridder voelde kloppen, meende dat alleen haar vader het recht bezat, de keuze zijner dochter te bepalen, en den echtgenoot aan te wijzen, dien God haar had beschikt. En toen Folcard den ouden Humfried daarover sprak, was deze den schoonen en dapperen jonkman niet ongenegen, maar gaf zijne toestemming nog niet, omdat hij zich eerst eenige maanden wilde beraden.

Folcard had tot zijn ongeluk het niet verzwegen, dat hij hoop koesterde op het bezit van Godelieva, want het kwam ter oore van Berthulphus, Heer van Gisthelles, die hem haatte met een doodelijken haat.

Isilindis, de moeder van Berthulphus was (ens door Folcards vader beleedigd, en de trotsche vrouw vergat noch vergaf die Leleediging ooit. En toen haar gemaal zoowel als de beleediger in het graf was gedaald, toen droeg zij de wraak, die zij in het harte koesterde, op haren zoon over, en deed hem den gruwelijken eed zweren, dat hij Folcard tot den dood zou haten en vervolgen.

't Was feest in de kolken der hel, toen de duivel der wraak van de aarde naar Satans verblijf terugkeerde, vergezeld van den laster en de geveinsdheid. Berthulphus - zijne goddelooze moeder had het uitgedacht - zou zich op Folcard wreken door Godelieva te martelen en diep, diep rampzalig te maken.

De snoodaard stamde af van Siegfried, den wreeden Noorman, die zich 130 jaren geleden - men telde het jaar 1068 - met zijn Denen op Vlaanderen had geworpen, later met de dochter van graaf Aernoud was gehuwd en het Christendom had omhelsd. Daardoor was hij dus nog vermaagschapt met graaf Boudewijn V, had veel aan het hof te Rijsel verkeerd, en zich in de gunst en bescherming van zijn Heer weten te dringen.

Boudewijn, die niet vermoedde welke zwarte ziel in Bertulphus woonde, noch welke booze wraak men voorbereidde, werd door Isilindis aangezocht om zijn invloed bij den ouden Humfried aan te wenden, en voor haren zoon de hand van Godelieva te verkrijgen. De argelooze vorst beloofde den wensch zijns bloedverwants te ondersteunen, en kwam trouw zijne belofte na. Middelerwijl bezochten moeder en zoon het kasteel te Londefort, huichelden godsvrucht en deugd, en beklaagden zich luide over de zedeloosheid en bedorvenheid der meeste edellieden en ridders aan het hof te Rijsel, en vooral ook van den jongen Folcard van Uxem. Zij wisten hun schandelijken laster in zooveel schijnredenen van waarheid en oprechtheid te kleeden, dat ridder Humfried zoowel als zijn godvruchtige dochter God in het binnenste des harten dankten, dat Hij in zijne oneindige goedheid hen gewaarschuwd en voor een rampzaligen echt behoed had. En toen daarbij graaf Boudewijn ten zeerste er op aandrong, dat Bertulphus in zijn aanzoek om de schoone Godelieva niet zou verstooten worden, nam de oude man hem voor zijn schoonzoon aan, verzekerd als hij zich waande, dat hj een vromen en braven ridder aan zijn geliefd kind schonk. Godelieva gehoorzaamde haren vader en huwde den huichelaar.

Op verlangen des graven werd het huwelijk te Rijsel gesloten. Maar Folcard, ofschoon tot het hof behoorende, ontweek, de ziel vol vlijmende smart, de vreugde van het feest, en ging in het eenzame veld en het sombere woud zijn harteleed aan boom en struik in bittere klachten verhalen. De snoode bruidegom had intusschen zijn gangen doen bespieden, en zich vergewist waar hij zich ophield; waarom hij te middernacht de juichende bruiloftszaal in stilte verliet, en met zijn knecht Haccas, even slecht als zijn meester, in het diepe van het bosch, den ongelukkigen edelman ging opzoeken.

Zoodra hij hem vond, stormde hij op hem aan, vatte hem bij de keel en beet hem grijnzend toe, terwijl het hellevuur hem uit de oogen straalde:

- ‘Ik heb haar, Godelieva!.... Ik heb haar in mijne macht; niet omdat ik haar bemin, maar omdat ik u haat; en ik zal haar pijnigen, haar martelen, haar rampzalig maken, omdat ik weet dat gij haar bemint; omdat ik mij in haar aan u wil wreken.’

En als de ongelukkige naar zijn dagge greep, om zooveel hoon en laagheid te straffen, voelde hij zich van achteren door een paar ijzeren armen omkneld, zoodat hij zich niet bewegen kon, en zich te vreden moest stellen met den lagen sluipmoordenaar in het aangezicht te spuwen. Hij werd gekneveld, en aan een boom gebonden; zag hoe men vuur ontstak en het gevest van zijn eigen dagge daarin gloeiend maakte, om het hem als een onuitwischbaar teeken van schande op het voorhoofd in te branden.

Folcard brulde als een getergde woudstier, wrong ziel en lichaam tusschen de stijve koorden zoodat zijn beenen kraakten, riep naar den hemel en vroeg, of een rechtvaardige God zulk een schandstuk kon gedoogen: maar te vergeefs; met een schaterlach op de lippen, verwijderde zich de slechtaard, het aan zijn handlanger overlatende den gebrandmerkte van zijn boeien -te ontslaan. De rampzalige jongeling, krank naar ziel en lichaam en geschandvlekt voor altoos, verliet nog dienzelfden nacht zijn vaderland, trok naar Frankrijk en stak eindelijk over naar Engeland.

Bertulphus geleidde zijne vrouw naar Gisthelles, waar zijn voorvaderlijk kasteel zich verhief, en waar hij zich verwijderd genoeg wist, om zonder stoornis of gevaar het wreede en bloedig martelspel te beginnen, dat zijne moeder had uitgedacht.

Een klein torenkamertje werd Godelieva ter verblijf aangewezen, en eene handvol stroo als nachtleger; alle kostbare kleederen werden haar ontnomen, en een grof linnen boerenkleed was al wat men haar gunde. Zwart brood en water moesten haar ter levensonderhoud strekken. Des morgens vroeg werd zij door de koemeid van haar smartleger opgewekt, om in den stal te arbeiden, en vaak het walgelijkste werk te verrichten. En ware het haar dan maar vergund het overige van den dag in stille eenzaamheid op haar ellendig kamertje te treuren en te weenen, te bidden en te overwegen: maar ook dat werd haar niet gegund. De wreede Isilindis kwam dagelijks haar slangenhart ophalen aan het kwel-

[p. 244]

len van de schuldelooze maagd. Met eigen hand sneed zij Godelieva's zwarte haarlokken af, sloeg haar in het aangezicht, soms zelfs met een korte zweep, die snerpend om de tengere leden krulde; zij stompte en schopte baar als een bezetene, en rustte niet, vóór het slachtoffer aan hare voeten over den grond kroop, en dien met hare tranen en haar bloed bevochtigde.

H. GODELIEVA.

En Godelieva? zij bleef heilig, ja! trad iederen dag haren goddelijken Bruidegom naderbij; want zij was geduldig en opende haren mond niet om te klagen. Zij vernederde zich onder de hand des Heeren, die haar trof, en droeg haar smarten en haar lijden in den geest van boetvaardigheid en in vereeniging met het lijden des Heeren aan den hemelschen Vader op, ter voldoening harer eigene fouten en gebreken, ten zegen en erbarming voor hare ouders en zusters, en vooral tot vergeving en bekeering voor haren wreeden echtgenoot en zijne ontaarde moeder. Zij mocht wel niet ter Misse gaan, of haren God en Zaligmaker in het groot geheim zijner liefde aanbidden en ontvangen: maar ook dat offer, hoe groot en zwaar het wezen mocht, bracht zij blijmoedig den Heere, die ook voor haar zoo naamloos veel geleden en opgeofferd had. Een klein kruisbeeldje had zij heimelijk weten te verbergen, toen men haar van alles beroofde, en dit was haar eenige schat en ook haar troost. Dat kon zij uren lang aanschouwen, terwijl haar geest dan als van de aarde scheen opgestegen, om in hoogere en zaliger gewesten te verblijven; want engelzoet was dan haar gelaat, en een blijde lach speelde haar om de reine lippen. Dan scheen zij een beter, een hooger leven te genieten, en met volle teugen den troost te drinken, dien de Gekruiste van Calvarië zijn volgelingen schenkt; dan bewogen zich hare lippen en zij sprak fluisterend tot het kleine beeld. Maar het moesten wel zoete woorden zijn, die zij zoo innig en hartelijk sprak, want het was, als of zij gansch hare ziel uitstortte in de taal der liefde en de verrukking der hemelsche blijdschap. Dan offerde zij zich met haren goddelijken Bruidegom den Heere op, en was als van een krans van licht omgeven, die hare duistere cel in gloed zette en zelfs door het smalle torenvenster naar buiten drong, en door menigeen met verbazing werd gezien.

Bertulphus hoorde zij vaak tieren en vloeken, of met zijn trawanten ter jacht en naar woeste slemppartijen uitrijden, maar zijn aangezicht zag zij nooit. Twee lange jaren duurde dit gruwelijk martelspel.

Toen was het dat de maagd, terwijl de slotbewoners afwezig waren, het bericht vernam, dat hare moeder, Vrouwe Ogina, gevaarlijk krank lag. Weenend trok zij zich terug op haar torenkamertje en bracht den ganschen dag in een aanhoudend gebed door. Maar te middernacht stond zij op, maakte een kruis en riep den naam van Jezus aan, waarop het ijzeren slot der deur van zelf opensprong. Zij daalde den torentrap af en vond ook de buitendeur ongesloten. En nu liep en draafde zij, barrevoets, blootshoofds, slechts met lompen gedekt, twee dagen en twee nachten langs ongebaande en verlaten wegen, tot dat zij eindelijk in den deerniswaardigsten toestand het ouderlijk kasteel bereikte Juist nog tijdig genoeg, om hare moeder den afscheidskus op de stervende lippen te drukken.

Thans kon zij niet langer verbergen, welk lot zij te Gisthelles moest ondergaan, maar spaarde toch haar echtgenoot zooveel zij slechts vermocht, en betuigde hem altijd nog als haren heer en gemaal te eerbiedigen en te beminnen. De oude Humfried echter wilde de mishandeling zijner dochter niet langer gedoogen en klaagde den booswicht aan bij Graaf Boudewijn. De vorst meende, dat een geschil tusschen echtgenooten, zooals hij de zaak beschouwde, beter voor den kerkelijken rechter dan voor zijn zetel werd beslist, en zond de aanklacht naar den Bisschop van Doornik. Deze daagde Bertulphus voor zich, berispte hem streng, legde hem boete op, maar werd insgelijks door den huichelaar bedrogen, die berouw en boetvaardigheid toonde en met dure eeden eene volledige herstelling beloofde, zoo zijne vrouw tot hem wilde wederkeeren. Ook Godelieva geloofde hem, en ging tegen den wil haars vaders terug naar den man, dien zij gehuwd had.

De woede van lsilindis was, zoo mogelijk, nog grooter geworden, vooral omdat men nu gedwongen was Godelieva van tijd tot tijd in het openbaar te laten verschijnen en ter kerke gaan, wetende dat Humfried met wantrouwende blikken haar gadesloeg. Maar op het kasteel en in de stilte van den nacht deed zij daarvoor de maagd zooveel te smadelijker en te bloediger boeten.

Intusschen waren die gruweldaden ook ter kennis van Folcard gekomen, die nog altijd in Engeland zijne schande verborg en zich het woord herinnerde, dat Bertulphus hem in den bruiloftsnacht had in het oor gefluisterd: ‘ik zal haar pijnigen, haar martelen, haar rampzalig maken, omdat ik weet dat gij haar bemint, omdat ik mij in haar op u wil wreken.’ Hierom vergat hij menschelijk opzicht en vrees voor schaamte, stak naar Vlaanderen over, bood den ouden Humfried zijn arm aan, zocht velen zijner oude vrienden op, en wist eenige ridders over te halen, om met hem het kasteel Gisthelles te te gaan overvallen en de gemartelde edelvrouw metgeweld uit dat moordhol weg te voeren en naar haren vader terug te brengen.

Maar Bertulphus was er spoedig van onderricht; en even laf en bloode als valsch en wreed, dorst hij den strijd met zijn vijand niet af te wachten, maar zocht naar een middel om dien te voorkomen en zich liever geheel van de vrouw af te maken, die hem tot een bitteren last was geworden, vooral sedert hij eene andere edelvrouw van slechte zeden beminde en wenschte te huwen. Isilindis wees hem het middel daartoe aan.

In den avond van den 6 Juli 1070 beklom de veinzaard den torentrap en trad voor 't eerst in de ellendige cel, waarbinnen zijne vrouw twee bloedige jaren had gesleten. Hij huichelde weder berouw, en loog haar voor, dat hij het betreurde door zijne moeder, die hij zelf eene goddelooze en wreede vrouw noemde, tot die marteling te zijn gedwongen. Maar daar zou nu voor goed een einde aan komen: zijne moeder ging

[p. 245]

nog dezen avond vertrekken naar Brugge en zou niet wederkeeren; en van dat oogenblik zou Godelieva hare rechten als wettige echtgenoote herkrijgen, terwijl hij haar zwoer, dat zijne liefde haar dra al de uitgestane mishandelingen en geleden smarten zou doen vergeten.

De godvruchtige maagd geloofde hem al weder en viel hem snikkend om den hals; zij kuste hem en verzekerde dat alles reeds was vergeven, en zij niet zou ophouden den God van alle erbarming ook voor zijne moeder te smeeken.

LABYRINTH VAN VERSAILLES.

De huichelaar was te vreden, en zegde dat, terstond na het vertrek zijner moeder, eene vrouw haar zou waarschuwen en naar de groote zaal geleiden waarna hij vertrok.

Godelieva nam nu haar kruisbeeldje weder in de hand en zonk op de knieën neêr. Wat ging er heimelijk om tusschen God en deze zuivere ziel? Openbaarde haar de gekruiste Heiland, dat zij haar bruiloft vieren ging als maagd in de eeuwige bruiloftszalen daar boven? Wij weten het niet: maar toen eene stem aan den trap haar naar beneden

[p. 246]

riep, omstraalde een lichtkrans haar gelaat en wees den weg door den donkeren toren heên naar het duistere slotplein.

Doch nauwelijks was zij daar genaderd, of zij voelde zich door vier sterke vuisten aangegrepen, en terwijl zij nog riep: ‘ik kom, Heere Jezus! ik kom,’ werd haar de keel reeds toegewrongen. Haccas en Lambrecht, twee gevleeschde duivels, waarop de burchtheer rekenen kon, verworgden haar met hunne ijzeren handschoenen, en wierpen het ontzielde lichaam met het hoofd naar beneden in een put.

Isilindis en Bertulphus waren in den avond naar Brugge afgereisd, en zoo kon men den volgenden dag verhalen en overal boodschappen, dat Godelieva in den nacht aan een toeval was overleden.

Niet zeer lang na den moord huwde Bertulphus met de edelvrouw van slechte zeden. Maar in den hemel lag voor het Lam zonder vlekken, onder de duizenden en tienduizenden van gelukzaligen eene gemalinnemaagd om ontferming en genade voor het kasteel van Gisthelles af te smeeken.

't Was in een nacht, omstreeks een half jaar na zijn tweede huwelijk, dat Bertulphus als met een schrik wakker sprong, en met verbazing zijne slaapkamer met een zacht licht vervuld zag. En toen hij angstig rond keek wat de oorzaak van dat vreemd verschijnsel wezen kon, zag hij een langwerpigen gloed langzaam als uit den grond te voorschijn komen en heldere, gouden stralen van zich uitschieten. In het midden verscheen eene maagd, in een sneeuwwit gewaad en met een gordel als van glinsterende edelgesteenten; een gouden kroon dekte haar golvende haartressen, en een klein kruisbeeldje stak als een scepter haar in de hand. Langzaam en statig kwamen vuurgloed en maagd nader tot het bed, zonder dat de laatste zich scheen te verroeren; maar als zij eindelijk de hand ophief met het kruis gewapend en naar de legerstede uitstak, toen bedekte de van vreeze bevende ridder zijn gelaat met beide handen, en verborg zich in het diepe van zijn bed, uitroepende: ‘Godelieva! Godelieva!’

Niemand begreep den volgenden dag wat er met Bertulphus was voorgevallen; maar hij was veranderd en verouderd alsof die nacht vele jaren geduurd had. Hij stelde in haast orde op al zijne zaken, sprak van eene groote reis, die hij moest ondernemen, nam afscheid van zijne zwangere vrouw en verliet in den donkeren avond het kasteel, zonder geleide, zonder paard, zonder kleederen, wapens of geld.

En twee jaren trok Bertulphus, barrevoets en blootshoofds door de landen van Europa, zijn brood bedelende, en overal in de voorportalen der kerken om de gebeden der geloovigen smeekende. Toen hij eindelijk te Rome was aangekomen, wierp hij zich voor de voeten des Pausen en vroeg vergiffenis zijner vele misdrijven en euveldaden.

Hij keerde naar zijn kasteel terug als een ware boeteling, en drukte zich het gloeiend gevest zijns zwaards op het voorhoofd, waarna hij Folcard om vergiffenis bad. Zijne booze en wreede moeder begreep dat haar rijk een einde had genomen en verliet het kasteel; zijne vrouw bekeerde zich en stierf, en zijn dochtertje, tijdens zijn pelgrimstocht geboren, was blind. Maar de vader riep den naam zijner heilige gade Godelieva aan, waschte zijn kind driemalen de oogen met het water uit de put, waarin haar lijk geworpen was, en zag haar de oogen openen. Zij was van hare blindheid genezen.

Toen vermaakte hij al zijne. goederen aan zijne dochter, plaatste haar bij de Benedictijner-nonnen ter opvoeding en nam andermaal den pelgrimsstaf op, om nog eens op de graven van Petrus en Paulus vergiffenis zijner zonden af te smeeken. Hij kwam terug, ging naar Sint Winnoc, en bad om in het klooster te worden opgenomen, waar hij nog lange jaren als boeteling leefde en eindelijk als heilige stierf.

Zijne dochter stichtte later te Gisthelles, waar Godelieva was gemarteld, een klooster van Benedictijner-nonnen, dat tot in 1577 bleef bestaan, maar toen werd verwoest. De nonnen, naar Brugge gevlucht, hebben het later weder doen herstellen en op nieuw betrokken. Het graf van Godelieva in dat klooster was spoedig beroemd om de vele en groote wonderen, die daarbij plaats grepen, en in 1684, den 4^en Augustus, werd de schoone maagd Godelieva door Paus Innocentius XI onder de rei der door de Kerk vereerde Heiligen opgenomen.