De Belgische Illustratie. Jaargang 2

Naar Cayenne.
Voordrachten gehouden in verschillende kringen, door Aug. Snieders Jr.
(Vervolg.)

Reyphius stierf als een heilige: tot allen richtte hij woorden van moed, volharding en vertrouwen op God; zijnen vrienden reikte hij de hand; zijnen broeder omhelsde hij, en de handen vouwende, het oog naar boven gewend, biddend voor zijn vaderland en zijne beulen, gaf hij den geest. Die ziel was der slavernij ontvlucht en vrij van banden, boven alle menschelijke gewelddadigheid verheven, repte zij zich uit dat vunzig hol, naar het land van licht en liefde.....

Al de bannelingen knielden neêr, baden voor hem en vereerden het lijk als dat eens martelaars, tot dat de scheepstimmerman, met een paar maats, het stoffelijk overschot ter zijde sleurde, in eene hangmat naaide en met eenen kanonskogel aan de voeten gehecht, ter begrafenis bereidde. Waarom bezigde men nog die pracht van eene hangmat en een kanonskogel? Waarom getroostte men zich nog die moeite? Uit gewoonte, uit menschlievendheid, uit een gevoel van geheimzinnigen eerbied voor den dood?

Laat ons ten minste het laatste aannemen.

[p. 204]

Hoe wild en verbasterd de mensch ook zij, altijd treft en ontroert hem de aanwezigheid des doods, en dit te meer als hij op een engen bodem, dobberend op den onmeetlijken waterplas, waar honderden gevaren rondspoken, neêrvalt. Ook hier trof dat afsterven: het waren niet zoo zeer de bannelingen die mismoedig het hoofd bogen; maar het ruwe scheepsvolk zag met een donker oog de begrafenis. Ging die gemartelde priester hen voor den troon Gods aanklagen? Arme kortzichtigen, alsof de Godheid een aanklager noodig had!

DE H. TELEMACHUS.

Er heerschte eene plechtige stilte, en wie weet of die scheepstimmerman, straks nog spottende met God en geloof, nu niet eene halve zinsneê van een gebed op de lippen heeft; wie weet of hij, na het traditioneel tellen van ‘in een, in twee, in drie’ bij het neêrschuiven van het lijk in zee, niet heimelijk mompelt: ‘in Godsnaam’ zooals hij weleer deed, vóór dat de republiek die woorden als het ware verbannen had.

Welk verschil met eene begrafenis op het eenzame dorp, het stille kerkhof; daar waar de doode rust in de schaduw der kerk, in den gewijden grond en naast diegenen met wie hij in het leven vereenigd was!

Vijf andere dooden volgden; twee matrozen bezweken. De beulen beefden. De zucht naar zelfbehoud maakte hen menschlievender. Men liet den banneling voortaan wat langer de frissche lucht inademen.

In den avoud van den 14 September bezweek echter een fransch priester, en zóó groot was de schrik bij die uitdagers der Godheid, dat men hem aanstonds in zee wierp, otschoon zijn dood algemeen in twijfel werd getroken. Wat bekommerde men zich om één minder! ‘Gij zult er misschien geen vijftig aan wal brengen’ had de citoyen-kommissaris immers gezegd! De sterfgevallen volgden elkander snel op.

De betere behandeling duurde voort; doch als de hemel met zwarte wolken bedekt werd, als de storm opstak, als een vijandelijk schip, een vaartuig met engelsche vlag in top, zich aan den horizon vertoonde, als de korvet zich ten strijd gereed moest maken tegen de elementen der natuur of tegen de macht der menschen, dan werden de bannelingen in hunnen kerker teruggestooten, en dáár saâmgepakt, moesten zij den uitslag van den strijd afwachten. Wat gaf hun die uitslag! Zou het op den bodem der zee, al was het dan ook geen gewijde aarde, niet rustiger zijn dan in dat vunzig hol? Ja, sterven was een geluk, maar denken dat het lijk zou rondzwalken in de wijde zee, dat niet rusten zou in den dierbaren moedergrond, daar waar vrienden en familie soms komen neêrknielen en bidden - dat denkbeeld doet huiveren. Welde dat denkbeeld nooit bij den banneling op?

Er is een stond in het leven des zeemans, die hem altijd een oogenblik het lange en vervelende der reis doet vergeten; 't is die wanneer het vaartuig ‘de linie passeert’. Dan heeft hij recht zich aan uitspattingen over te geven, die schier altijd door ruwheid gekenmerkt worden. Hij zoekt baldadig zijn slachtoffer en neemt den jongsten zeeman. Op de Bayonnaise zocht en vond men de slacht offers tusschen de bannelingen en het feest der linie kreeg een helsch aanzien, te duivelachtiger daar het door de officieren werd aangemoedigd.

Onder het nabootsen der gebruiken van den godsdienst, onder het houden van processie op het dek, tijdens welke het kruis door een der woestelingen voorop gedragen werd, sloeg, sleepte en trapte men de ongelukkige bannelingen voort; zij werden met vet bestreken, zwart gemaakt, met emmers zeewater begoten, in het aangezicht geslagen - kortom, op de ergelijkste wijze mishandeld.

Zoo vierde men aan boord der Bayonnaise het zeemansfeest der linie. Het was een waardig voorspel van 't geen den gedeporteerden op dien grond wachtende was, die als door den voetzool eens Caïns moet gedrukt zijn geworden, om zoo misdeeld te zijn als hij inderdaad is.

VI.

In Zuid-America, in Fransch Guyana, ligt Cayenne - de naam alleen doet huiveren, want aan dien naam is alles verbonden, wat men eene hel op aarde noemen mag.

Achter dien naam, las ik ergens, verschuilt zich een Ilias van ellenden. 't Is een als gevloekt oord: een ondankbare grond met verpestende moerassen, een hemel die nu eens gloeit en brandt, dan door een killen regen overplast wordt, een oord meer dan eenig ander door millioenen boosaardige, vergiftige insekten, door ongedierte, zoo als

[p. 205]

schorpioenen, krabspinnen, padden, slangen, mostieken, en, wat dies meer, overdekt en niet alleen bewaakt door de bajonetten en dikwijls onbarmhartige wachten, maar door een legioen van haaien, die langs de kust zwemmen, azende op de talrijke lijken van menschen, die ten gevolge der gele koorts in zee worden geworpen. Ja, ja, een Ilias van ellenden!

Cayenne is deels door klippen en hoogten, en deze laatsten met een donkergroenen plantengroei bezet, omgeven. Beneden in de diepten is het eiland doorsneden met moerassen, die een gedurig malaria uitdampen. 't Is daar dat, vooral sedert 1852, de strafplaats gevonden wordt voor zoovelen, schuldig in de oogen der fransche regeering. 't Is daar dat zij vermengd worden met de meest eerlooze schurken, die er, ontzenuwd door de versmachtende hitte, gedrild door ongenadige opzichters, voor het minste misdrijf aan den folterpaal gebonden, welhaast soms alle wilskracht verloren hebben.

TERUGKOMST VAN HET GEMASKERD BAL.

In die uitgeputte, uitgemergelde, bleeke wezens leeft, echter één bepaald denkbeeld voort, doch diep voor het navorschend oog van den opzichter verborgen - namelijk de ontvluchting. Europa, Europa! daarheen drijft de zielzucht; Europa, daar waar de staatkundige bannelingen, vrienden, familie, dikwijls vrouw en kinderen hebben achtergelaten, waar de galeiboeven betrekkelijk vrij waren.

Men staat verwonderd, bij het nagaan der verschrikkelijke geschiedenis van Cayenne, voor zooveel er eene geschiedenis bestaat, over al de slimheid van den menschelijken geest, in het uitvinden van middelen ter ontvluchting. Om vrij te zijn, wendt de mensch pogingen aan, tot welke hij zich nooit in staat achtte; in dergelijken toestand alleen kan

[p. 206]

men zijne kracht afmeten. De geest bekomt eene spitsvinnigheid welke haren oorsprong neemt in de omstandigheden zelven, terwijl de wachters slechts voorzichtig zijn ten gevolge der ondervinding ten gevolge der gelukte of mislukte proefneming van al veroordeelde denkers en eeuwige plannenmakers.

Cayenne heeft geen kerkhof: de laag aarde, welke de rotsen bedekt, is te dun en de uitgestrektheid voor een doodenveld zou te groot moeten zijn. De zee, aan den kant der Salut-eilanden - wij spreken van onzen tijd - is de begraafplaats der dooden. Men naait den doode, alsmede eenige steenen, in eenen lap linnen; men plaatst al de lijken, die er beurtelings zijn, in dezelfde doodkist en deze laatste legt men in eene boot. Er klinkt eene klok, als om de bannelingen te verwittigen, dat er andermaal eene plaats in hun midden open is. De boot steekt van kant en richt zich naar de westkust des eilands. Daar wordt de kist een oogenblik, langs de helling van den berg gedragen, vervolgens andermaal in eene boot neêrgezet; men steekt in zee en, op zekeren afstand, schudt de doodkist haren inhoud uit.

Teruggebracht wordt diezelfde kist onder een afdak geplaatst, zonder wachter, zonder ketting met hangslot. Wie zou een zoo droevig en afzichtelijk ding als eene doodkist is, niet ongemoeid laten! Wie zou er aan denken eene poging te wagen, met een zoo broos getimmerte! En toch, zoo vertelt een reiziger, welde het denkbeeld bij een der bannelingen op, om zich, tot zijne ontvluchting, van die kist te bedienen.

De ongelukkige rekende uit, in welk gedeelte des jaars het getal sterfgevallen het geringste was; hoeveel tijd hij noodig had om de voegen der kist waterdicht te maken; maar of het nieuwsoortige vaartuig zee bouwde, of het honderd en vijftig mijlen ver aan den golfslag zou weêrstaan - daaraan dacht hij niet, of wilde hij wellicht niet denken.

Uren lang de schildwachten en toezichters verschalkende stopte hij de reten, maakte eene soort van bank in zijne zonderlinge boot, vervaardigde nog twee roeispanen in den vorm van indiaansche pagaaien, en eindelijk was het voorwerp gereed.

't Was eens een donkere avond. Met inspanning en ongelooflijke moeite droeg, sleepte en torschte hij het vaartuig, als men het zoo noemen mag, naar zee. Nu een kroop hij, dan eens liep hij; nu vond hij rosten en steengrond, dan distels en kreupelhout op zijnen weg. Nu hield hij met ingehouden adem stil, bij het minste geritsel, dan zette hij zijnen gevaarvollen tocht, dwars door eene linie schildwachten, voort. Hij bereikte de zee, legde zich in de doodkist neêr en liet zich op Gods genade drijven.....

Verschrikkelijke toestand! De doodkist kantelde rechts en links; zij werd met moeite recht gehouden en het water sloeg er in. Bij het opgaan der zon bemerkte men van boord eener goelet het drijvend voorwerp, des te duidelijker aangeteekend door eene wolk van roofvogels die er boven zweefden en de haaien welke er rondom zwommen. Zonderlinge lijkstoet! En toch zijn velen onzer verre bloedverwanten die hier onze baar volgen, better dan de roofvogels en haaien? Men vond den ongelukkige half verdronken in de kist. Naar Cayenne terug gebracht, stond hem daar de beul, met de geeselkoord gewapend, te wachten.....

Anderen timmerden, met ongeschikt gereedschap, volledige booten, die nog als modellen van bouwkunst op het eiland worden bewaard; nog anderen maakten vlotten, niet altijd van hout, maar zelfs van garven maïs-stroo - en verwonderlijk! zulks gebeurde, niettegenstaande al de waakzaamheid, in dezen of genen hoek des eilands. Eenigen dezer pogingen gelukten, anderen mislukten, hetzij door het onvoldoende der vaartuigen, hetzij door de scherpzichtigheid der wachters, hetzij door het verraad der bannelingen, die alzoo den Judas-penning hoopten te winnen.

Reeds lang vóór het einde der verledene eeuw, toen Cayenne en verdere eilanden van Guyana met verbannen priesters werden bevolkt, had de Christen-zendeling daar, in die voor den blanke moorddadige streek, het kruis geplant. De Missiën van Cayenne werden door den pater Jezuïet Creuilli opgericht. ‘Toen pater Lombard - een opvolger van den eerstgenoemde - ‘eene eeuw geleden den grondslag legde van ‘zijne Missie bij de Galibis’ zegt Chateaubriand, ‘wist hij niet dat hij enkel de wilden voorbereidde, om eens de martelaars des geloofs te ontvangen en de woestijnen van het nieuwe Thébaïde voor den vervolgden godsdienst gereed maakte....’, al beantwoordde de geest dier negers niet altijd aan dien, welken de zendeling hun had trachten in te planten.

Laat ons de bannelingen andermaal stap voor stap volgen.

Den 28^en September had de wacht ‘land, land!’ geroepen. Den 29^en liet de Bayonnaise het anker vallen en begroette de fransche vlag met de gewone saluutschoten. Tot 9 October bleef men op de reede. Drie dagen vroeger had men de priesters de Neve, Moons, Gémin, Flotteau en de Noodt, uit hoofde van ziekte, naar het hospitaal van Cayenne overgebracht. Op laatstgemelden datum werden de overige belgische priesters op een klein vaartuig geplaatst en naar Conomana, vier en twintig mijlen noordwaarts van Cayenne, overgebracht.

(Wordt vervolgd.)