De Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 105]

[Nummer 14]

Het koolzuur.

Het koolzuur (C O2) is eene scheikundige verbinding van ruim 1 atome koolstof en 2 atomen zuurstof, die zeer veel in de natuur voorkomt, het is vrij in den dampkring vervat, waarvan het ongeveer het 15000ste gedeelte uitmaakt, is diep onder den grond, zooals in kelders, grotten of mijngroeven dikwijls in groote hoeveelheid opgehoopt, ook in vele minerale wateren voorhanden, en met kalk en krijt enz. verbonden, waaruit geheele berglagen bestaan en komt nog voor in eenige vloeistoffen van organischen oorsprong, zooals in wijn, bier, enz. Het ontwikkelt zich des nachts uit de planten en is ook een bestendig produkt bij de ademhaling van menschen en dieren. Het koolzuur in gazvormigen toestand is 542 maal lichter dan het water; tot 1/36 van zijne volume samengeperst verdicht het tot eene waterheldere, zeer vloeibare en vlugge vloeistof, die zich onder alle lichamen het sterkst door warmte uitzet. Het vaste koolzuur dat eene temperatuur heeft van 125 graden onder het vriespunt en dat uit witte vlokken bestaat, neemt den gasvorm minder snel weder aan als het vloeibare koolzuur. Het gaz heeft een prikkelenden reuk, is niet brandbaar en kan de verbranding niet onderhouden, zoodat een brandend lichaam er dadelijk in uitgebluscht wordt. Evenmin kan het de ademhaling onderhouden en de dieren stikken er dadelijk in; vandaar dat men groote voorzorgen moet gebruiken bij het bezoeken van de plaatsen, waar dit gaz zich ontwikkelt: in kelders, waarin wijn gist enz. en men deze plaatsen eerst door aanwending van kalkmelk, ammonia enz. moet zuiveren.

DE HONDSGROT.

Het soortgelijk gewicht van het koolzuur is ruim anderhalfmaal zwaarder dan de dampkringslucht, daarom beslaat het nooit het bovengedeelte van de grotten en bergspelonken, tenzij de hoeveelheid zoo groot is, dat de geheele ruimte van de grot daardoor wordt ingenomen, zooals op eenige plaatsen het geval is. De bergspelonken die het koolzuur uitademen, zijn zeer menigvuldig in het gebied van Napels en andere streken van Italië. De beroemdste is de Hondsgrot, gelegen op den oever van het meer Agnano, nabij Puzzuolo. Zij draagt haar naam sedert onheugelijke tijden, door dat de bewoners der nabuurschap voor de vreemde bezoekers in de grot een hond zoo doen verstikken, totdat hij machteloos wordt. Eene deur sluit den ingang van de grot, waarover het moeilijk te oordeelen valt of zij het werk van de natuur of van den mensch is. De vloer van de grot is aardachtig, vochtig, zwart en zeer warm. Kleine blaasjes treden daaruit, barsten en laten het koolzuur vermengd met waterdamp ontsnappen. De laag koolzuurgas verandert van 20 tot 60 centimeters in hoogte. Het gaz kan ontsnappen door den drempel der deur en vloeit als een beek langs het bergpad tot op grooten afstand.

Ziehier de proef, die de wachter den vreemdelingen aantoont. Hij heeft een hond, waarvan hij de poten vastbindt, om hem te beletten te ontvluchten, voert hem mede naar de grot en laat hem eenige oogenblikken in de koolzuurgas liggen. Het dier toont een zekeren angst, doet eenige stuiptrekkingen maar schijnt weldra levenloos. Dan brengt hem zijn

[p. 106]

meester in de open lucht en ontdoet hem van zijne banden. Allengs komt het dier weêr tot leven; vervolgens staat het op en vlucht weg, alsof het eene herhaling van de proef vreesde. Sedert meer dan vier jaar heeft de hond dezen dienst gedaan; alle dagen verstikt tot stervens toe en weder gezond gemaakt. Hij schijnt er zich overigens wel bij te bevinden, doch vreest de proef, want ziet hij een vreemdeling aankomen, dan is hij niet op zijn gemak en kan slechts met hangende staart en in boeien tot de grot gebracht worden. Een hond sterft in de grot in 3, een kat in 4 minuten, een konijn in 75 seconden, een mensch wanneer hij in de gaslaag gedompeld wordt in minder dan 10 minuten. Men verhaalt dat keizer Tiberus in de Hondsgrot twee slaven liet werpen, die terstond stierven, zooals ook het geval was met twee veroordeelden, die er op bevel van Petrus van Toledo, onderkoning van Napels, in geworpen werden.

Bij Aigueperse in Auvergne bevindt zich een andere bron van koolzuur, de Giffontein genoemd. Het is eene holte, waaruit het gas onder den vorm van groote blaasjes uit een modderachtig water opstijgt die aan de oppervlakte onder een zeker gedruisch dat men op zes el afstands kan hooren, uiteenbarsten. De rijkste plantengroei omgeeft die gifbron; allerlei soort van vogels, kleine viervoetige dieren en insekten, door den verradelijken plantendosch uitgelokt, vallen verstikt te neêr, zoodat de grond in een vrij grooten straal rondom, met lijken van gedierte bezaaid is. De herders zorgen ook dat zij hun vee uit die nabijheid houden.

Eene andere belangrijke koolzuurbron bestaat in het bosch, dat het Laacher-meer, op de boorden van den Rijn, omringt. Ook daar is een holte van zes tot negen ned. palm groot, te midden van weeldrige plantgewassen. Wanneer de lucht kalm is, wordt de geheele holte met koolzuur gevuld. Overblijfselen van dieren vindt men er in overvloed; insekten en mieren komen er om voedsel te zoeken en te sterven en de vogels op hunne beurt zien daar eene prooi en vallen zelf in de strik. De houthakkers maken hun voordeel uit eene jacht, waarvan de natuur al de moeite doet.

Wij hebben gezien dat mensch en dier een zekere hoeveelheid ingeademde zuurstof, met koolstof tot koolzuur verbonden uitademen. In weerwil dat een gezond mensch in een etmaat bijna 9 ned. ons koolzuur uitademt en de natuurlijke bronnen en de tallooze vuurhaarden onophoudelijk stroomen koolzuur voortbrengen, zoodat de dampkringslucht vergiftigd en de aarde onbewoonbaar zou worden, hebben Gods nog altijd onbegrijpelijke, en hoogst wijze natuurwetten er voor gezorgd, dat in den vrijen dampkring er geen spoor van dien overvloed van koolzuur aanwezig is. Het plantenrijk ontneemt scheikundiger wijze het koolzuur zijn koolstof en de zuurstof wordt vrij. Het koolzuur is in groote hoeveelheid ingeademd (meer dan 1/20 gedeelte van de ingeademde lucht bevattende) ongeschikt voor die levensverrichting; het is echter niet eigenlijk vergiftigend als sommige andere gassoorten. Integendeel het heeft op de verteringswerktuigen een heilzamen invloed. In ons land wordt het koolzuur meestal met water, als een schuimenden drank gebruikt, waartoe het zoogenaamde bruispoeder gebruikt wordt, dat uit dubbelkoolstofzure soda, wijnsteenzuur en suiker bestaat. Ter bereiding van koolzuurbevattend water (kunst-mineraal water) behoeft men het gas slechts in goed uitgekookt water te leiden, hetwelk het best door een perspomp geschiedt. In Duitschland gebruikt men ook nog het koolzuurgas tegen rhumatische en wondpijnen, door het zieke of gewonde deel daarin te houden.