De Belgische Illustratie. Jaargang 2

Het beleg van Naarden.

I.
Het billet van inkwartiering.

De schalmeien en trompetten weêrklonken in de gewoonlijk stille en weinig bezochte straten van het noord-hollandsche stadje Naarden; de officieren gaven op luiden toon hunne bevelen en de beangstigde inwoners, achter hunne half gesloten vensters verborgen, letten nauwkeurig op alles wat er plaats greep. Het kavalerie-regement van Brionne, dat den franschen naam hoog in eere hield, rukte de stad binnen onder het kommando van een grijzen kolonel, aan wiens zijde een jeugdig luitenant reed.

De kreet werd niet beantwoord; monden, harten, huizen, alles bleef gesloten, en alleen de blik van de haat volgden den standaard en de soldaten van Lodewijk XIV.

Op het plein voor het raadhuis, plaatste het regement zich in een vierhoek; de kolonel sprong van het paard, beklom de trappen van het raadhuis en sprak tot den burgemeester en de schepenen, die hem daar ontvingen: ‘Mijne heeren, wij komen uwe stad bezetten in den naam des konings onzen meester; indien gij u niet verzet, zullen personen en eigendommen zorgvuldig geëerbiedigd worden.’

‘Wij kunnen geen tegenstand bieden, mijnheer,’ antwoordde de burgemeester, ‘ofschoon, zoo de tijden anders waren, de fransche natie, hoe machtig ook, met ons rekening zou moeten houden. Wat verlangt gij?’

‘Huisvesting en levensmiddelen.’

‘Wij stellen ter beschikking uwer ruiters het oude klooster van de H. Begga; er is plaats genoeg voor volk en paarden: uwe officieren zullen wij logies geven bij de voornaamste inwoners der stad, op voorwaarde dat zij hen en hun eigendom zullen eerbiedigen.’

‘Ik blijf voor hen borg, mijnheer; mocht iemand zich te beklagen hebben, hij wende zich tot mij.’

Een uur daarna waren soldaten en officieren gehuisvest; zij hadden het vaandel bij den kolonel gebracht, die zich kamers zag voorbereid in het huis van een der schepenen; de jonge luitenant begaf zich met het billet van inkwartiering in de hand naar het huis, dat hem was aangewezen. Hier aangekomen, zag hij een gebouw, dat wel twee verdiepingen bevatte maar zich door de grootst mogelijke eenvoudigheid onderscheidde. De luitenant liet den ijzeren klopper vallen; na weinige oogenblikken werd de deur geopend door eene oude dienstbode, die hem nauwlijks zag of zij begon te roepen: ‘meester meester, een vijandelijk soldaat!’

Op haar geschreeuw verscheen uit eene naburige kamer een grijsaard in fluweel gekleed, als de schoone portretten van Rembrandt, naderde den officier, las zijn billet en zegde tot hem in vloeiend fransch: ‘Kom binnen, mijnheer, ik zal u naar uwe kamer leiden.’

Aan het einde van den gang bevond zich een trap, terwijl hij die beklom, maakte de officier de opmerking dat de inwendige versiering van het huis zonderling afstak bij zijne uitwendige eenvoudigheid, Een eikenhouten, gesneden leuning liep langs de trap, waarvan de trappen met een zacht tapijt waren bedekt; de muren waren met landschappen beschilderd, en een zilveren lamp hing van de zoldering neêr. Toen hij zijne kamer bereikte, zegde hem de grijsaard: ‘ik durf hopen mijnheer, dat gij, die hier als vriend behandeld wordt, u niet als vijand gedragen zult.’

‘Stel u gerust, mijnheer, gij zult u over mij niet te beklagen hebben.’

‘Zou ik uw naam mogen weten?’

‘Ik heet ridder de Tricastel en ben een edelman uit Dauphiné. Ik dien in het leger des konings, omdat ik van een militair geslacht ben, want mijne familie is uit het land, dat men de ridderlijke vallei noemt, ter oorzake van het groot aantal krijgshelden, dat het heeft voortgebracht.’

‘Ik heet,’ hernam de grijsaard, ‘Maurits van Geldof; ik heb ook gediend, maar op zee, en rust thans van mijn krijgsmansleven uit in mijne geboortestad.’

Na deze korte verklaringen groetten zij elkander; de grijsaard vertrok, en de ridder beschouwde nu met eene soort van nieuwsgierigheid de kamer, die men hem gegeven had. De muren waren bedekt met cordovaansch leder, en de meubelen van gesneden eikenhout mochten buitengewoon prachtig genoemd worden; te midden van ivoren doosjes, fijn porselein en andere zaken zag men een trophee van javaansche wapenen, die aan de betrekking van Holland tot het Oosten herinnerden. Wat evenwel meer dan dit alles de aandacht van den jongen edelman boeide, was een schilderij, die aan het hoofdeneinde van het bed hing; het was uit de school van van Eijck en stelde den II. Hieronymus in de woestijn voor. Was dit alleen een bewijs van kunstliefde des eigenaars, of was het in dit protestansche land een symbool van zijn godsdienstig geloof? vroeg de Tricastel zich herhaalde malen af. Toen men hem zijn avondmaal bracht, ontdekte hij dat men hem in de onthouding van den dag had doen deelen; het was de vooravond van het Petrus en Paulus-feest; zijn maal bestond uit visch, brood en wijn.

De gastvrijheid bleef voortdurend even volkomen als op den eersten avond; doch reeds waren twee weken verloopen, en hij had zich nog niets verder in de vriendschap van de huisgenooten kunnen indringen. Niemand behandelde hem vijandig, maar alle vertrekken bleven voor hem gesloten; de heer Geldof kwam hem iederen dag eenige oogenblikken op zijne kamer bezoeken, maar ook hiertoe bepaalde zich hunne betrekking; slechts bij toeval was de luitenant te weten gekomen dat het huisgezin uit drie personen bestond: de heer Geldof, zijne zuster en zijne kleindochter. De laatste kende hij niet, doch hij had nu en dan in den tuin een jonge dochter gezien, maar haar gelaat niet kunnen onderscheiden. De oude Jacoba daarentegen had hij verscheidene malen ontmoet en zich verwonderd over haar streng voorkomen, over de statige houding, waarin zij, geheel in het zwart gekleed, zwijgend en als een schim hem voorbij gleed. Nooit had zij een woord tot hem gesproken.

II.
De nachtwacht.

Ofschoon Holland aan de wapenen van Lodewijk XIV onderworpen scheen, was de dienst der officieren in de veroverde steden zwaar en streng; ieder hunner moest beurtelings gedurende een geheelen nacht de wacht betrekken, om de rapporten te ontvangen van de soldaten die in de straten patrouilleerden. De beurt van de Ticastel was gekomen; hij bracht den nacht door in een der zalen van het raadhuis; om den slaap te bestrijden, beproefde hij een werkje van Polybius te lezen en zich het grieksch te herinneren, dat hij zich op de akademie had eigen gemaakt; geen gedruisch brak zijne lezing af, dan slechts nu en dan een ‘werda!’ der schildwachten, en van tijd tot tijd de stemmen der soldaten, die in een naburig vertrek op eene trom met de kaarten speelden.

[p. 107]

Één uur na middernacht was geslagen, toen een der wachten binnentrad en met een ontsteld gelaat tot de Tricastel zegde; ‘luitenant, wij hebben een zonderlinge vangst gedaan; kom haar zien en uwe bevelen geven!’

De jongeling stond op en trad in de wachtkamer. Een neêrhangende lamp verlichte haar schaars en liet slechts moeielijk de groepen der soldaten onderscheiden, die speelden om den tijd te dooden of op een veldbed in slaap waren gevallen.

‘Wij hebben deze vrouw in arrest genomen,’ zeide de wachtmeester, ‘na haar eerst langen tijd bespied te hebben. Zij heeft zich aan een zeker aantal deuren opgehouden en op geheimzinnige wijze er tegen geklopt; wij konden niet twijfelen of dit waren verdachte signalen. Deze vrouw staat ongetwijfeld in betrekking met den prins van Oranje.’

‘Wat hebt gij hierop te antwoorden?’ vroeg de Tricastel aan de gevangene, die onbewegelijk en zwijgend stond, in eene houding alsof hare ziel boven dezen slag van het noodlot verheven was.

‘Antwoord toch!’ riep een der soldaten, terwijl hij de kap wegtrok, die haar gelaat verborg.

De luitenant stond als van den donder getroffen, toen hij Jacoba van Geldof herkende, die bleek en ernstig als altijd hem zwijgend aanstaarde.

‘Vrouwe,’ zeide hij, ‘is dit mogelijk? gij op dit uur op de straat? gij dooi de soldaten aangehouden? hoe moet ik zulk een zonderling feit verklaren?’

‘Mijnheer,’ antwoordde zij hem, ‘zijt gij katholiek?’

‘Ja, mijne vrouwe.’

‘Welnu, ik ben ook katholiek; onze stad bevat nog eenige inwoners, die getrouw gebleven zijn aan onzen vervolgden godsdienst; ik ging hun door een bekend teeken aankondigen dat dezen nacht de Mis zal gelezen worden in de herberg de Wijngaard. Ziedaar alles, mijnheer.’⁽¹⁾

Het was onmogelijk aan de waarheid harer woorden te twijfelen; de toon, waarop zij ze had uitgesproken, en haar openhartige blik lieten dit niet toe.

‘Hoe!’ riep de ridder, ‘eene zoodanige vervolging woedt tegen de Katholieken in eene stad, die beschermd wordt door het vaandel van Frankrijks koning!’

‘God laat het alzoo toe,’ antwoordde Jacoba kalm.

‘Daar moet een einde aan komen!’ vervolgde de jongeling. ‘Gij, mijne vrouwe, sta mij toe u naar uwen broeder te geleiden.’

Zij antwoordde door eene zedige buiging, maar weigerde met een gebaar den arm, dien hij haar aanbood, en wikkelde zich in haren mantel. Zwijgend bereikten zij het huis van den heer van Geldof; Jacoba opende de deur en zeide tot den ridder, terwijl zij binnen trad: ‘God loone uwe edelmoedigheid!’

De luitenant keerde haastig naar het raadhuis weêr.

Den volgenden morgen deed de kolonel bij trommelslag afkondigen dat de aalmoezenier van het regement in het openbaar de Mis zou opdragen. Sedert vele jaren hadden de inwoners zulk eene vrijheid niet gekend, en in blijde geestverrukking snelden zij naar het altaar, waar zij nu, zonder vrees van gestoord en vervolgd te worden, hun hart in tranen en gebeden mochten lucht geven. Toen bij de Opheffing de tamboers de trommen roerden, de officieren op luiden toon kommandeerden, en de soldaten eensklaps ter aarde knielden - zwommen vele oogen, die sedert jaren verdroogd schenen, in tranen, en de godsdienst vereenigde door een eenparig gebed overwinnaars en overwonnenen in onderlingen vrede en eensgezindheid. Toen de ridder zich oprichtte, zag hij Jacoba in de eerste rij der geloovigen met het oog op het altaar gevestigd; haar streng gelaat, had eene engelachtige zoetheid aangenomen; twee stroomen van tranen vloeiden langs hare wangen. Naast haar zat alseen seraphijn in aanbidding eene jonge maagd met neêrgeslagen oogen in het gebed verzonken. De ridder herkende haar onmiddellijk; het was het meisje, dat hij in den tuin had gezien; Claudia, de kleindochter van den heer van Geldof.

(1) Het is bekend dat in die dagen de Katholieken hunne godsdienstoefeningen slechts in de diepste stilte van den nacht konden bijwonen. Wanneer hun het geluk te beurt viel een priester in hun midden te hebben, dan belastten zich eenige vrome vrouwen, klopjes, met de taak dit aan hunne geloofsgenooten bekend te maken.

III.
Het huwelijk.

De dienst aan Jacoba, maar nog meer de allergewichtigste dienst aan de Katholieken van Naarden bewezen, openden den ridder de Tricastel de binnenkamer der familie van Geldof. Hij werd niet meer beschouwd als een onwelkome gast, als een vijand, maar als een bloedverwant en broeder. Van af den eersten dag had de heer van Geldof alle terughouding tegenover hem afgelegd. ‘Gij hebt,’ zeide hij hem, ‘de ellende der Nederlandsche Katholieken leeren kennen, door de ontmoeting, die gij met mijne zuster hebt gehad. Des nachts ging zij alleen en zonder bescherming aan de deuren onzer geloofsgenooten kloppen om hen te verwittigen dat de plechtige dienst in de duisternis zou worden opgedragen in een ellendige kroeg. En de Nederlandsche grond is bedekt met kerken, door vorsten gebouwd, door heiligen gezegend, die thans, in de handen der protestanten gevallen, tot schuren en stallen gebruikt worden; de varkens drinken uit de marmeren doopvonten; de os en de koe hebben hunnen stal boven de graven onzer edelen; de paarden en krijgsbenden zijn gelegerd in de kloosters, waar Thomas à Kempis zijn onsterfelijk boek schreef, en ons eeuwenoud geloof, in nog slechts eenige getrouwe harten bewaard, heeft geen schuilplaats, dan in verblijven, die de rijken nauwlijks aan hunne dieren zouden geven; de heilige geheimen moeten in het duister worden gevierd, want de wetten bedreigen hen, die ter misse gaan en het onderricht volgen van onze priesters.’

‘Ik heb den moed uwer zuster bewonderd; zij is van het geslacht der martelaars!’

‘Gij hebt gelijk; van hare kindsheid af opgevoed op de knieën onzer vrome moeder, heeft zij nimmer aan andere dan aan hemelsche zaken gedacht; van af hare jeugd heeft zij gedeeld in het lijden van anderen en vooral in het lijden der Kerk. Zij en eenige andere moedige dochters, hebben aan deze onschatbare diensten bewezen; zij ondersteunt de ongelukkigen, onderwijst de kinderen, belast zich met de zorg voor den eeredienst, en aan hare handen worden de voorwerpen tot den dienst benoodigd, toevertrouwd; en, zoo als gij hebt gezien, roept zij de geloovigen bijeen.’

volhardend geloof een steun geweest voor vele zwakke harten.’

‘Zal uwe kleindochter Claudia het voetspoor harer oude tante volgen?’

‘Claudia is een kind, op de teederste en zorgvolste wijze opgevoed; haar geloof is levendig maar moed bezit zij niet; het strenge leven mijner zuster boezemt haar schrik in.’

‘Gij zult haar uithuwelijken?’

De heer van Geldof schudde treurig het hoofd en zegde: ‘ik zou het op mijn leeftijd gaarne willen, Claudia is als een zwakke plant; zij behoeft een steun, maar waar zal ik hier, voor haar een echtgenoot vinden?’

Dit zeggende, loosde hij een diepen zucht en verwijderde zich. Zijne woorden hadden het hart des ridders getroffen; de zachtaardigheid van Claudia en hare stille godsvrucht in de kapel hadden een levendigen indruk op hem gemaakt. ‘Waarom zou zij mijne vrouw niet kunnen zijn?’ vroeg hij zich af. ‘Zoo men in onze vereeniging toestemt, voer ik haar, als de vrede zal gesloten zijn, naar mijn kasteel in Dauphiné. Zij is braaf en schoon, wat zou ons huwelijk kunnen beletten?’

Het langdurig verblijf van het regement van Brionne te Naarden deed deze gedachten bij den jongen ridder tot rijpheid komen en eindelijk deelde hij den heer van Geldof zijn verlangen mede. De grijsaard, na eenige dagen over zijn verzoek te hebben nagedacht, kwam hem op zekeren morgen bezoeken en gaf hem met de volgende woorden zijn besluit te kennen: ‘Gij wilt mijne kleindochter huwen en haar na den vrede naar uw land voeren. In gelukkiger tijden, ik beken het, zou uw aanzoek een minder gelukkig onthaal hebben gevonden; ik had er de voorkeur aan gegeven, dat mijn kind haar vaderland niet hadde verlaten en aan de gewoonten en gebruiken harer vaderen getrouw ware gebleven. Maar de dagen, waarin wij leven, zijn treurig; de toekomst is somber, en zoo ik mij al weinig bekommer over mij zelven, daar ik op den rand des grafs sta, houd ik mij dag en nacht bezig met het lot der dochter van mijn' zoon, van het lieve kind, dat een lang leven voor zich heeft. Claudia is bloohartig, zij heeft rust, vrede en toegenegenheid noodig.... Waar moet ik die voor haar in mijn vaderland vinden, dat door partijen wordt verscheurd, en waar men haren godsdienst vervolgt? Zij bezit niemand op aarde dan haar ouden grootvader en haar tante, die haar daarbij nog spoedig zullen ontvallen.... Gij belooft mij voor haar een teeder vriend, een getrouw echtgenoot te wezen; gij wilt haar naar eene streek voeren, die door den hemel meer begunstigd is, welnu neem haar, ik schenk haar u. Zij weigert niet, daarvan ben ik zeker, en zoo gij voor mijn kind zijt wat ik van u verwacht, dan zullen al mijne zegeningen over uw hoofd neêrdalen.’

De grijsaard kon niet meer; tranen verstikten zijne stem. De Tricastel drukte hem de hand en noemde hem zijn vader. Op dit oogenblik trad Jacoba binnen en zegde tot den gelukkigen ridder: ‘wij geven u haar, omdat gij katholiek zijt; bewaar haar geloof en het uwe, en moge God u zijne genade en zijne liefde schenken!’

‘Gij beiden zult met ons naar Frankrijk vertrekken!’ riep de jongeling dronken van vreugde.

De grijsaard schudde treurig het hoofd; ‘wij zijn te oud’, sprak Jacoba, ‘en daarbij te zeer gehecht aan dezen grond, waar wij zooveel geleden hebben. Maar zij, zij moet gelukkig wezen.’

Korten tijd daarop werden Charles de Tricastel en Claudia van Geldof in de kapel van den Wijngaard in den echt vereenigd.

(Wordt vervolgd.)