De Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 57]

[Nummer 8]

De St. Marcus van Venetie.

Nevenstaande gravure stelt een der prachtigste kerken der wereld voor. In enkele opzichten houdt de St. Marcus van Venetië de vergelijking vol met de St. Pieter van Rome, de dommen van Milaan en Keulen, en zelfs onder één opzicht overtreft zij alle kerken, ja alle monumenten, die de bewondering der eeuwen tot zich getrokken hebben. Wij bedoelen in hare verscheidenheid van stijl. Munten andere kathedralen of basilieken uit door eenheid van stijl, die zich tot in de kleinste bijzonderheid handhaaft, de kerk van Venetië is als het ware een handboek der bouwkunst, en wat zelden of nooit gebeurt, de verscheidenheid heeft hier een eenheid gevormd, die hare weêrga nergens aantreft.

In zijn beroemd werk les trois Rome beschrijft de abt Gaume, de St. Marcuskerk van Venetië in deze weinige maar veelbeteekenende woorden: ‘Zij is een mengsel van griekschen, romeinschen en gothischen stijl; een museum, samengesteld door den Peloponesus, Konstantinopel, Spanje, Syrië en alle landen, waar zich de venetiaansche vlag vertoond heeft; een prachtige galerij van nationale schilderstukken; een getrouwe voorstelling van de geheele geschiedenis der machtige republiek.’

Ontzaglijk en grootsch is de indruk, dien het heerlijke kunstgebouw op den aanschouwer te weeg brengt; die reusachtige uitgestrektheid van het geheel in zijne deelen, die ontelbare poorten en portieken, die statige zuilengangen, die eeuwenoude mozaïken op gouden grond, dat bosch van torens en torentjes, die trotsche koepels, in een woord, die pracht uit Oost en West vergaderd en zoo meesterlijk tot één geheel gevormd, dat zij geen mededingers vindt, zij doet vragen of het meesterstuk wel aan menschenhanden zijn ontstaan te danken heeft.

DE ST. MARCUSKERK VAN VENETIË.

De geschiedenis geeft op die vraag het antwoord: zij zegt: de St. Marcus van Venetië is gebouwd door menschen, die door de christelijke kunst geïnspireerd waren.

De stichting dier kerk klimt op tot het jaar 828. De doge Justinianus Participazio wilde een prachtig heiligdom oprichten ter bewaring van de reliquiën van den H. Evangelist Marcus, die door venetiaansche kooplieden uit de handen van egyptische Turken gered waren. De vereering van den H. Marcus werd zeer populair; en de republiek nam den leeuw van den Evangelist tot haar wapen aan. Justinianus liet zijn gebouw onvoltooid achter, en zijne opvolgers sloegen de hand niet verder aan het werk; staatkundige woelingen waren hier grootendeels de oorzaak van. In 967 vernielde een brand de half gebouwde kerk; behalve de reliquiën werd weinig gered. Dit ongeluk was in zekeren zin een geluk te noemen, want alles beijverde zich nu om de kerk schooner uit hare asch te doen verrijzen. De doge Petrus Orseolo legde reeds in het volgende jaar den eersten steen; evenwel duurde het een halve eeuw eer het uitwendige de kerk voltooid was. De plechtige inwijding had plaats volgens eenigen in 1085 volgens anderen in 1095, volgens nog anderen in 1111.

[p. 58]

Men geloove niet dat de kerk reeds toen was, zooals men haar thans aanschouwt, alleen het gebouw was gereed, en de volgende eeuwen moesten zich belasten met de verdere voltooiing.

Ofschoon zoo als wij reeds zegden de deelen ieder in een bijzonderen stijl zijn afgewerkt is de byzantijnsche de hoofdstijl. De eerste bouwmeester schijnt eene navolging te hebben willen leveren van de Sophiakerk (thans moskee) te Konstantinopel, zonder daarom de oorspronkelijkheid geheel te versmaden. Het plan van beide kerken is een grieksch kruis, voorafgegaan van een ruim en statig hoofdportaal. In het midden van het gebouw verheft zich op vier zware zuilen een reusachtige koepel, die als het eindpunt is van een aantal cirkelvormige konstructiën, welke elkander in de hooge gewelven kruisen. Deze cirkels, door de koepel bekroond, waren ten allen tijde bij de oostersche volken een zinnebeeld van de wereld, door het azuur des hemels bedekt, dat het verblijf van den Eeuwige zou zijn. Men verbeelde zich nu den koepel van St. Marcus als één schilderstuk van mozaïken in de prachtigste en schitterendste kleuren op gouden grond en een weinig verder het massief gouden hoofdaltaar met het eveneens massief gouden altaarstuk, en men zal moeten erkennen dat de christelijke kunst geen prachtiger en treffender troonhemel voor den Heer van hemel en aarde, kon vervaardigen.

Behalve den grooten koepel vindt men kleinere op de armen der kruisen, waardoor de eerste nog in majesteit schijnt te winnen. Het overige van het gebouw is bedekt met beschilderde booggewelven; deze scheiden het middenschip van de vleugels en dragen galerijen, volgen Oostersch gebruik voor de vrouwen bestemd. De kapiteelen der zuilen springen een weinig uit en bestaan uit fijn gesneden bladeren; zij zijn even als de zuilen, waarvan men er meer dan 500 telt, van marmer en uit Griekenland en den Levant aangebracht. Terwijl men de kerk bouwde, was het ieder schip dat Venetië verliet een heilige plicht iets kostbaars voor de kerk van den H. Marcus mede te brengen. Daar men elkander in iever poogde te overtreffen, ontving men in Venetië marmersoorten, die in luister alles overtroffen wat men ooit gezien had. De zuil van wit en zwart porfier van de kapel van het H. Kruis wordt eenig in zijne soort genoemd.

In den gevel bevindt zich een dubbele rij van kolommen van groen marmer, porfier en andere kostbare stoffen; boven het hoofdportaal staan de beroemde bronzen paarden, die bijna 2000 jaren oud en op onze gravure zeer duidelijk zichtbaar zijn. Zij behoorden tot den buit, dien de Venetianen, bij de inneming van Constantinopel door de kruisvaarders, voor hun aandeel ontvingen en werden volgens sommigen te Rome gegoten onder de regeering van keizer Nero, volgens anderen te Chio in Griekenland ten tijde van Lysippus. De geloofwaardigste schrijvers evenwel verhalen dat zij door keizer Augustus uit Alexandrië naar Rome gevoerd werden om den triomfboog te versieren, dien men ter zijner eere had opgericht. Later zouden zij gebruikt zijn om de monumenten van Nero, Domitianus en Trajanus luister bij te zetten, en zou keizer Constantinus ze naar Byzantium (Constantinopel) gevoerd hebben. Het blijft intusschen altijd eene vreemde versiering aan eene kerk vooral in eene stad, waar geen enkel paard te vinden is.

In het portaal ziet men in den vloer een roodachtig marmeren steen; daar stond paus Alexander III op den 22 Juli 1177 toen keizer Frederik Barbarossa zich voor hem, den Stedehouder van Christus, vernederde en vergiffenis vroeg. De verzoening kwam tot stand, en de paus droeg in St. Marcus een plechtigen hoofddienst op om den zegen Gods af te smeeken over de Venetianen, die den vrede tusschen Paus en Keizer bewerkt hadden.

Wij spraken van het gouden hoofdaltaar; het is niet bekend door wien of wanneer dit is geschonken; wèl weet men dat het in 1344, om het te beschermen, door een marmeren overdekt werd Het staat onder een baldakijn, dat door vier kolommen gedragen wordt; het geheel is vol majesteit, en zijne deelen zijn voor oudheidkundigen van onschatbare waarde, de basreliefs rekent men algemeen tot de XI^e eeuw te behooren. Acht bronzen standbeelden, de vier evangelisten en vier kerkvaders, omringen het. Het oude altaar van het H. Sacrament staat eveneens onder een, door vier kolommen gedragen, baldakijn; twee dier kolommen zijn volgens de Venetianen afkomstig van Salomon's tempel.

De deuren der portalen, sacristijn, kapellen enz. zijn bijna allen van gesneden brons; bijzonder merkwaardig is de deur der sakristijn. Sansovino werkte er twintig jaren aan. De voornaamste voorstellingen, die zij bevat, zijn de dood en de verrijzenis des Heeren.

Behalve de reeds genoemde relieken van den H. Marcus, bezit de kerk een gedeelte van het kleed des Zaligmakers, een weinig aarde, met het H. Bloed doortrokken, twee doornen uit de Doornenkroon, een stukje van het ware Kruis en overblijfselen van een ontelbaar aantal heiligen.