De Belgische Illustratie. Jaargang 1

Een Banneling in 1798.

Men heeft ons een oud handschrift toegezonden, bevattende het verhaal der rampen van een der vele priesters, die door de fransche regeering ten tijde der revolutie in het laatst der vorige eeuw naar Cayenne werden verbannen. Gaarne nemen wij dit stuk in de Illustratie op, als eene bijdrage tot de geschiedenis van de rampen der Kerk in dat vreeselijk tijdvak, dat slechts zijn weerga had onder de regeeringen van Nero en Domitianus. De briefschrijver is een Belg; zijn naam is P. Dumon, pastoor van Mannekensverre, dekenij van Ghistelles. De reden zijner verbanning was dezelfde als die van schier alle andere priesters, namelijk, dat zij weigerden den eed aan de grondwet van het jaar III af te leggen. Het handschrift is in slecht vlaamsch geschreven. Dit heeft ous gedwongen hier en daar eene andere wending aan den zin te geven. In eenige cijfers en datums schijnt het ons toe, dat de briefschrijver dwaalt, hetgeen overigens niet bevreemdend is, in de omstandigheden waarin de bannelingen zich bevonden. Een onzer medewerkers zal ons binnen kort een omstandig verhaal over deze merkwaardige deportatie meêdeelen.

Red.

Londen, den 10 October 1799.

Zeer Geliefde Moeder,

Daar het reeds drie weken geleden is dat ik U schreef en ik tot heden geen antwoord heb bekomen, wat zeer wel aan de verwarring, waarin wij leven, kan moeten toegeschreven worden, schrijf ik U nogmaals in de hoop dat mijn brief door U moge ontvangen worden, en hij U niet in moeilijkheden moge wikkelen met de fransche regeering. Trouwens het zou een hart van ijzer of steen moeten zijn, dat U of mij tot misdaad zou willen aanrekenen, dat ik U mijne kinderlijke liefde betoon, U, die door zoo nauwe banden aan mij zijt verbonden; die naast God mij het dierbaarst op de wereld zijt; van wie ik op zoo wreedaardige wijze, zonder eenig recht en zonder dat ik daartoe aanleiding heb gegeven ben afgescheurd; wier hooge leeftijd mij in voortdurenden angst en benauwdheid heeft doen verkeeren, en die ik tot op dezen stond hoop nog eenmaal in dit leven weder te zien. O, wellicht schenkt de goede God mij dat geluk tot belooning voor de vele beproevingen, die ik heb doorgestaan, voor hetgeen ik voor Zijnen Heiligen Naam heb geleden. Misschien verhoort hij mijne dagelijksche gebeden, en zullen wij elkander nog hier op aarde omhelzen, alvorens hij ons in den Hemel voor altijd vereenigt.

De rampen en ellende, waarmede ik ben bezocht, de ontberingen, die mijn deel zijn geweest, gaan alle beschrijving te boven. Ik wil er U het een en ander van mededeelen, doch zal zoo kort mogelijk zijn, om uw hart niet te zeer te bedroeven, en omdat het lijden voorbij is. Eigenlijk moeten wij er ons slechts om verheugen, want wij hebben geleden voor eene goede zaak, gestreden voor de eer van God.

Met het oog op de omstandigheden, waarin wij ons hier bevinden, is onze toestand verre van ongunstig te noemen. De engelsche regeering, wier welwillend- en goedhartigheid nooit naar waarde kunnen geroemd worden, heeft ons, zoo lang wij hier zullen vertoeven, eene maandelijksche ondersteuning van 35 shillingen toegekend, wat in ons geld ongeveer 7 kronen bedraagt. Hiermede kunnen wij wel is waar niet in onze behoeften voorzien, omdat alles hier zeer duur is, maar vullen het aan met het weinige geld dat wij nog hebben weten te bewaren, zoodat U in dit opzicht over mij niet bekommerd behoeft te zijn. Daarenboven de Voorzienigheid heeft tot heden over ons gewaakt en is ons ten troost geweest, zij zal hare beschermende hand niet terugtrekken.

En U nu een kort verhaal gevende van de lotgevallen, begin ik met den 1 October 1798, het tijdstip, waarop wij, 110 Priesters, op de korvet la Bayonnaise werden ingescheept. Het schip, van 32 stukken geschut voorzien, lag op de reede van Rochefort, tusschen de eilanden Oleron en Rhé. Den 8^en staken wij in zee; spoedig verloren wij het land uit het gezicht, en ik zeide met een geroerd hart vaarwel aan Europa en al hetgeen ik er moest achterlaten.

Wij werden op het schip zeer onmenschelijk behandeld; onze voeding hing vaak geheel af van de genade der matrozen, die aan ons overlieten, wat zij zelven wegwierpen. Het gezouten vleesch was vijf jaren oud en letterlijk bedorven; de scheepsbeschuit, wellicht gebakken in de dagen van Robespierre, was van de wormen doorknaagd en moest, alvorens wij haar konden gebruiken, door ons met kanonskogels fijn gemalen worden. De gekookte erwten en paardenboonen waren voor de helft vermengd met larven en maden, en leverden eene walgelijke spijs op. Al spoedig wanhoopte ieder onzer het verbanningsoord te zullen bereiken; in het ouderlijke huis meer op één dag nuttigende dan hier in een week, zagen wij ons door den afschuwelijksten dood, den hongerdood, bedreigd. Menigmalen heb ik verlangd ten koste van al hetgeen ik bezat den maaltijd te mogen gebruiken, in de hut van den armsten mijner parochianen

Den 22ⁿ October stierf de eerw. Heer P. Reijphius, zijn lijk werd over boord geworpen. De smart van zijn hem overlevenden broeder vond bij ons allen de innigste deelneming. Voorts stierven op zee nog 10 andere geestelijken, zoodat wij bij onze aankomst op het vaste land elf dooden te betreuren hadden. Wel is waar bleef dit getal beneden onze verwachting, maar niet een onzer kwam gezond in de Nieuwe Wereld, en velen stierven na weinige dagen

Verbeeld U onzen toestand gedurende den nacht! 110 personen onder in het schip als opeengepakt, zonder ander bed dan een vier voet langen lap linnen, waarin wij boven elkander, als in eene mat, hingen. De zieken en dooden bleven tusschen de levenden liggen, de laatsten tot men ze in zee wierp; op eene afschuwelijke wijze werden wij door het ongedierte geplaagd. Daar men weldra begon te vreezen dat er eene besmettelijke ziekte op het schip zou uitbreken, werden de zieken op het dek gebracht en daar op een zeil nedergelegd; waardoor de overblijvende eenigszins ruimer konden ademhalen.

Op den 8^en November 1798 bereikten wij Cayenne; de zieken werden in het hospitaal gebracht, waar hun eene redelijke verpleging ten deel viel; wij werden op een ander en kleiner schip geplaatst, dat ons 30 uren verder aan land zette. Het was op den 16^en November, dat wij Conamama binnentrokken; wij vonden er vele fransche priesters, die ons in de ballingschap waren vooruitgegaan; ook bevonden zich onder hen eenige nederlandsche geestelijken. Hun aantal was echter veel grooter geweest; lijden en verdriet hadden er, helaas, verscheiden ten grave gesleept.

Nabij het stadje - laat ik liever zeggen het gehucht - zagen wij een groot veld, door dichte bosschen ingesloten; hier hadden de Indianen hutten voor ons opgeslagen, maar welke hutten? Enkele palen in den grond geslagen en met takken aan elkander verbonden en doorvlochten. Deuren en vensters ontbraken natuurlijk, maar stoelen, tafels of welk huisraad ook werd er evenmin aangetroffen. In elke hut moesten 24 menschen verblijven.

Onze eerste werk was bladeren en rijzen in het bosch te verzamelen, ze naar de hut te brengen en er onzen lap linnen, die wij uit het schip hadden medegebracht, overheen te spreiden, om ten minste iets te hebben dat op een bed geleek. Hierop legden wij ons afgemarteld en uitgeput lichaam neder.

In onze hut bevonden zich slechts priesters uit België en Savooie; een wonderlijke overeenstemming heerschte onder ons, en ieder poogde het lijden zijns broeders zooveel mogelijk te verzachten. Maar wat baatte dit? Binnen drie weken was ons aantal met de helft verminderd; de dood had 12 ongelukkigen van hun lijden verlost. Ik lag op zekeren morgen tusschen twee lijken en had aan mijne voeten een stervende. Van de 65 priesters, welke op die plaats waren afgezet, waren binnen vier weken 36 overleden behalve een aantal van hen, die vóór ons gekomen waren.

Toen men in Cayenne vernam dat onder ons eene besmettelijke ziekte heerschte, werden wij 5 uren verder gevoerd naar een dorp, Sinamary geheeten. De inwoners ontvingen ons welwillend en brachten ons levensmiddelen in overvloed, daar zij op goede betaling rekenden. Niet lang geleden waren eenige fransche priesters, die evenzeer naar dat dorp gebannen waren, gevlucht, met achterlating van twee hunner, die hen niet hadden willen volgen.

Ofschoon de luchtgesteldheid hier beter en het oord gezonder was,

[p. 387]

bleef de dood onophoudelijk onder ons woeden en raapte achtereenvolgens de priesters weg, wier krachten door de geleden ontberingen ondermijnd waren. Dit duurde van den 20 December 1798 tot den 11 Mei 1799, dus bijna 5 maanden, op welken laatsten datum wij het plan volvoerden, dat de wanhoop ons sinds eenigen tijd had doen vormen. Ons lijden werd onuitstaanbaar, en wij meenden dat, daar ons aller dood onvermijdelijk was, indien wij langer in dat oord bleven, wij als een laatste redmiddel moesten beproeven te ontvluchten. God, hoopten wij, zou medelijden met ons hebben en ons in Zijne bescherming nemen.

Op geheime wijze waren wij in het bezit gekomen van eene schuit, waarvan de vorige eigenaar zich tegen betaling aan onzen dienst verbonden had. Ons gezelschap bestond uit belgische, fransche, savooische en nederlandsche priesters. Deze laatsten waren ten getale van 9 en de eenig overgeblevenen van de 28, die voor eenigen tijd te Sinamary waren aangekomen. Wij namen voor drie dagen levensmiddelen mede en hoopten de kusten der nederlandsch-engelsche bezittingen te bereiken.

Onze vlucht slaagde aanvankelijk naar wensch, twee dagen na ons vertrek bereikten wij Maroni, een hollandschen post, wiens kommandant, die een Leienaar was, ons zeer vriendelijk ontving, ons geluk wenschte en van eenige benoodigdheden voorzag. Na drie dagen bij hem te hebben doorgebracht, vervolgden wij onze reis; de kommandant had ons eene schuit medegegeven, die in last had levensmiddelen op het fort Oranje te gaan halen. Hier kwamen wij dan ook spoedig en zonder eenig ongeval gehad te hebben aan en werden door den hollandschen kolonel even welwillend als vroeger door den kommandant van Maroni ontvangen. Doch eene droevige teleurstelling wachtte ons thans; wij meenden geheel vrij te zijn en over land de reis naar Suriname te vervolgen, om vandaar met een neutraal schip naar Engeland te vertrekken, waarom wij reeds onze schuit hadden verkocht. Doch nauwlijks hadden wij onze reis aanvaard, of de kolonel zond ons een bode met de waarschuwing dat wij Suriname niet moesten aandoen, want dat wij daar waarschijnlijk door den franschen konsul zouden aangehouden worden. Veel liever moesten wij per schip voorbij de stad beproeven te komen, te Berbice of Demerary landen, waar wij op engelsch grondgebied zouden zijn.

Onze rampen begonnen nu, helaas, op nieuw; maar reeds dadelijk bemerkten wij dat de Voorzienigheid over ons waakte, want tot onze groote vreugde geraakten wij als bij toeval weder in bezit van de schuit, die wij verkocht hadden. Wij staken in zee en waren spoedig aan golven en winden prijs gegeven: daar wij de kust niet meer durfden naderen, dreven wij op goed geluk voort. Een opkomende storm bedekte den hemel met dikke wolken, die zon en maan voor ons verborgen, en bij gemis van kompas wisten wij niet of wij noord- of zuid-, oost- of westwaarts voeren.

Alleen de zeelieden kunnen oordeelen over den jammerlijken toestand, waarin wij ons bevonden. Daarenboven was onze schuit lek geworden, en moesten wij dag en nacht het water uitscheppen, om niet in de diepte te verzinken. Acht en veertig uren lang zwierven wij aldus tusschen leven en dood, toen wij tot onze onuitsprekelijke vreugde op eens de kust ontdekten. Wij naderden haar, maar op eens bevonden wij ons te midden der hevigste branding, die ons hooren en zien deed vergaan en weldra op de kust wierp, om daarna de boot voor onze oogen te verbrijzelen.

Daar stonden wij, allen, druipnat, op het land, aan de eene zijde de woedende zee, aan de andere een onmetelijk woud. Uren in het rond werd door ons geen menschelijk wezen ontdekt, en hoe ver waren wij van eene menschelijke woning verwijderd? Evenwel, wij verloren gelukkig den moed niet maar namen den weg, in stille berusting in ons lot, aan. Wij liepen langs de kust tot aan de knieën in het water en hadden gedurende 5 dagen geen ander voedsel dan zeekrabben. Een paar malen kwam een milde regen onzen brandenden dorst lesschen. De meesten onzer begonnen nu voor goed de hoop op uitkomst op te geven; de moedeloosheid voegde zich bij de vermoeienis, en wij konden ons ten laatste slechts voortslepen. Drie brabantsche priesters, de eerw. heeren Moons en Keukemans van Antwerpen en de Noodt van Scherpenheuvel vielen eindelijk neder om niet meer op te staan. Met doodsangst in het hart verlieten wij hen, daar wij op de plaats niet mochten blijven zonder ons aller leven in de waagschaal te stellen. Later heeft men nog een onderzoek in het werk gesteld, doch niemand heeft ooit meer iets van hen vernomen.

Op den zesden dag ontmoetten wij eenige indiaansche slaven, die door hunnen meester waren uitgezonden om hout te verzamelen. Zij brachten ons bij hem; de man stond ons toe acht dagen bij hem te blijven, waardoor wij een weinig verkwikking bekwamen. Wij kochten van hem eene schuit en deden ons vergezellen door drie zijner slaven, waarmede wij eindelijk gelukkig te Berbice aankwamen.

Ons lot wekte het medelijden der bewoners op; velen hunner konden, ons ziende, hunne tranen niet bedwingen. Wij waren schier uitgemergeld door het lijden en geleken meer op geraamten dan op levende menschen. Een hemd en broek waren onze eenige kleedingstukken; kousen en schoenen hadden wij sinds lang niet aan de voeten gehad. Toen wij Berbice verlieten, eenigszins hersteld en door de inwoners van kleederen voorzien, moesten wij tot onze bittere smart weder een geliefden medebroeder achterlaten; de eerw. heer de Neve, pastoor te West-Capelle, was onder zijn lijden bezweken.

Op den 16^en Juni 1799 kwamen wij eindelijk te Demerary aan, waar wij met onbeschrijfelijke teederheid ontvangen werden. Onmiddellijk naar het hospitaal gebracht, werden wij op de edelmoedigste wijze verpleegd en overvloedig van kleederen en wat wij verder noodig hadden voorzien. De predikant der stad, een waarlijk edelmoedig mensch, schonk ons daarenboven 25 Guinje's.

Reeds op den 1^en Juli waren wij genoegzaam hersteld om met een engelsch schip naar Liverpool te vertrekken. Wie beschrijft onze vreugd op den stond, toen wij Amerika verlieten, waar wij zooveel ellende hadden doorgestaan. Wij bereikten gelukkig oud Engeland op den 22^en Augusti, uitgezonderd de eerw. heer Cop, pastoor te Zwijndrecht bij Antwerpen, die op de reis stierf. Den 7^en September vertrokken wij naar Londen, in welke stad wij twee dagen later aankwamen. Over het algemeen mochten wij ons in eene goede gezondheid verheugen.

De eerw. heer de Bay en ik zijn voornemens zoo spoedig mogelijk naar Duitschland te vertrekken, waar wij ons te Munster of elders voor eenigen tijd met der woon zullen vestigen, ik zal u daarvan kennis geven, zoodra wij er zijn aangekomen. Zoo als ik u reeds vroeger schreef, is alles hier te duur, om met geringe middelen in zijne behoefte, al zijn zij ook klein, te voorzien.

Ik hoop dat de H. Maagd u inmiddels met hare machtige bescherming zal ondersteunen en ons zal verwerven, dat wij elkaar weldra mogen wederzien. Groet alle goede vrienden en mijne parochianen, voor wie ik dagelijks bid, opdat de Heer hen in het H. Geloof moge bewaren.

Vaarwel, lieve moeder, ik hoop dat het niet voor altijd moge zijn. Steeds hoop ik te blijven met de meeste liefde en toegenegenheid.

Uw geliefde zoon,

J. Dumon.