De Belgische Illustratie. Jaargang 1

[p. 330]

Twee Dichterlijke Vrouwen.
Slot.

En welke inniger betrekking moet er tusschen beiden ontstaan zijn, toen Vondel den algemeen heerschenden geest tartende, zich aan den haat van het protestantsche Holland blootstellende, openlijk, door toedoen der paters Jesuieten, tot het Katholicism overging - dien godsdienst welken Tesselschade immer had aangekleefd. 't Moet een reine wellust voor haar hart geweest zijn, toen zij die heugelijke tijding vernam! 't Was ook gewis de schitterendste getuigenis voor de waarheid, welke men verlangen kon, te zien dat de grootste dichter van dien tijd, als een gedwee en deemoedig kind, in den schoot der Moederkerk terugkeerde.

Brandt, de historie-schrijver, beweert wel dat Vondel te dien tijde het oog geslagen had op eene roomsche weduwe, en men zou alzoo kunnen insinueeren, dat zijn overerang tot de katholieke Kerk een baatzuchtig doel hadde; maar de schrijver bekent zelf, dat die overgang ‘vry en opregt’ is geweest.

Was Tesselschade de beoogde weduwe? Heeft er in het hart van den grooten dichter een vonk van liefde geglinsterd? Was het die vonk, welke hem tot, die overheerlijke toewijdingen en gedichten aandreef, en door welke hij haar met een onsterfelijken glans omstraalde? Is zij die Eusebia, aan welke zijn meesterstuk Peeter en Pauwel. waarin de godsdienstige geest zoo prachtig doortintelt, toegewijd werd?

Ware het zoo, het zou noch hem, noch haar verkleinen; 't ware dan gewis geene liflafferij, zoo als vaak die welke men haar vroeger toerichtte. Ja, er heeft eene innige betrekking tusschen den dichter en die Eusebia bestaan; maar 't is eene betrekking hooger, grootscher, verhevener dan het gewone gevoel; eene, door overeenstemming van godsdienstigen geest, gelouterde zielsversmelting; 't was, omdat zij met hetzelfde gevoel als hij het zeven-heuvelig Rome beschouwde, en zij - zoo als de dichter zegt - met hem meêtrekt, wanneer hij haar oproept, naar de Eeuwige Stad, om er getuige te zijn, niet van de heidensche macht des zwaards en des stormrams, maar om te zien wat de Christengeest vermag:

Wat Cesar dwongk heeft Christus dus gedwongen.
De doornekroon beschaemt den lauwerhoet.

't Was omdat zij met hetzelfde gevoel als hij de geschiedenis der martelaren las, welk boek Vondel, in dezelfde opdracht, met al den dichterlijken rijkdom die hem eigen was, afmaalt: ‘Gij kust’ zegt de dichter tot zijne Eusebia:

Ghij kust en leest de blaên die eeuwigh leven;
De leliën met roozen overstroit;
Spierwit satijn met martelinckt beschreven,
En bloetkoraal op sneeu, dat niet ontdoit.

't Was, omdat zij overeenstemmend waren in gevoel voor die als heilig verheerlijkte martelaren.

Terwijl de jeught met ydelheên geladen,
Den oogenblick des levens wulpsch verquist,
Leert d'aendacht hier de tyranny versmaden,
En d' ydelheên, noch ydeler dan mist;
Zij leert' er naer Godts strenge Ridders aerden,
Die 't hemelpadt, op purper niet betreên,
Maer op het punt van spijekers. sne van zwaerden,
Gekloneken en geknarst door vleesch en been.

Eene zoo verhevene ziels-overeenstemming was beider waardig. Zij kwetste, 't is waar, zelfs Hooft, die in zijne ongeloovigheid Vondel zijne vriendschappelijke tafel ontzegde voor een onschuldig ave Maria; zij verontrustte Barleus; zij had Huygens vinnig getroffen, hij die vast besloten had Tesselschade tot de hervormde Kerk te doen overgaan. De rijpere levensjaren der schoone weduwe waren dan ook wel de echt dichterlijkste. Was zij de gevierde zanggodinne, de schier aangebedene dichteres, de vroolijke dischgenote geweest in haren blonden levenstijd, nu was zij tot een ernstiger, tot een hooger geestesleven opgevoerd en in dit midden schitterde zij des te heerlijker door den glans, waarmeê Vondel's genie haar bestraalde.

Als geloovige, heeft Barleus den schoonsten lof van haar geschreven, dien men schrijven kon: 't is den doove gepreekt, zegt hij, zij verdedigt zich met haren eenvoud, en haar geloof in de Kerk staat onwrikbaar als eene rots.

VI.
Ten slotte.

Zich weêr te Amsterdam gevestigd hebbende, werd de edele Tesselschade zwaar beproefd. Eens langs eenen smidswinkel gaande, vloog een gloeiende vonk in haar oog - in een dier oogen, welke als eene blinkende ster in den hemel van haar voorhoofd stonden te tintelen! had eens de dartele, geestige, maar niet zelden onbeschaamde Brederô gezegd. Die blinkende ster werd uitgedoofd.

De zangberg betreurde dat verlies; Barleus legde er eene latijnsche pleister op, wij willen zeggen, schreef een latijnsch vers, door Bilderdijk vertaald; Huygens zong zijn Oogentroost, een zeer schoon dichtstuk, dat gewis onder de beste zijner poëtische voortbrengsels mag gerangschikt worden. Op het einde doelt hij op het eeuwige licht, dat den vrom toch nooit kan ontnomen worden en verwijst de lijderes tot de school des Heilands, de school des gedulds - een verwijzing, welke de edele vrouw, zoo gelaten in de beproeving, niet behoefde.

Een andere slag, en wel harder dan het verlies van een oog, had haar getroffen: 't was de dood harer dochter Maria. Deze was moeders vreugde, moeders wellust, moeders weelde! Sedert lang was Tesselschade als het ware van innige bloedverwantschap verstoken: haar echtgenoot was niet meer; van hare zuster, hoe innig ook aan haar verkleefd, leefde zij verwijderd. Deze toch had voor haar huisgezin, voor de opvoeding harer zonen te zorgen, die zij dan ook eene, gansch met hunnen godsdienst overeenstemmende, opvoeding schonk.

Westerbaan heeft den dood der jonge Maria zeer lief bezongen.

Wij zullen geene vergelijking tusschen het dichterlijk talent der beide zusters maken: beide hadden verdiensten en droegen in den kring haars levens veel bij tot de beschaving, tot de verfijning der taal, tot de hoogere vlucht der dichtkunst; tot de gedurige geestes-werking van diegenen, welke haar van nabij kenden of haar van verre bewonderden. Door haar werd andermaal bewezen, wat onmeetlijken invloed de vrouw op de beschaving kan uitoefenen, en dit zonder ooit de haar voorgeschreven grenzen te overschrijden - dat is in de klasse der pedante vrouwen plaats te nemen. Zij bleven in hare sfeer, en dat was juist de groote tooverkracht van haren invloed.

Beiden wisten zich te doen beminnen: schoonheid, talent en deugd - heerlijke trilogie, zoo zeldzaam in één wezen vereenigd en waarvan ééne dikwijls genoeg is om den dichter aan te drijven, het bezongene voorwerp de kroon der onsterfelijkheid te vlechten en hem immer te doen betrachten, niet beneden het wezen te blijven, dat hij vereeuwigen wil.

Hooft, Barleus waren ten grave gedaald: de eerste in den bloei van den mannelijken leeftijd. Tesselschade legde een dichterlijken krans op zijne grafsteê, een nieuw en laatste bewijs dat zij hem uit ganscher ziel vereerde; zij noemde hem den hoofdman der dichters.

Ook Barleus gedacht ze; zij roemde zijne klaarheid, de vriendelijkheid van zijnen aart en zijne geleerdheid; zij zweeg over zijne gebreken. Twee jaren na de genoemden, stierf Tesselschade in den vollen fleur des levens. Huygens en Vondel waren de twee beroemdheden, welke nog overbleven van al degenen, welke zich eens in baren kring hadden bewogen, en Huygens getuigde, met diep bewogen gemoed, hare ‘onwaardeerlijkheid.’ 't Woord is juist.

Doch wij willen den lezer zoo min aan haar sterbed als aan haar graf geleiden. Toen wij, eenige jaren geleden, voor de heeren studenten der Hoogeschool van Leuven, over de dochters van Roemer Visscher, eene voordracht hielden, sloten wij onze reden ongeveer met de volgende woorden:

Gij toch, ik hoop het, moet door hetzelfde gevoel beheerscht worden als dat hetwelk mij telkens bezielde, wanneer ik de gebeurtenissen in het leven dezer twee zusters naspoorde; gij wilt meer van haar hooren, niet uit den avond haars levens, niet van haar droevig sterfbed, van haar eenzaam graf - maar wel uit de dagen, dat zij in vollen glans, in volle jeugd verkeerden. Gij wilt met mij dat die figuren altijd jong, schoon, gelukkig en levenslustig uit het stof der tijden voor ons oprijzen; dat eene eeuwige lente haar tooie.

‘Doorbladert de werken der schrijvers uit de XVlIe eeuw, en gij zult u in den aantrekkelijken omgang met de twee zusters verlustigen; die omgang zal u veredelen, het schoone doen eeren, het goede doen lief hebben, en gij zult u overtuigen, dat eigenlijk de dichters de gedroomde lente slechts krachtiger, roemrijker en zonniger hebben gemaakt, aangezien de dochters van Roemer Visscher door deugd en talent, zich zelven eene eerekroon hebben gevlochten, en dat haar met recht, eene eerste plaats tusschen de verdienstelijke vrouwen van Nederland wordt toegekend.’

S.