De Belgische Illustratie. Jaargang 1

Twee Dichterlijke Vrouwen.

I.
Roemer en zijn huis.

Men heeft wel eens beweert, dat de handelsgeest met den dichtergeest niet hand aan hand gaat, en wij gelooven dat in beiden gansch verschillende neigingen bestaan. De XVI^e eeuw levert echter menig voorbeeld op, dat de handelsgeest den kunstgeest niet doodt.

Amsterdam bevatte destijds in zijnen schoot een aantal kooplieden, welke, niettegenstaande hunne stoffelijke bezigheden, trouwe Muzenzonen waren, aan wier litterarisch streven de nederlandsche letterkunde niet alleen hare instandhouding, maar hare ontwikkeling, hare tweede vlucht te danken had.

Onder deze dichters noemen wij Roemer Visscher en zijnen vriend Spieghel, die met Coornhert het driemanschap vormden der toenmalige letterkunde - het driemanschap, hetwelk de aankondiging was van de gansche rij mannen. welke door eenen reuzensprong de schitterendste hoogte van den zangberg bereikten.

De XVI^e eeuw was wel is waar niet ontbloot geweest van dichterlijke streving; maar de voortbrengsels van dien tijd misten zuiverheid in taal, zij waren in vorm gebrekkig en niet gekenmerkt door eene waarachtige poëtische vlucht.

‘Niet alleen, zegt Siegenbeek, missen zij datgene waarin het wezen der dichtkunst gelegen is - stoutheid namelijk en verhevenheid van gedacht, kracht en levendigheid van schildering, zwier en beeldrijkheid van uitdrukking; maar ook de mindere, ofschoon volstrekt onontbeerlijke verelschten van welluidendheid. vloeibaarheid en gepaste verscheidenheid van maat, doen zich daarin geheel niet voor, terwijl eindelijk de taal waarin zij gesteld zijn, ons een bont en wanstallig samenweefsel van nederduitsche en uitheemsche woorden en uitdrukkingen aanbiedt.’

't Is zoo: de vogel had nog maar stoppelveêren en vermoedde niet, dat zoo spoedig zijn sterken vleugelslag hem stout in de hoogte zou doen stijgen; dat hij met een zoo scherp oog, zoo fier, den hellen zonneglans zou durven instaren: kortom, men ontdekt in het jong den arbeid nog niet.

Roemer Visscher was een koopman, die in den handel aanzienlijke rijkdommen gewonnen had; hij was. in al de beslommeringen van den handel, niet alleen een der stichters van de befaamde rederijkerskamer in Liefde bloeijende: eene wezenlijke dichterschool, welke zich niet gelijk de andere rederijkerskamers zoo als nu nog - met het uiterlijke en feestvierende bezig hield, maar wel met de zuivering en schifting der taal.

In Liefde bloeijende was de kring waar zich diegenen vereenigden, welke op vernuft en kunstsmaak aanspraak maakten, en niet alleen deze letterkring, maar ook het huis van den rijken koopman was voor alle die jonge, ijverige en kunstlievende mannen geopend. Het huis van Roemer Visscher de blauwe Papegaai genoemd, was misschien een nog levendiger brandpunt dan wel de rederijkerskamer zelve. Spieghel zegt dat:

Sijn vloer betreden werd, sijn drempel werd gesleten
Van schilders, kunstenaars, van sangers en poëten.

Daar vertoefden Coster. de geestige maar dikwijls loszinnige Brederôde, de woelings- en hervormings-gezinde Coornhert, de kalme Spieghel, de ernstige Hooft, de doorzichtige Reael. Daar, om geene andere en in verschillende kunstvakken te noemen, daar moet de jonge Vondel niet vreemd zijn geweest, de toen nog onbekende volksjongen, die eens al zijne tijdgenooten, in verheven dichterlijke vlucht, zou voorbij streven, hij, wien de roem zoo trouw volgde als zijne schaduw.

Roemer Visscher was een vroolijk en levenslustig man; hij had een scherpen geest, die in zijne Quicqen meer dan eens helder opvonkelt. Zijne vaarzen waren echter verwaarloosd en gebrekkig, de maat wordt er niet in nageleefd; de uitdrukkingen getuigen soms in 't geheel niet van goeden smaak en zelfs het triviale neemt niet zelden eene ruime plaats in, en indien men deze later merkelijk verbeterd en gezuiverd vindt, dan is het dank aan zijne oudste dochter, die 's vaders Sinnepoppen door hare fijnen, attischen geest filtreerde.

[p. 303]

Elck wat wils was de spreuk van den vroolijken gastheer. In zijne Rommelsoo kenschetst hij vrij duidelijk zijn eigene inborst alsmede den omgang in zijnen huiskring.

't Hooft van de disch sy Waerdt en Waerdinne;
Verwaende Courtosy komt hier niet inne;
Beleeft en goedt ronds na Hollandschen aert;
Niemant sy boven den omganger met drincken beswaert;
Elck moet sitten daer de Waerdt sal bevelen;
Ten minsten moet elck een liedeken queelen;
Het tafelbordt, u gegeven, laet voor u leggen:
Spout niet het woord⁽¹⁾... wat sou men seggen!
Boven de helft van het gediende en dient niet voort;
Niemant waeyt met syn hoedt na de benedyst⁽¹⁾ is gehoort.
Boven eens sal hem niemant excuseeren;
Voorts leeft boertigh en eerlyck, na uw selfs begeeren;
Geschiet er schimp, trots, smaedt, onwil;
Soo moet de wysste hier swyghen stil:
Elck doe voorts zyn best om 't geselschap te vermaken;
Magen moet men daer niet ten quaden af kaken

Deze wetten gaf Roemer in zijn eygen huys;

Die se niet en behagen, die blyve thuys.

Onder zijne vrienden telde Roemer, zegden wij, den ernstigen Spieghel, insgelijks een koopman en die, even als hij, aan het katholieke geloof getrouw was gebleven. Coornhert was het tegenbeeld van Spieghel; hij was der hervorming toegedaan, had beurtelings de gevangenschap tegen een hoog staatsambt en dit weêr tegen de ballingschap verwisseld; hij was driftig in den twist over godsdienst en staatskunst.

‘Ik,’ zegt Spieghel, doelende op Coornhert, ‘ik soek geen eer, aenzien, aenhang of zoo iet zulc, maer alleen waerheydtswinst in my. Indien 't anders verstaen werdt, ik zal wel rusten ende swijghen en laaten de wereld loopen waar sy wil.’ Ook kwam Spieghel nooit tot eenigen staatsrang, ‘'t zij,’ zegt Wagenaar, dat hem hierin gehinderd hebbe zijne aankleving aan den roomschen godsdienst; 't zy dat hij, gelijk de oude overlevering van zijn geslacht luidt, alle eereampten van de hand wees.’

Het huis van Roemer had niet alleen de aantrekkelijkheid der dichtkunst; maar de muziek, de graveer-, de schilder-, de rederijkerskunsten werden er beoefend en niet zelden stond de gansche nederlandsche zangberg verrukt en opgetogen te luisteren naar de liefelijke stemmen, welke de heerlijke melodiën vertolkten: - wij doelen hier op de twee dochters, wier schoonheid, talent en deugd, door gansch Nederland vereerd werden. Met haar maken wij in een volgend artikel nader kennis.

(1) ‘Val niemand in de rede,’ of misschien: ‘Stoor het gebed niet,’ zegt Scheltema.

(1) Benedictie, voorgebed.

II.
Anna Roemer.

Anna Roemer was in den jare 1584 geboren. Tien jaren daarna zag de tweede dochter het levenslicht en de laatste was, als het ware, geroepen om op een breeder en meer in het oog vallend tooneel, den dichterskring van Nederland te begeesteren - zoo als hare zuster dit gedaan had - toen de talentvolle jongelingen eindelijk genievolle zangers waren geworden.

De opvoeding der twee dochters van den dichtlievenden koopman, overtrof verre de hoogte, welke destijds aan de vrouwen gegeven werd: zij kregen les in de hollandsche, fransche en italiaansche talen; haar werd de toon-, de dans-, en de teekenkunst onderwezen - kortom, alles wat haar tot sieraad, in een hoogst beschaafden kring, kon doen strekken.

En welk een onmeetlijke invloed moest op de vorming van haar hart de omgang met dichters, geleerden en kunstenaars in het huis haars vaders, hebben! - Zij, die de geestes-schatten van hun onderzoek, van hunne scheppingskracht dáár kwamen ten toon spreiden.

De hemel had de beide dochters, vooral de jongste met lichamelijke schoonheid vereerd; meer dan dat - hij had haar eenen schat van deugden gegeven, die het uiterlijke schoone gewis nog verhoogden.

Ouderliefde was een karaktertrek bij de wijze Anna, zoo als men haar noemde en toen haar vader, zegt Scheltema ‘in zijne hooge jaren veel hulp vereischte, bij zwakheid van ligchaam en geest, sloeg zij verscheidene aanvragen ten huwelijk af en werkte toen ter verbetering en volmaking van zijn voornaamste werk de Sinnepoppen.’

Zij wilde alzoo het werk haars vaders, door het doen invloeiën van haren fijnen en helderen geest, beschaven en veredelen en zijnen naam ougeschondener aan het nageslacht overleveren. Hare eigene gedichten hebben geene verheven dichterlijke streving; maar ze zijn frisch, zinrijk altijd doortinteld met der vrouwen zoo eigen fijn gevoel. Nu eens bevatten zij vriendelijke scherts, dan waarheidsvolle natuurpenseeling, of wel het zijn verzuchtingen van diepen godsdienstzin.

Anna Roemer schreef een dichtstuk de Roemster van den Aemstel, waarin de mythologische traditiën, naar den smaak des tijds, wel eene al te groote rol spelen; maar het stuk doet opvatting blijken: de stijl en vorm zijn oneindig verdienstelijker dan die, welke men in vroegere dichtstukken opmerkte.

Even als Laura een Pretarca, Leonore een Tasso, Heloïse een Meilard op haren weg ontmoetteden, om hare namen te verheerlijken, zoo vond het edel zusterpaar gansch den nederlandschen zangberg, om naam, deugd en talent aan de toekomende geslachten te vermelden. Geen dichter van de XVIIe eeuw, welke zijne reine hulde niet aan eene van beide zusteren of aan beiden te gelijk, heeft toegebracht. Velen hebben die vrouwen met eene aureool omringd; maar ook veler namen zijn ons slechts overgebleven, omdat het hun gegeven werd een, voor de volgende geslachten, zoo aantrekkelijk onderwerp te bezingen.

Reeds had Cats, de dikwijls zoo maar ‘voort rijmelende’ Cats, toen hij wist met welke liefde Anna Roemer haren, door de jaren naar lichaam en geest, verzwakten vader verzorgde, gezinspeeld op Anchises, den troiaanschen held, die op den kloeken hals van zijnen vader gedragen werd; als ook de romeinsche vrouw, die haren vader het leven gaf, door hem met haar melk te voeden - en de dichter had tot de ouderlievende dochter gezegd:

Ghy draeght niet voor een reys uw vader hier of daar,
Ghij draeght den ouden man geheel het ronde jaar.

Heynsius had, in een heerlijk dichtstuk hare talenten afmalende, gezegd:

Minerva van ons land en tiende van de negen!

Hooft, de beroemde drossaart van Muyden, zong haren lof: hare kunst van met diamant ‘op het glas te stippen,’ haar penseel- en naaldwerk, hare boetseerkunst en hare scherpzinnige poëzie. Maar luister hoe Vondel haar door de tonen, aan zijne gouden lier onttokkelt, verheerlijkt! Vondel, die toen reeds een stouter en krachtvoller toon, een vloeiender vorm, eene meer beschaafde taal deed blijken.

Al de hemelwezens daalden, in zijn dichtstuk, aan de wieg van Anna Roemer neêr:

Groei, songen sij, en bloei; ontluick, ô bloem der bloemen;
O roem van uwen tijd, daer Roemer op mach roemen!
Eer van uw 's vader huys en pronck van uwe stadt!

En als de Muzen al hare talenten voorzegd hebben; als zij Grotius, Hoofd, Cats, Heinsius verbaasd op het wonderkind hebben doen staren, legt de kernachtige dichter haar deze woorden in den mond;

Was op, geluckigh kind! was op in goede Zeden!
Die van 't verwondren nog sult worden aangebeden,
Vermits uw oordeel, en uytstekende verstant;
Was op, geluckigh kind! cieraet van uwe tijden!
De Hemel u beschut’ voor al die u benijden!
Was tot een wonder van het prachtigh Nederlandt.

Hooft, wien de zusters soms op zijn kasteel te Muyden bezochten, roemt in zijne brieven het helder oordeel der twee dochters, zelfs in wat de schriften der oude dichters betreft. Doelende op een te Muyden gehouden gesprek, zegt de beroemde man: ‘Wie zoude waagen yets te hervatten, dat in de vierschaar van UEd. gezuivert vernuft heeft te recht gestaan.’

Voegt bij al die vereerders Hugo de Groot, den beroemden staatsman; onzen vlaamschen dichter van Zevecote; voegt er gansch de zeeuwsche dichterrij, zoo talrijk, bij, aan welke Anna in 1622 een bezoek bracht en ter welker gelegenheid zij ook nauwere vriendschap met Cats aanknoopte. De raadpensionnaris van Middelburg Simon de Beaumont schreef ter eere van Anna's komst eenige allerliefste regelen. ‘Sij is gecomen over zee’ zingt de galante raadpensionnaris.

En daerom is 't dat al dees daghen
Dus Zephyrus zijn bloemkens saeyt,
De Son soo schijnt, het Veld verfraeyt,
En alles doet van vreucht ghewaghen!

Al die verheerlijking, vergoding zullen wij zeggen, maakten de voortreffelijke dichteres niet trotsch; zij was en bleef nederig, eenvoudig en altijd de wijze Anna. Haar antwoord op eene loftoezwaaiing van den vlaamschen dichter van Zevecote, getuigt, dat zij innerlijk, niet alles als klinkende goudmunt aannam, wat de poëten haar aanboden:

Uw gunst, uw heusheyt en uw groet
Mij dit weêr aen u schrijven doet
Dat hier in Hollant, mein ik wis
Noch Pallas noch Apollo is;
Dat soo er sijn, sij sijn bedeckt,
Uit vreese van te sijn begeckt,
Dit volck met een verkeerden sin
Halen den mancken Plutus in.

En na hare landgenooten aldus vrij scherp, hunne wainige liefde tot de kunst, hunne scherp geteekende zucht naar stoffelijk gewin verweten te hebben, zegt ze ‘de vriendinne van den Gentschen dichter te willen zijn,’ ofschoon zij hem persoonlijk niet kent. ‘Maar zoept ze geestig uit.

Maer wacht u wel, dat ghij den haet
Van de Godin niet op u laedt,
Om dat ghij mijn (als! pen beswijekt!)
Mijn seg ik, mijn by haer gelijckt
Helaes, Minerva; wees niet gram,
lck nooyt de courtoisy aen nam
Voor waerheyt; ey en scheldt oock niet
Hem, die mijn sulcken eere biet;
‘t Is maer uit boert; elck souckt om prijs
De vrouwen wat te maecken wijs,
Die met haer botte ooren grof
Niets lievers hooren dan haer lof.

Wij laten de dichteres, die eindelijk in het huwelijk trad met Dominicus Hooft van Wezel en zich te Dordrecht met der woon vestigde, waar destijds Cats het hooge ambt van pensionnaris bekleedde en 't geen tot de neêrzetting aldaar schijnt te hebben bijgedragen.

(Wordt vervolgd.)