De Belgische Illustratie. Jaargang 1

[p. 142]

Het groote Karthuizer-klooster in de Alpen der Dauphiné.
Uit het Reisjournaal van een tourist.

Wanneer men de groote chaussée volgt, die ten oosten van Lyon over de Alpen der Dauphiné naar Turyn loopt, dan bereikt men het eerst Voreppe, een klein bergstadje met eene schilderachtige ligging. Het is bijna geheel ingesloten door hooge bergen, waaronder vooral de pic de Chalais bekend is door het Dominikaner-Klooster Notre-Dame de Chalais, dat pater Lacordaire aldaar heeft gesticht. Een groote bergstroom, die bruischende langs rotsen en kolossale steen-massa's naar beneden stroomt met zijne oude, vervallen brug; rechts de pastorij, gebouwd op een vooruitstekend berggedeelte en omgeven door een heerlijken, in veelkleurige bloemenpracht prijkenden hof; - en verder de kerktoren, boven cypressen en populieren uitstekende; dit alles levert een liefelijk landschap op. Wij verlieten hier den postwagen en wandelden onder eene aangename avondkoelte naar het Alpenstadje St. Laurent du pont, nabij de grenzen van Savoije.

In de fransche Alpen vindt men dezelfde bergformatie en plantengroei als in de zuidelijke bergketens van den St. Gothard en het meer van Como: talrijke kalkbergen, met zacht, fluweelachtig mos begroeid, weelderige plantengroei, uitgestrekte bosschen, heldervlietende bergstroomen, een heerlijk vergezicht over het Isère-dal, la vallée de Graisivaudan genaamd. en tot afwisseling rondtrekkende douane-beambten; - maar bovenal de balsamieke, verkwikkende lucht der Alpen: dit alles maakt een betooverenden indruk op het gemoed des wandelaars.

Wij logeerden in eene goed ingerichte herberg, waar wij heerlijke forellen, smakelijke berghazen en uitmuntende bedden vonden. Reeds bij het krieken van den dag stond den volgenden morgen onze gids gereed om ons door de Alpen-Wildernis naar de Grande Chartreuse te geleiden. Deze weg, die langs den woesten bergstroom Guiers de mort loopt, levert alles op, wat men grootsch en majestueus in de Alpen vinden kan en wedijvert in landelijke schoonheid met de Ira mala en den weg naar den Simplon. Vooral één punt, les Fourvoiries genaamd, is huiveringwekkend woest en eenzaam. Een in donkere rookwolken gehulde smeltoven, wiens vuurgloed door de kleine vensters in de dikke muren zichtbaar is, staat rechts van den bergstroom, die in zijn' woesten vaart de eeuwenoude eiken- en beukenboomen besproeit. Over den stroom is eene brug, slechts uit een’ enkelen boog bestaande, gelegd, die aan weerskanten wordt ingesloten door ontzaglijk hooge, loodrechte bergen. Een oude vervallen poort, die met een’ steenen kruis op een’ aardbol prijkt, sluit het smalle, in de bergen uitgehouwen voetpad af.

Stat crux dum volvitur orbis¹⁾ staat boven dezen ingang geschreven, waar vroeger een kloosterbroeder wacht hield: het is de entrée du desert, de ingang tot de wildernis. Al wie opklimt, om ginds als boeteling in het Karthuizer-Klooster zijne levensdagen te slijten, kan hier voor het laatst stilhouden en der wereld een vaarwel toeroepen. Al hooger klimmende, komt men aan een trotschen waterval en de steile rots de l'Oeillette, met de schilderachtige overblijfsels eener oude vesting; alles omringd door prachtige beuken, elken en plataan-boomen, waartusschen zich slingerplanten, wilde rozen en klimop ineenstrengelen met een rijkdom en pracht, zooals men in de tropische gewesten alleen aantreft. Waarlijk, een verlokkend tafereel voor den landschapschilder levert dit heerlijk, betooverend natuurtooneel op, dat zijne fantaisie nog stoffeeren kan met een troep calvinistische ruiters, die in 1562 onder den Baron des Adrets het klooster bestormden; of wel met de revolutiemannen van 1792 met hunne driekleurige sjerpen, toen zij met hunne Sansculotten de kloosterlingen gevangen uit hunne eenzaamheid wegvoerden. Na eene wandeling van drie uren kwamen wij aan eene uitgestrekte vallei, en tusschen de boomen zag men grijze, eigenaardig gebouwde daken, lange gebouwen, ringmuren met vooruitspringende torentjes, een kerktoren en eene rij cellen, lijnrecht als in het gelid geschilderde soldaten..... een vreemdsoortigen kloosterbouw.

Wij stonden voor de poort der Grande Chartreuse, van het groote Karthuizer-Klooster, de bakermat der strenge, stille Karthuizer-orde, waarin thans nog een veertigtal kloosterlingen in eeuwig stilzwijgen, in gebed en betrachting hun leven doorbrengen. Men kon moeilijk een eenzamer oord uitzoeken om, ongestoord en van de wereld afgezonderd, een toevluchtsoord voor versterving en overpeinzing te stichten. Van alle zijden stijgen de met sneeuw bedekte Alpen loodrecht omhoog, en het klooster wordt omgeven door een majestueus bosch, dat zich langs de glooiing der bergen bijna tot hunne toppen uitbreidt. Alles zwijgt hier; alleen de nachtegaal in de lindeboomen op het voorplein is nog geen Karthuizer geworden en doet de lucht weergalmen van zijn' liefelijken, aangenamen zang.

Men moet zich onbevooroordeeld terugdenken in de middeleeuwen met hare vurige karakters en hare naar vrede smachtende gemoederen; men moet zich verplaatsen in die wereld vol scholastiek, partijtwisten en scheuringen, om de beweegredenen te begrijpen, die een' man als de H. Bruno uit den stroom der wereld naar de eenzaamheid verbanden. Hij was een echte zoon des tijds, die Bruno Hartenfaust uit Keulen, een germaansch hart, dat de diepte der wetenschap peilt, om daarin zijnen God te vinden en vast te houden, en dat, na in den grooten strijd des levens teleurstelling op teleurstelling te hebben ondervonden, zich eindelijk, afgetobt en verbitterd, terugtrekt, om geheel op zich zelven eń de versterkende kracht der natuur en der overweging steunende, ten minste nog een gedeelte van den gestoorden vrede des levens te kunnen terugvinden.

In die tijden van onrust en woelingen verliep het leven eens geestelijken niet zoo rustig als in onze dagen. Als echte zoon der Kerk genoot Bruno zijne eerste opleiding aan de kloosterscholen van den H. Cunibertus te Keulen en te Rheims en later te Tours bij Berengarius, die zich naderhand zoo berucht maakte door zijne dwaalleer. Met vrucht had hij de verschillende wetenschappen, ja zelfs de dichtkunde beoefend en predikte onder een' grooten toeloop der volksmenigte op het land en in de steden. De algemeene roep zijner geleerdheid bewoog Gervasius, bisschop van Rheims, om den voormaligen kweekeling der school als Kanunnik en Moderator der stads- en diocesaanscholen van zijn bisdom aantestellen.

Niet lang mocht hij echter een' rustigen werkkring hebben. Manasses II had zich door list en simonie meester gemaakt van den bisschoppelijken zetel; de jonge kanunnik, die nog niet geleerd had te zwijgen, rekende het zich tot gewetensplicht, om zijne stem tegen den prelaat te verheffen en verscheen met twee geestelijken uit het bisdom als zijn aanklager op het concilie van Autun. Manasses wachtte zich wel te verschijnen en werd van zijne waardigheid ontzet; doch toen zijne aanklagers te Rheims terugkwamen, vonden zij hunne huizen geslecht, have en goed geplunderd en hunne prebenden verkocht: - dat was het antwoord van Manasses. Ofschoon de strijd met den aartsbisschop na vele lotswisselingen ook al eindigde met zijne ontzetting, verbanning en ongelukkig uiteinde in den vreemde, zoo bleven dergelijke praktische levensstudiën niet zonder invloed op de overwinnaars. De H. Bruno ten minste begon sinds dien tijd ernstig na te denken over de ijdelheid van wereldsche macht en grootheid.

Volgens de legende kreeg Hugo, bisschop van Grenoble, in 1084 een wonderbaar visioen. Hij werd uit zijne bisschopsstad naar de wildernis van het Karthuizer-gebergte gevoerd. In deze bergachtige, met sneeuw bedekte woestijn zag hij een prachtigen tempel, waarboven zich zeven sterren aan den hemel verhieven, die een geheimzinnig licht over het godshuis verspreidden. Den volgenden dag verschenen zeven pelgrims voor den bisschop, wierpen zich voor hem neder en spraken: ‘Neemt’ ons op in uwe armen en geleidt ons naar de plaats der eenzaamheid, ‘waarnaar ons hart zoo zeer verlangt.’

Zij waren Lauduin uit Toscane, Stefan uit Bourg en Stefan uit Die, vroeger kanunniken te Valence, Hugo de kapellaan, Andreas en Wazin de leekebroêrs, en als hun hoofd Bruno Hartefaust, de Keulenaar.

De bisschop geleidde zelf de pelgrims naar de hoogte der Alpen; het houweel weerklonk door het bosch; houten hutten verrezen rondom eene bron, die uit de rots ontsprong, en eene grot in den berg was de eerste plaats des gebeds. Dit was de grondslag der Karthuizer-orde, die spoedig in aanzien toenam en door de geheele Christenwereld beroemd werd door haren strengen regel en tucht. Dan ook hier was het den stichter der Karthuizer-orde niet vergund tot aan zijnen dood de vreugde der stille eenzaamheid te genieten. Nauwelijks waren er vier jaren verloopen, sinds de kluizenaars zich verscholen hadden bij het nest van den steenadelaar en den lammergier, of een vroegere scholier en collega van Bruno uit het domkapittel van Rheims besteeg als Urbanus II den pauselijken stoel. Schisma's verscheurden de Christenheid, tegenpausen verhieven zich; hij gevoelde behoefte aan dappere, getrouwe strijders, die hem ter zijde konden staan; en nu dacht hij aan Hartenfaust, die in de ontoegankelijke Alpen buiten den dienst der strijdbare Kerk in eenzaamheid leefde. Een bode verscheen in het Karthuizer-gebergte met het bevel van het Opperhoofd der Christenheid, dat den stichter der orde onverwijld naar Rome ontbood.

Het moet wel een aandoenlijk afscheid zijn geweest, dat zijne leerlingen van de stella deserti (ster der woestijn) namen, gelijk zij den H. Bruno noemden, toen hij wederom afklom langs de nauwe bergpassen, die hem voor eeuwig van de wereld hadden moeten afscheiden.

Eene zware taak verwachtte hem. Hij moest de Noormannen, die Apulië en Calabrië veroverd hadden, voor den pauselijken stoel trachten te winnen, en wij vinden hem terug aan het weelderige, ridderlijk hof van Hertog Roger, in het midden van staatkundige woelingen tusschen griekeche, saraceensche en noormansche gelukzoekers.

Achtereenvolgens treedt de kluizenaar der Alpen op als aartsbisschop van Reggio, als stichter van het klooster la Torre in Calabrië, als pauselijke delegaat op verschillende conciliën en in het leger der Noormannen voor het door de Grieken verdedigde Capua en eindigt zijn veel bewogen leven in de herftsmaand van het jaar 1101, in zijn toevluchtsoord San Stefano bij Bosco in Zuid-Italië.

Nadat wij met den zwaren ijzeren klopper aan de poort ons hadden aangemeld, openden zich de doodsche, stille kloostermuren, en een leekenbroer in bruin monniks-gewaad bracht ons in de gastenkamer.

Volgens een oud gebruik had iedere provincie van Frankrijk zijn eigene vreemdelingen-zaal: wij, als Duitschers, die men hier zelden aantreft, werden in de kamers der Bourgondiërs gebracht, en spoedig brandde er een helder, vroolijk vuur en werd ons, met ware kloostergastvrijheid, een fijne likeur als welkomstdrank aangeboden.

Wij verkwikten onze vermoeide ledematen en deden ons te goed aan een rijkelijken kloostermaaltijd van visch, meelspijzen, eieren, zuidelijke vruchten en kostelijken wijn, dat ons pater Gérésime, wien de zorg voor de vreemdelingen is opgedragen, in een gesloten houten kist opdischte, zooals het iederen kloosterbroeder 's middags door het schuifvenster zijner cel wordt uitgereikt.

Het weder was intusschen zeer ongunstig geworden, en de regen viel bij stroomen neder, zoodat de vriendelijke Karthuizer uit eigen beweging ons een nachtkwartier aanbood en voorstelde om eene wandeling te doen door de uitgestrekte gebouwen.

Boven den ingang van het koor der kloosterkerk bevindt zich eene schoone marmergroep eener Pietà, - en op de wanden van den corridor, die naar de kapittel-zaal geleidt, zijn de grondslagen en de omtrekken van alle Karthuizer-kloosters in Europa afgebeeld. Nog vond men onder de rubriek Duitschland ‘Ittingen in Thurgau’ opgeteekend,

1) Het kruis staat pal, terwijl de aarde zich omwentelt.

[p. 143]

en wij brachten den goeden pater onder het oog, dat dit sinds langen tijd onder Zwitserland behoorde, terwijl wij zeer betwijfelden, of er nog veel van het klooster zou bestaan, te oordeelen naar het lot, dat de meeste kloosters in Zwitserland ondergaan hebben.

In de kapittelzaal, waar de oversten van alle kloosters van tijd tot tijd vergaderen, om over hunne algemeene belangen te beraadslagen, staat een groot standbeeld van den H. Bruno, vervaardigd door den beroemden beeldhouwer Foyatier. Langs de muren hingen de portretten der vijftig eerste Generaals der orde, op wier scherp geteekende gelaatstrekken duidelijk de sporen van het aanhoudend beschouwende leven zichtbaar waren. Het hoofdsieraad der zaal zijn echter de copiën der beroemde tafereelen uit Bruno's leven door Eustachius le Sueur, en waarvan de origineele stukken te Parijs bewaard worden.

Le Sueur had weinig vermoeden, toen hij onder de vensters van het Karthuizer-klooster te Parijs met eenen edelman duëlleerde, dat hij eenmaal zelf Karthuizermonnik zou worden en zijn penseel zou bezigen ter verheerlijking zijner orde: maar ook de kunst leidt tot eenzaamheid en bespiegeling.

Van de kapittelzaal komt men in den grooten kruisgang, waar zich de cellen der monniken bevinden. Deze cellen vormen geen groot, samenhangend gebouw maar staan geheel op zichzelven. Ieder huisje bevat twee vertrekken: een voor het gebed en een voor de studie; de onderste verdieping, die met een klein tuintje is omgeven, heeft nog eene werkplaats, waarin men door gepasten handenarbeid en lichaamsinspanning de schadelijke gevolgen van het aanhoudend zittende leven tracht tegen te gaan. Des middags wordt het magere middagmaal voor iederen pater in eene nis, die men in den muur van den kruisgang vindt, nedergezet. Boven de deur der cellen prijkt eene latijnsche spreuk uit de H. Schrift of de Kerkvaders.

In de ruimte, die door die eenzame kruisgangen wordt ingesloten, is het kerkhof gelegen, dat iedere monnik dagelijks ziet, wanneer hij zich naar de kerk begeeft. Eenvoudige grafheuvels bedekken hunne assche: alleen de graven der generaals zijn kenbaar aan steenen kruisen, in den vorm van een' ruwen boomstam.

Bezienswaardig zijn verder de dooden-kapel, de kapel van Lodewijk XIII, het refectorium, waar de paters des zondags in de diepste stilzwijgendheid hun gemeenschappelijk middagmaal nemen, en de bibliotheek.

Wanneer men de benauwde, sombere klooatergangen aan de zuidzijde verlaat, komt men in de nabijgelegene, prachtige bosschen met hunne steengroeven, waterleidingen, vijvers en schaduwrijke wandelpaden, en bereikt men de kapel van Notre-Dame de Casalibus en het kerkje van den H. Bruno, dat op eene, met mastboomen begroeide, steile rots gebouwd is, en waarheen hij zich gewoonlijk begaf, wanneer het hem onder zijne kloosterbroeders nog niet eenzaam genoeg was, om zich daar onder het gemurmel eener nabijzijnde beek in het gebed en de meditatie ie verdiepen.

Het moet een indrukwekkend gezicht zijn, wanneer de kloosterbroeders in hunne lange, witte gewaden twee aan twee het smalle voetpad komen afwandelen, om, gelijk zomers somwijlen geschiedt, voor hunnen stichter eene H. Mis te gaan opofferen: een lange, stilzwijgende optocht door het vroolijke, groene bosch.

De leekenbroeder gaf ons een afschrift van een gedicht, dat de Lamartine hier geïmproviseerd had, en dat zoo geheel overeenstemde met het verheven en indrukwekkende, dat de natuur hier aanbiedt.

.... paisibles habitans de ces saintes retraites,
Comme au pied de ces monts, où priait Israël,
Dans le calme des nuits, des hauteurs où vous êtes,
N'entendez-vous donc rien du ciel?
Ne voyez-vous jamais les divines phalanges,
Sur vos dômes sacrés descendre et se percher?
N'entendez-vous jamais des doux concerts des Anges
Rétentir l'écho du rocher?

Waarvan de vertaling luidt:

‘Vreedzame bewoners dezer heilige eenzaamheid, hoort gij dan niets, in de kalmte van den nacht, uit de hemelsche gewesten, wanneer gij op uwe hoogte, gelijk Israël aan den voet des bergs, in 't gebed verzonken zijt?

Ziet gij nooit de hemelsche heerscharen op uwe gewijde koepels nederdalen en zich nederzetten? Hoort gij nooit de rotsen weergalmen van de liefelijke gezangen der Engelen?’

Die vraag klonk zoo eenvoudig en natuurlijk, dat ik mij zelf verbeeldde op de Alpentoppen, die zich verre boven het eenzame bosch tot in de lucht verhieven, de legioenen engelen op en neêr te zien stijgen en den nagalm van hun harmonisch gezang te hooren.

Een goed voorziene avondmaaltijd vereenigde ons rondom den haard in de gastenkamer, en wij ontvingen ieder eene cel voor logeerkamer.

Vier kale muren, een ruw bed, een bidbank met kruisbeeld en eene kleine kast.... en overal eene doodsche stilte: dit was het nachtkwartier in het groote Karthuizer-Klooster.

Te middernacht begon de klok te luiden; pater Gérésime kwam ons wekken, en wij gingen naar de kerk om den nachtdienst bijtewonen.

Overal heerschte de diepste duisternis; slechts viel een flauwe schijn der godslamp op de marmergroep der pietà, en eene beweging in het koor kondigde de aanwezigheid der paters aan. Driemaal hoorde men eene hand op de bank voor de koorstoelen kloppen, en een plechtig, indrukwekkend gezang werd aangeheven, als of de onderwereld zich opende en de dooden van zaken uit de voorwereld begonnen te spreken. Daarna werden de lantarens ontstoken, en men zag de monniken, in hun wit gewaad met den kap over het hoofd, in hunne stoelen zitten en uit de groote getijdenboeken hunne nacht-antiphonen opzeggen. Meestal zong een pater voor en vielen de overigen koorsgewijze in; soms werd het gezang eenige minuten door een huiveringwekkend stilzwijgen onderbroken; dan gingen de lichten uit, en de kerk lag gehuld in eene duisternis, akelig als die des doods en des grafs. Eensklaps begon weder eene klagende stem, gelijk die eens roepende in de woestijn, de getijden.

De indruk was akelig, ernstig en had iets spookachtigs, wanneer de godslamp hare schaduw wierp op de witte muren der kerk en daar de silhouette van eene monnikskap of eene rondwandelende gedaante, die zich kruiste, in vergroote omtrekken afteekende.

Meer dan een uur duurde de plechtigheid; daarna zocht ieder zijne cel weder op. Het angstige, huiverende gemoed hoorde nog langen tijd het eentoonige gebed der monniken in de stille kloostergangen, en de slaap ontvlood den oogleden.

In wakende droombeelden zweefden de indrukken der laatste dagen voor mijnen geest voorbij.

Eergisteren nog midden in het gewoel der nijvere stad Lyon, waar duizenden weefgetouwen dag en nacht bezig zijn met de fijnste zijdestoffen voor Frankrijks élégante, wereldsche vrouwen te vervaardigen:..., en thans in de eenzame kloostercel midden onder boete-doende, zwijgende kluizenaars, die niets meer weten van hetgene daarbuiten de gemoederen beweegt of de hartstochten aanwakkert. Zij zijn geheel vreemd aan de vraagstukken van den dag en bekreunen zich evenmin om socialisme, vrijen arbeid, Krimoorlog, als om crinolinerokken en Crédit mobilier. En hebben zij zoo geheel ongelijk, die mannen van het Karthuizerklooster, boven wier cellen geschreven staat: in silentio et spe crit fortituda vestra?....¹⁾

Ik dacht aan den mensch in de wereld met al zijn zwoegen en tobben, met al zijn eer- en winstbejag, met al zijn streven en strijden voor een geluk, zoo wuft en nietig als zeepbellen; ik dacht aan al die gebouwen met onvrijwillige eenzaamheid en gedwongen stilzwijgen, die de maatschappij bouwt en steeds bouwen moet, om te kunnen blijven bestaan, en die men cellulaire gevangenis noemt: - en ik keerde mijn hoofd om op de houten plank en prevelde, als ware ik zelf Karthuizer, de woorden van den Psalmist: ‘de Heer is nabij degenen, die gebroken van harte zijn, en helpt hen, die een rouwmoedig gemoed hebben.’

Den volgenden dag bracht ons weder terug onder de levenden. Na een hartelijk afscheid van onzen gullen, gastvrijen pater namen wij de reis weder aan naar Grenoble en kregen als hartversterking eene flesch van hunne uitstekende likeur mede. Deze drank zoowel als het levenselixer der Grande Chartreuse is sinds eeuwen in Frankrijk beroemd en wordt menigmaal als geneesmiddel in verschillende ziekten aangewend. De bereiding uit de aromatische kruiden der Alpen is een geheim der Karthuizers, die, te oordeelen naar den grooten voorraad, geen onbeduidenden handel met dit gezondheidsmiddel drijven. Aan gene zijde van het voetpad, dat door eene toren-poort, la porte du Sappey, wordt afgesloten, duidt eene kapel de plaats aan van het ‘initium terminorum et privilegiorum domus Cartusiae’ (begin der domeinen en voorrechten van het Karthuizer-Klooster.)

1) In stilzwijgen en hoop zal uwe kracht gelegen zijn