De Belgische Illustratie. Jaargang 1

Twee edele offers der Fransche revolutie.

I.

Bedroevend zijn de tijdingen, die dagelijks uit Italië komen, uit het land, dat sedert eenige jaren door zekere pers het voor en door de vrijheid herboren land wordt genoemd, uit het ltalia una, het meesterstuk der moderne staatkunde. Die tijdingen doen overal en onder alle partijen verbazing, schrik en ontsteltenis ontstaan; angst en vrees doorloopen geheel Europa. Want het zijn niet meer de katholieke bladen alleen, die verhalen, dat Italië een nest van roovers en moordenaars is geworden, waar de zeden verkracht en de deugd geweld worden aangedaan, het is thans de italiaansche pers, de italiaansche regeering zelve, die Europa den blinddoek van de oogen rukt. Het is reeds algemeen bekend dat Italië op het punt staat van zijn financieëlen ondergang. Het kan in zijne steden zoo min als op het platte land de openbare veiligheid handhaven, terwijl de handel er onmogelijk is geworden, de nijverheid stilstaat, en duizenden en duizenden brood eischen om den honger te stillen. Te midden van deze algemeene ellende doorwroeten de geheime genootschappen den bodem. Hier treden zij te voorschijn om eene processie te verstoren, den bedienaar der H. Kerk te vermoorden en de H. Hostie in het slijk te werpen, daar om een revolutionair vuur aan te blazen, ginds om een enkelen of velen onder een verraderlijken dolksteek te doen vallen. Dat alles was bekend, al werd het door de revolutionaire pers weêrsproken, doch eindelijk gevoelde de regeering zelve zich gedwongen den bloedigen sluier op te lichten en aan de vertegenwoordigers mede te deelen, dat het land zich in den jammerlijksten toestand bevindt, dat o.a. op éénen dag alleen in Ravenna meer dan 300 misdadigers gevat zijn. Men kan zich het best een denkbeeld van den toestand maken uit hetgeen het regeeringsblad de Opinione daaromtrent heeft bericht. ‘Waartoe zijn wij gekomen, en wat zal de toekomst zijn? Een lid van den Raad van State tracht een half zinnelooze zijn rechtmatig erfdeel te ontrooven; een opgeworpen prins heeft deel aan bedriegerijen en vervalsching van bankbilletten; bankiers gaan op de vlucht, het geld van anderen meênemende; de ambtenaar begaat een zelfmoord, om zich aan de rekenschap te onttrekken, die hij aan de overheid moet afleggen; nu zit een ontvanger of architect op de bank der beschuldigden wegens slecht beheer der stedelijke of 's lands gelden of wegens bedriegerijen; dan weder ziet men daar rechters en officieren der nationale garde verschijnen, die in verstandhouding met de rooverbenden staan, of leden van het gemeente-bestuur, die van de gelden, door de roovers als losgeld geëischt, hun aandeel ontvangen. Leden der Kamer van afgevaardigden worden in de gevangenis geworpen, beschuldigd van de laaghartigste oplichterij. En toch is het getal der misdadigers, die ontdekt worden, onbeduidend in vergelijking met dat van hen, die verborgen blijven. Alles kondigt ten duidelijkste een naderenden maatschappelijken en politieken storm aan, die door de beginselen der fransche revolutie van 1789 opgewekt en aangewakkerd wordt.’

Waarlijk, wanneer een italiaansch regeeringsblad een naderenden storm voorspelt, dan zou men zinneloos moeten zijn om aan den hopeloozen toestand van het Italia una te twijfelen. Wanneer de regeering als uiterste middel eene heiligschennis begaat, namelijk door het verkoopen der geestelijke goederen, om den bodemloozen afgrond aan te vullen, dan is men bijna verplicht als zeker aan te nemen, dat de ondergang van dat door heiligschennis en roof gestichte rijk nabij is. Maar niet zonder sidderen kan men aan de catastrophe denken, die op de ineenstorting van Italië volgen zal; niet zonder schrik kan men de aanstaande italiaansche revolutie te gemoet zien.

Heeft de revolutie van 1789 voor het koningschap een schavot gebouwd, die, welke thans in Italië voor de deur staat, zal er waarschijnlijk niet voor terugschrikken er een voor Victor Emmanuel op te richten, al heeft hij lichaam en ziel aan haar overgeleverd. Al wat Italië aan deugd, adel en rijkdom heeft, zal allereerst de bloedige trappen moeten beklimmen, zoo als in Frankrijk het edelste deel der natie het eerst de guillotine op den nek heeft gevoeld. Met de deuren van de vergaderplaatsen der genootschappen zullen die eener hel opengaan, en de tuin van Italië zal in een bloedbad veranderd worden of in een hoek lands, waar Satan onder den naam van de Rede of de Natuur zich een troon zal opslaan. Een Robespierre behoeft niet meer op te staan; hij heeft zich reeds vertoond. Massini wacht slechts op het geschikte oogenblik, om met zijn scherprechter Garibaldi op te treden.

Hoe lang nog zullen deugd, adel en rijkdom, - want zij liggen het eerst aan de beurt - het nu reeds bedreigde leven kunnen voortslepen? Wie verzekert hun nog een jaar, een maand, een week levens? Het zwaard is reeds opgeheven, het vuur aan den brandstapel gelegd; slechts één vonk in de revolutionaire brandstoffen, en Italië wordt begraven onder zijn zonden, en uit het graf der boosheid zullen jammerkreten opstijgen, die Europa met angst en schrik vervullen zullen.

Hij, die weten wil wat de italiaansche revolutie zal opleveren, behoeft slechts de fransche te bestudeeren. Is het waar: dezelfde oorzaken, dezelfde gevolgen, dan kan men zich in Italië op dezelfde verschrikkelijke tooneelen voorbereiden, waarvan Frankrijk in de vorige eeuw getuige was, en waaraan men niet dan met siddering kan terugdenken. Of welk menschenhart voelt zich gestemd aan een lange reeks van bloedtooneelen te denken, die elkander binnen weinige jaren opvolgden? Wie spreekt

[p. 83]

gaarne van Robespierre, Danton en Marat, of wie herinnert zich gaarne hunne namen? In één opzicht is echter die studie belangwekkend. Te midden der bloedstroomen openbaarden de deugd en heldenmoed zich op het heerlijkst, en de ware godsdienst heeft zich zelfs op het schavot niet verloochend. De zoon van den H. Lodewijk toonde nooit grooteren moed dan toen hij zich door den beul de handen liet binden. Bisschoppen en priesters en duizenden leeken beklommen, om te gaan sterven, de bloedige trappen met dezelfde gemoedsrust als hunne medebedienaren in andere landen het deden, om misdadigers in hun uiterste bij te staan.

De titel van dit opstel toont aan, dat wij voornemens zijn over een tweetal offers der fransche revolutie te spreken. Een keuze onder zooveel duizenden is moeielijk, maar daar wij gesproken hebben van edele offers, wordt de keuze meer begrensd, en wij hebben het oog laten vallen op twee toonbeelden van deugd, opofferingsgezindheid en heldenmoed, zoo als de geschiedenis der fransche revolutie er buiten haar maar weinige aanbiedt; wij bedoelen de prinses de Lamballe en prinses Elizabeth. De Belgische Illustratie, die godsdienstig gevoel en deugd verheerlijkt, onverschillig waar zij haar aantreft, neemt gaarne eene levensbeschrijving van die twee edele vrouwen in hare kolommen op, om ze haren lezers ten voorbeeld te stellen.

II.

De als Prinses de Lamballe in de geschiedenis beroemde vorstin was van geboorte eene prinses uit het huis van Savoie-Carignan; zij werd geboren op den 8 September 1749 en was eene dochter van Lodewijk, prins van Carignan en Catharina Henriette, prinses van Hessen; haar broeder Karel Emmanuel werd later de vader van Karel Albert, den eersten bevorderaar der tegenwoordige italiaansche revolutie en vader van Victor Emmanuel. Vroegtijdig werd zij naar Frankrijk gevoerd, waar zij aan het hof van Lodewijk XV eene uitmuntende opvoeding genoot. Op zestienjarigen leeftijd huwde zij met den prins de Lamballe, zoon van den hertog de Penthièvre; deze had ook een dochter, die later met den beruchten Philippe Egalité huwde. Haar huwelijk was niet gelukkig; de prins de Lamballe was een zedeloos mensch en stierf vroegtijdig ten gevolge van zijne uitspattingen. De prinses was van af het eerste oogenblik, dat haar schoonvader haar leerde kennen, zijne voorliefde. Om haar eenigermate het leed, dat zij hoe kort dan ook van zijn zoon had moeten verdragen, te vergoeden, stelde hij haar in staat de edele neigingen haars harten te volgen; hij schonk haar schatten gouds, opdat zij de armen zou kunnen ondersteunen. De hertog was zelf een buitengewoon liefdadig mensch; wanneer wij alleen verhalen dat revolutionaire benden hem nooit konden meester worden, omringd als zij hem altijd vonden door zijne onderhoorigen, die hem met hun laatsten droppel bloeds zouden verdedigen, springt dit reeds genoegzaam in het oog. Ook bij Maria Antoinette vond de prinses de Lamballe menigmaal troost, en uit beider gesprekken ontstond eene vriendschap, die oorzaak was dat zij elkander onmisbaar werden. De koningin maakte de prinses hofmeesteres, en de jonge vorstin werd door hare deugd, bevalligheid en innemende manieren door het geheele hof geëerd en bemind. Tot aan haren dood toe droeg zij Maria Antoinette de levendigste vriendschap toe, waarvan zij de duidelijkste blijken gaf, zooals toen zij als bemiddelaar optrad tusschen het hof en den hertog van Orleans, welke poging evenwel op de snoodheid van Philips schipbreuk leed, en toen zij in 1791 naar Engeland ging om den minister Pitt te bewegen zich aan de mogendheden van het vaste land aantesluiten ter redding van de fransche monarchie. Was ook deze poging vruchteloos, zij smaakte toch de vreugde op den 6 Oktober aan hare boezemvriendin te kunnen melden, dat de alliantie op het vasteland tot stand gekomen was.

Maria Antoinette smeekte haar in Engeland te blijven; ‘lieve,’ schreef zij haar, ‘keer niet terug; werp u niet in den muil des tijgers.’ Maar de prinses, die in de vreugd harer vriendin had gedeeld, wilde haar in het lijden niet alleen laten, en zij vertrok over Aken, waar zij haar testament maakte, naar haren schoonvader, nam een hartelijk afscheid van hem en begaf zich verder naar Parijs, om er hare betrekking van hofmeesteres van af den 18 November op nieuw waar te nemen, tot op den oogenblik dat zij gevangen genomen en in den Tempel geworpen werd. Dit geschiedde op den 10 Augustus 1792; slechts kort duurde hare gevangenschap. Uit haat tegen het koningschap en om Maria Antoinette op het grievendst te martelen, besloot men de prinses, die geen enkelen vijand had, in het lot te doen deelen van de 3 à 4000, die op den 3 September vallen zouden. De Garibaldisten van die dagen besloten tot eene moord in massa, om zich eensdeels van hunne grootste vijanden te ontdoen en den overblijvenden angst en schrik in het hart te jagen. Vroeg in den morgen van den 3 September, toen het bloed reeds met stroomen vloeide, werd de prinses voor eene zoogenaamde rechtbank gevoerd. Rechters en beulen waren evenzeer met bloed bemorst en ledigden om strijd hunne glazen om iedere goede gedachte, die misschien nog in hun hart mocht opkomen, te verstikken. Op het zien van die vergadering van duivels in menschelijke gedaante en het hooren van het gereutel der stervenden, viel de prinses in onmacht; toen zij weder tot zich zelve was gekomen, vroeg men haar of zij kennis droeg van de samenzweringen, die men aan het hof tegen het volk gevormd had. ‘Helaas!’ riep zij, ik weet niets te antwoorden; of ik een weinig vroeger of later sterf, het is mij geheel onverschillig.’

‘O,’ riep de dronken regter, ‘zij wil niet antwoorden; naar de abdij.’

‘Naar de Abdij’ waren de termen van het doodvonnis, en de beulen haastten zich het te volvoeren; zij grepen de ongelukkige aan, en een hunner bracht haar met de sabel een wond in het oog toe, waarop de overigen haar op een hoop lijken sleepten, waar zij ineenzonk en door lanssteken verder afgemaakt werd. Onder de toeschouwers riepen er eenigen: ‘genade! genade!’ Verwoed schreeuwde de beulen: ‘dat zijn verkleede knechten van Penthièvre,’ waarop zij tusschen het volk drongen en twee menschen om het leven brachten.

Een metselaarsknecht, Grison geheeten, kapte nu het lijk der prinses het hoofd af en, het op eene piek stekende, trok hij, door duizenden gevolgd, er meê door de straten van Parijs. Bij een pruikenmaker gekomen, dwong men hem het hoofd te coiffeeren, opdat Maria Antoinette het erkennen zou, waarop de bende naar den Tempel trok. Het woedende volk schreeuwde dat het koninklijke paar zich voor het venster vertoonen zou; een in het vertrek aanwezig officier gaf Lodewijk en Maria Antoinette daarvan de reden op; de eerste bedekte zich het gelaat met beide handen, terwijl de tweede in onmacht viel. Daarop trok men naar het paleis van den Hertog van Orleans; deze verbleekte en mompelde: ‘hadde zij gedaan zoo als ik, de ongelukkige zou niet gevallen zijn.’ Wat zou Philips wel gezegd hebben, als op dat oogenblik iemand hadde verkondigd, dat ook zijn hoofd weldra vallen zou, in weerwil hij zich een ijverig zoon der revolutie verklaard had! De bende ging eindelijk uiteen, en het gelukte eenigen dienaren van den hertog de Penthièvre het hoofd machtig te worden en het den volgenden dag te begraven.

Langen tijd was het onbekend waar het schandelijk verminkte lichaam gebleven was; slechts kort geleden zijn hoofd en lichaam bij het ruimen van kerkhoven in Parijs op verschillende plaatsen teruggevonden met de processen-verbaal, die de authenticiteit er van bewijzen.

(Wordt vervolgd.)