Het Belfort. Jaargang 14

[p. 287]

Boekennieuws en Kronijk.

Le Rigorisme et la doctrine du salut par le R.P. Castelein S.J. Bruxelles, société belge de librairie. Prix fr. 2.

‘De Katholieke geloofsleer doemt ter helle allen welke het katholiek geloof niet belijden. Zelfs de volkeien wien het licht van het Evangelie nooit werd geschonken, kunnen volgens de theologen den eeuwigen ondergang niet vermijden. De groote menigte van Adam's kinderen, die gedurende den loop der eeuwen eerlijk geleefd, gewerkt, gebeden en geweend hebben, zullen volgens de katholieke leer hun ellendig tijdelijk bestaan met eene eeuwige straf verwisselen. Wie kan hier een baimhartigen liefderijken Schepper erkennen? Hij bestemt bijna de geheele menschheid tot het eeuwige vuur, ook hen welken de middelen ontbreken om zijne voorschriften na te komen, wie zal hem goed noemen en zijne wijze raadsbesluiten prijzen?’

Zóó spreken en schrijven, de kopstukken van het ongeloof, deels uit onbekendheid met de christelijke leer, deels tegen beter weten in, om de vrees voor de hel uit hun gemoed te verbannen en de stem der wroeging door drogredenen te smoren.

Ook vindt men goede christenen welke zulke taal veifoeien, aan Gods liefdevolle voorzienigheid gelooven, maar ernstigen twijlel koesteren omtrent hunne zaligheid, omdat het getal der zaligen zeer gering is. Iedereen kent Massillon's preek over het klem getal der uitverkorenen. Deze preek behelst een welsprekend overzicht van het tigorisme.

P. Castelein bestijdt in bovenstaand boek deze leer tot grooten troost en krachtige aanmoediging der katholieken met al de wapenen van zijne uitgebreide theologische en philosophische kennis. De Godsdienst is in den regel te weinig gekend zoowel van zijne belijders als van zijne vijanden. Gelukkig noemen wij het, dat mannen zoo bevoegd als P. Castelein hunne stem verheffen om den zin der godsdienstleer juist te bepalen en hare duistere punten op te heideren.

Hoe vele vooroordeelen zal het licht van dit boek opruimen, hoe velen zullen bij de lezing rust, kalmte en moed vinden om zich op nieuw tot den strijd aan te gorden, hoe vele zwakke zielen zullen den twijfel verbannen en tot den weg der deugd terugkeeien in de vaste overtuiging dat God den goeden wil zegent en schraagt.

Vooreerst vreeze men niet dat de geleerde schrijver om het rigorisme te bestrijden, het ander uiterste, het zoogenaamd laxisme verdedigt, en den tegenstander de gelegenheid biedt met de Jansenisten van de losse moraal der Jesuïeten te gewagen. Het boek treedt de wereld in voorzien van de beste getuigschriften: de goedkeuring van den provincialen Overste, en het inprimatur van den Kardinaal van Mechelen. Daarbij toonen reeds de eerste bladzijden dat de schrijver

[p. 288]

op de voetstappen der grootste leeraars, zijne stellingen ontwikkelt in overeenstemming met de kerkelijke traditie en de texten der H. Schrift.

‘Twee wegen slechts,’ zegt Massillon, ‘voeren tot den hemel: de onschuld en de boetvaardigheid, de eerste is zelden, de tweede komt noch zeldener voor, derhalve blijft de hemel voor het grootste deel der menschheid gesloten, zooals de H. Schriftunr op vele plaatsen bevestigt’.

Dit argument, antwoordt P. Castelein, berust op eene verwarring van begrippen, welke de theoloog scherp dient te onderscheiden. De ideale onschuld, het voorrecht der heiligen met de gewone onschuld voldoende voor de zaligheid; de volmaakte boetvaardigheid door de kluizenaars beoefend met de algemeene boete welke de vergiffenis der zonden bewerkt.

In de veiklaring van de Bijbeltexten zondigen de rigoristen op twee wijzen tegen de regels der gezonde uitlegkunde. Zij geven een algemeen en volstrekten zin aan wooiden, welke slechts een particulieren en betrekkelijken zin vorderen; zij verwisselen de tijdelijke straffen in het oude Verbond bedreigd, met de eeuwige hellepijnen.

Zoo verklaren zij het woord: ‘velen geroepen en weinig uitverkorenen’ van het heil der menschen of der christenen. Daarentegen spreekt het Evangelie bepaald van het joodsche volk en zijn intreden in het rijk van den Messias.

Den breeden en engen weg passen zij toe op het gedrag en het getal der christenen terwijl het Evangelie de leer der schriftgeleerden en den toestand der joden, die met Christus leefden, voor oogen heeft.

Wat van de slechte, schraapzuchtige rijken wordt verzekerd, verstaan zij op volstrekte wijze van alle rijken en vergeten dat God altijd gereed is te vergeven ook aan den verstokten zondaar.

Daarbij moeten wij eene andere distinctie, reeds door den H. Augustinus aangeduid, voor oogen houden. De openbare voorzienigheid, welke in den loop der eeuwen de lotgevallen der maatschappij leidt en regelt, en dezelfde voorzienigheid, die het heil van den enkelen mensch in het geheime zieleleven bewerkt.

God liet de heidensche volkeren de prooi der afgoderij worden, maar hieruit wordt verkeerd besloten, dat hij aan den mensch van goeden wil de genade weigert om tot zijne bestemming te geiaken.

Talrijke argumenten tegen hunne stelling worden door de rigoristen over het hoofd gezien.

1.	De oneindige liefde Gods, die uit louter goedheid den mensch het wezen schonk, in alles zijn eeuwig geluk beoogt en hem daarom ontelbare genademiddelen biedt.
2.	De oneindige verdiensten van Christus wiens lijden en sterven eene verlossende en heiligende kracht bezitten, die alle kwaad met tak en wortel kan uitroeien.
3.	De genade van den H. Geest, bestemd om de noodlottige gevolgen van de erfzonde te genezen, en den mensch op den weg der deugd te leiden en te schragen.

Niemand zal ontkennen dat de overweging van deze drie oorzaken van het heil der menschen het rigorisme als valsch en onhoudbaar toont. De bron der goddelijke genade vloeide ruimer voor de joden dan voor de heidenen, gelijk thans de christenen overvloediger begiftigd worden dan de heidenen. Maar ook den heiden ontbrak en ontbreekt het geenszins aan middelen, welke hem in staat stellen zijne zaligheid te verzekeren. Ziedaar de leer der H. Schrift wanneer zij verklaart dat bij God geen onderscheid van personen bestaat, dat het ware licht

[p. 289]

iederen mensch verlicht, die in de wereld komt. God is zonder twijfel vrij in het verdeelen zijner gaven, den eene geeft hij veel, den andere minder, maar allen geeft hij genoeg om niet uit gebrek aan middelen hunne bestemming en eeuwig geluk te missen. Zijn ernstige en werkzame wil om het menschdom te redden is algemeen en sluit niemand uit.

Om de kracht dezer negatieve en positieve argumenten naar behooren te schatten, leze men het belangrijke boek dat zoo menige dwaling den weg des heils veisperrend opruimt en een troostend licht op het leven en den dood werpt. De schrijver heeft op godsdienstig gebied reeds lang zijne sporen verdiend; als theoloog, wijsgeer en socioloog bekleedt hij in onzen tijd eene eereplaats; hij is een man van diepe en uitgebreide kennis, van grondige geleerdheid, van zeker oordeel, welke zijne klare denkbeelden op duidelijke wijze weêrgeeft in eene heldere bekoorlijke taal.

Indien God den mensch door middel zijner genade verlicht en tot zijn einde voert, schijnt het nutteloos de waarheden van het Evangelie te kennen.

Deze opwerping ontzenuwt de schrijver met te wijzen op de hinderpalen, die de werking der genade beletten of verzwakken: de dwaling en het vooroordeel op godsdienstig zedelijk gebied; het slechte voorbeeld; de hartstochten. Om onzen geest te verlichten, den wil te versterken en te wapenen heeft God de Kerk gesticht welke ons de waarheid leert, ons de H. Sacramenten biedt, licht en krachten verstrekt. Buiten de Kerk is geen heil mogelijk volgens den uitdrukkelijken wil van Christus, wanneer men haar met zekerheid kent. Want God die volkomen de harten peilt, de geheimste gedachten, het geweten doorgiondt, oordeelt volgens zijne oneindige goedheid, en zijne straffen steunen steeds op eene vrijwillige schuld.

Daarom leert de theologie dat zij tot de ziel der Kerk behooren welke buiten hunne schuld de Kerk niet kennend, volgens de voorschriften der waarheid en van hun geweten leven.

Melden wij nog de praktische gevolgen van deze leer, welke haren heilzamen invloed op het christelijk leven waarborgen en het laxisme den weg versperren. Zoolang er geen ernstige reden van twijfel bestaat, is de goede trouw aan te nemen bij hen die in dwaling verkeeren; de christen kan niet genoeg dankbaar zijn voor de gave des geloofs, onverdiend van God geschonken, daarom moet hij volgens deszelfs voorschriften zijn leven inrichten, en zooveel mogelijk de kennis van het Evangelie bevorderen en verspreiden. De heilsleer ontdaan van alle overdrijving en ijdele vrees, verklaard volgens den geest der Kerk en de traditie van de theologie is eene leer die vrede brengt, angst en wanhoop verjaagt; licht aan de rede geeft, het hart verkwikt, den wil van den geloovige staalt en tot de grootste offers en volmaakste deugden verheft.

(Dietsche Warande.)

Dr. A. Dupont.

Verzamelde Dichtwerken van D^r H.J.A.M. Schaepman. Vijfde, vermeerderde uitgave met eene inleiding. XLIV-182 bladz. Amsterdam, Van Lingenhuysen, 1899.

De inleiding is eene bladzijde uit het leven van den man en van den dichter Schaepman, en ook uit het leven en streven van anderen. Er wordt verklaard hoe men dichter wordt, en vervolgens hoe de stukken, in de verzameling opgenomen, ontstonden en verveerdigd werden. Wie en wat op den dichter invloed uitoefende, wordt er insgelijks gemeld. Herinneringen vol erkentenis vullen dit opstel.

De namen van Van Vuuren, Van Meurs, Koets en vooral van Van

[p. 290]

Heukelum en van Mgr Schaepman worden met eerbied geschreven. In Van Heukelum huldigt de schrijver den kunstenaar; hij spreekt in waardeerende woorden over de ‘Dietsche Warande’ en haren Alberdingk Thijm. Waar hij over Rome gewaagt, is hij, gelijk altijd, welsprekend. Deze bundel is evenals Menschen en Boeken (III) een boek van Rome, zoowel om de bijlagen dezer uitgave als om de gedichten uit de vorige verzamelingen. Eenige in den Volksalmanak veischenen verzen zijn in deze nieuwe uitgave herdrukt. Zij zijn jong werk. De Palatijn, een onafgewerkt poëma, staat ter herinnering. Ook de Catacomben, een krans van 14 sonnetten, te Rome in Juli 1869 verveerdigd: gedachten, die aan alle Roomsch-Katholieken duurbaar zijn, met Schaepman's leeuwenwerk bezegeld.

Hebben de Verzamelde Dichtwerken naast de moderne poëzie nog reden van bestaan? Die gewetensvraag lost Schaepman op aan het einde der Inleiding. Hij kenschetst in geijkte bewoordingen de karakters der oude school en, naast hare gebreken, hare hoedanigheden. Hetzelfde voor de nieuwere kunst. Maar hij bestatigt dat aan deze iets ontbreekt: het sociale. Zij is geen kunst voor het volk. Zij zingt niet in den nacht voor de herders, zij geleidt hen niet tot het Kindeken van Bethlehem. Als de kunst niet sociaal is, dan vervult zij hare roeping niet: vreugde te brengen en harmonie. De echte kunst is nooit egoïst. Die beschouwingen toetst Schaepman aan een sonnet van Hélène Lapidoth-Swarth. De dichter gelooft veeleer aan de verjonging der oude poezie dan aan de volledige overwinning der jongere. Maar hoc dat ook moge worden, het Katholieke Nederland zal Schaepman dankbaar zijn dat het hem vergund werd, - om zijne eigene woorden te bezigen, - zij het ook in oude verzen, de tolk te zijn van eenige der onsterfelijkste dingen, die altijd jong leven in de menschenziel. Nog, met 's dichters eigene taal, voeg ik er bij:

Een Koningswoord klinkt de eeuwen door en langer!

Mocht ik Duimpjesblad 1898 (Lettervruchten van met Tijd en Vlijt) gelooven, ik zou de twee op dit volgende veizen op mij kunnen toepassen. Ik wil hier ook verklaren dat ik het vonnis van Durandal Juni 1899 over mijne verzen uit studiejaren (Lettervruchten enz.) zonder beroep aanveerd; maar gemeld tijdschrift gaat zijne bevoegdheid te buiten, wanneer het getuigt dat ik van moderne dichteis zoo maar niets weet. De leden van Met Tijd en Vlijt 1892-1896 zouden mij misschien zoo streng niet oordeelen.

(D.W.)

D^r C.C.

De Arbeid. Men zendt ons: Een maandschrift voor literatuur en kunst. 1^e jaargang 1898-1899. Aflevering 10. Red. Ed. Verburgh. Uitg. C.A.I. van Dishoeck, Amsterdam.

Deze aflevering bestaat vooral uit gedichten, doch ook uit kritiek. Een beoordeelaar zegt o.a. dat men niet met jonge kunstenaars den spot moet drijven wanneer men dwalingen ziet nevens welgemeend streven. Aangenomen. Daarom willen wij niet den spot drijven met de tegenstrijdigheden welke deze aflevering bevat, waarin voorbeelden van zulke verzen worden gegeven, die de criticus het meest afkeurt.

De jongelingschap kan zich op de lessen van Arbeid slechts gedeeltelijk verlaten. Eene kleinigheid is dit. Op bl. 413, wordt gezegd: door kunst pleegt men ook literatuur aan te duiden en op den titel staat het tegendeel: ‘kunst en literatuur’. Ook zouden wij de omslag-verlichting gaarne (de nieuwe mode is woordkoppelingsgezind!) omgevalleninktpot-kunst noemen. De Redactie is zeker wel toegankelijk voor zulke schatting; zij die zoo geestig recepten geeft om in eene minuut of wat een dichter te schijnen, natuurlijk een sonnetten-dichter vol.... adoratie!....

Men ziet, er is goeds en gebrekkigs in deze aflevering; een jonge appelboom, in de maand April. De vruchten ervan moet men afwachten.

[p. 291]

Bibliotheca Fransciscana. - De Sint Augustinusdrukkerij heeft drie werken uitgegeven welke niet oneigenaardig bovengemelden titel zouden mogen dragen.

Zij heeten: ‘De H. Antonius, zijn leven, Verlorene zaken, Brood des armen’ door E. Laga. Prijs 0,80 fr. - ‘Levensschets van den H. Franciscus van Assisie’, door twee Minderbroeders. - ‘Kern van de Geschiedenis der Drie Orden van den H. Franciscus van Assisie’ door twee Minderbroeders.

Alle drie de werken zijn met platen opgesierd.

In de geschiedenis van de Drie Orden leest men het onstaan van de machtige orde, zijne splitsingen in Minderbloeders, Conventueëlen en Capucijnen, de stichting van de Orde van de H. Clara en die van de Derde Orde. Een aanhangsel geeft de lijst der heiligen en gelukzaligen van de Orde met de namen van die welker zaligveiklaring bij den H. Stoel verzocht wordt. Deze geschiedenis is in verband te brengen met de ‘Geschiedenis der Orde der Minderbroeders’ door Pater Bernardinus Mets, die het meer met de Conventueëlen houdt.

Het ‘Leven van den H. Franciscus’ volledigt vorenstaande boek en schetst volledig de jeugd, de roeping, de apostolische reizen, het leven van den vermaarden bruidegom der armoede. De vijf wonden en de aflaat van Portioncula maken het voorwerp van afzonderlijke kapittels.

Het derde boek dat handelt over ‘Il Santo’ ‘den Heilige’ is eene verheerlijking van den H. Antonius van Padua en wijdt op eene bijzondere wijze uit over het verspreide werk van ‘Het brood der armen van den H. Antonius’.

Nu inzonderheid, dat de ‘Derde Orde’ als een der factoren der redding der maatschappij aangepredikt wordt komen deze werken op hun uur.

De H. Nicolaüs, Bisschop van Myra. - Dit klein boekje door den eerw. heer De Becker, pastoor van Drogenbosch, zij warm aanbevolen. Het bevat het leven en de mirakelen van den heilige met eenige gebeden te zijner eer. Hij wordt aanroepen als beschermer der kinderen en der jongelingen, als noodhelper van zeevaarders, als verdediger tegen laster en als patroon tegen hongersnood, veeziekten en duivelsch bedrog.

Koninklijke Vlaamsche Academie. - In de zitting van October werd lezing gegeven van eenen brief van Dr. Gallée, van Utrecht, over de commissie der plaatsnamen.

De Academie neemt volgaarne de taak op zich, dit werk ten einde te brengen.

Op voorstel van de commissie voor nieuwere taal- en letterkunde, stemt de Academie een wensch voor de veivlaamsching der Hoogeschool van Gent.

De critische lezing van den heer Claes, Onkruid, zal voortgezet worden in eene volgende zitting.

Tot lid van de commissie van geschiedenis, bio- en bibliographie is benoemd de heer de Gheldere.

Tot werkend lid, in vervanging van den heer Hiel, is gekozen, Dr. Simons.

Leesgezelschap Hasselt. - Prijskamp voor de beste lijst van in goede, hedendaagsche Woordenboeken voorkomende fransche woorden, die eenen germaanschen oorsprong hebben. - Uitspraak van den

[p. 292]

Keurraad (1 October 1899.): Met algemeene stemmen besliste hij: van de acht ingezonden handschriften één buiten bespreking te laten, ingevolge eener voorwaarde gesteld door den schrijver, en den prijs toe te kennen aan het werk Dat ic dese materie swaer, enz.

Daarenboven kende hij eene 1^e eervolle melding toe aan het werk Quantum potes, tantum aude, en eene 2^e eervolle melding aan het werk Heeft de Germaan wat genomen, hij heeft nog meer gegeven.

Na opening der briefjes, bleek dat de volgende heeren bekroond werden:

Eugeen Ulrix, doctor in romaansche taalkunde te Tongeren. (Prijs). - Victor Nickmans, boekbewaarder-archivaris te Hasselt. (1^e eervolle melding). - Jan Vits, voorz. der letterk. afd. van het Davids-fonds te Vilvoorde. (2^e eerv. meld.)

† Rombaud Nisard, gewezen algemeene bestuurder der schoone kunsten in het Ministerie te Brussel. Hij was de eerste om in 1858 een internationaal congres van den letterkundigen eigendom bijeen te roepen. Hij schreef verschillende werken over kunst en critiek en een tooneelstuk ‘La fin d'une roue’. Hij was schoonzoon van Nisard, lid der Fransche Academie en werd gemachtigd dien naam bij den zijnen te voegen. Hij was 82 jaar.

† A. Bonvarlet, te Coudekerke bij Duinkerke. Hij was voorzitter van Le comité flamand de France, lid van de historische commissie van het Noorder Departement, lid der Koninklijke Vlaamsche Academie. Dit jaar verloor de Academie reeds 6 leden.

† Segantini, Tyrolsche schilder, twee zijner doeken waren in de jongste tentoonstelling te Gent. - † Oscar Bauman, Oostenrijksche ontdekkingsreiziger in Afrika en schrijver van belangrijke aardrijkskundige werken over den Congo. - † Paul Janet, lid van de Academie des sciences morales et politiques, oud leeraar aan de Sorbonne te Parijs. Hij was in wijsbegeerte een leerling van Victor Cousin.