Het Belfort. Jaargang 14

[p. 89]

Realisme in Vlaanderen.

Een realist beschrijft hetgeen hij ziet, en ziet hetgeen er is. De realisten staan dus tegenover de idealisten, die, als G. Gezelle, in het beschrijven der onbeduidenste zaken ons hart treffen door de fijnheid van het gevoel en onzen geest opwaarts voeren door de kracht van hunnen beeldenstroom.

Wij denken er geenszins aan het realisme te veroordeelen; de waarheid is het brood van den geest, en het realisme is de beschrijving van de ‘wezenlijkheid’, van hetgene waarlijk buiten ons bestaat. Maar er dient een onderscheid gemaakt. Er bestaat een realisme, een gezond realisme, zooals b.v. dat van V. Loveling, A. Snieders, H. Ram, A. Walgrave, dat alle tooneelen natuurgetrouw teekent, dat de palen der zedelijkheid eerbiedigt, dat min zedige zaken kiesch bewerkt, met één woord, dat beschavend medewerkt tot de verstandelijke en zedelijke ontwikkeling van een volk. Doch er is ook een ongezond realisme, gehuldigd door een aantal schrijvers, die zich vermeiden in zinnelijke liefde en walglijke toestanden, die onkiesche aardigheden en onzedige tooneelen najagen, die de wereld en hare bewoners afschilderen als iets afgrijselijks, iets monsterachtigs, die bijgevolg meer het bederf dan de beschaving hunner lezers ten doel hebben. Deze strekking, door E. Zola opgehemeld, vinden we in zekere mate terug in Naar het Land van Belofte

[p. 90]

van Is. Teirlinck, in Het Recht van den Sterkste, in Mea Culpa van C. Buysse, in Versleten van Moortgat, in De Boer der Schranse van Smits, in menig artikel van Nu en Straks. Zeker, er ligt kunst in het beschrijven van lage, obscene dingen; maar zulk realisme is in strijd met zich zelf, omdat het uitsluitend oneerbare zaken uit de buitenwereld beschrijft; en daarom ook, zoolang ons volk de zedelijkheid blijft op prijs stellen, zal hunne kunst weinig of niet bewonderd worden.

Tusschen deze twee soorten van realisme is er eene derde ontstaan, wiens tendenz in den grond weinig verschilt van die van het ongezond realisme. Zijne verdedigers - en hun getal wordt van dag tot dag aanzienlijker - beweren wel dat zij alle toestanden beschrijven, gelijk zij werkelijk zijn, dat zij het onzedige niet najagen; maar wanneer we hunne werken lezen, bevinden we aldra dat hunne beschrijvingen buitensporig overdreven en onnatuurlijk zijn, dat ze den lezer eene valsche gedachte geven van den waren toestand.

We hebben hier vóór ons een werk (n^r 1 van Het Duimpjesblad 1899) dat voor opschrift draagt Lenteleven door Stijn Streuvels. Die schrijver is, blijkens eene nota, de eenige goede realist in Vlaanderen. We hebben het ‘allegaartje’ van Streuvels vier of vijf maal aandachtig bekeken en zijn tot het besluit gekomen dat de schrijver, al is hij de neef van den idealist G. Gezelle, maar een betrekkelijk gezond realist is. Zeker, zijn werkje bevat kleurig geschilderde tafereelen; Vlaamsch zijn dikwijls de optredende personen, de geschetste zeden en de gewoonten; maar als ik in het hoofdstuk Op den dool een hoop bedronken wijven, halfnaakt op den vloer zie spartelen, een man zijne vrouw schandelijk zie voortsleuren en half dood stampen, een zwarte dwerg verder een onnoozel meisje zie onteeren, dan vraag ik mij af of hij, realist, aan de waarheid trouw gebleven is. Heeft

[p. 91]

Stijn Streuvels voor zijn Vlaanderen geschreven, - zijne dialectische taal maakt die onderstelling heel waarschijnlijk - dan zullen de brave Vlaamsche lieden fel staan zien bij het lezen van zulke tafereelen en natuurlijk zeggen: ‘neen, zoo zijn we niet’, en hetgeen erger is, menige lezer zal zich misschien niet bij zulke beschouwing bepalen, maar zich aangezet voelen eenen stap verder te wagen op het pad der ondeugd en des bederfs. Misschien heeft onze Westvlaamsche Streuvels ook de verwaandheid voor de Nederlanders geschreven te hebben, - in dit geval had hij echter de Nederlandsche taal moeten gebruiken - en dan zullen onze Noorderbroeders vooral met verwondering opkijken of ten minste in de overtuiging gesterkt worden dat het geloof op Vlaamschen bodem wankelt en dat de goede zeden deerlijk verbasteren. Men ziet het, in beide onderstellingen bekomt de schrijver een slechten uitslag, omdat zijne schilderingen valsch en onnatuurlijk zijn, wanneer zij ons Vlaamsche volk als bedorven en beestachtig voorstellen. Zulke tafereelen leest men wel als eene nieuwigheid in dagbladen, maar niet in een boek dat de zeden van gansch een volk wil doen kennen.

Ik ga verder; de manier, waarop hij de heiligste zaken en daden beschrijft, is slechts geschikt om den lezer te doen twijfelen aan de rechtzinnigheid en den ernst van het godsdienstig karakter der Vlamingen. Terwijl hij b.v. de godvruchtige gevoelens van het ‘eerstecommuniekantje’ op weinig eerbiedige wijze beschrijft, plaatst hij hier en daar een realistisch tafereel, als dit van de barbaarscheid des vaders, van de houding der bevallene moeder, van de kleeding der dochter, omstandigheden die vaak met het voorgaande niets gemeens hebben en altijd aan de goede daden den schijn geven alsof ze met lichtzinnigheid, uit schijnheiligheid of uit gewoonte gedaan waren. Nog eens - gansch het Vlaamsche

[p. 92]

volk weze getuige - de manier van zulke zaken voor te stellen maakt een slechten indruk en leidt onvermijdelijk tot valsche, overdrevene besluiten.

Eene derde opmerking wil ik hier bijvoegen. Op omtrent twintig plaatsen van zijn werk, heeft Streuvels jacht gemaakt op tamelijk plat realisme; met opzet, zou men zeggen, brengt hij het verhaal op zinnelijke dingen, die hij beschrijft en nog beschrijft. Dit wordt bij hem zoo natuurlijk, dat men bij het lezen van den eersten regel eener bladzijde reeds raden kan, waar hij wil op uitkomen. Eens dat die zinnelijke toestand beschreven is, breekt het verhaal af, het stuk eindigt: Streuvels heeft zijn doel bereikt.

Aangenomen nu dat zijn boek voor volwassenen alleen bestemd is, kan het bij weinige lezers een goeden indruk achterlaten; het vuurt weleens de driften des lezers aan, verlaagt hem, maakt hem vooral boos, omdat zijn persoon valsch afgeschilderd wordt. Hopen we dat Streuvels en zijne talrijke broeders in het vak het overdrevene, het gewaagde van hunne tendenz zullen begrijpen en ons voortaan wat gezonderen kost zullen opdisschen.

Boom.

J. Jacobs.