Het Belfort. Jaargang 14

[p. 372]

Driejaarlijksche prijskamp van tooneelliteratuur.

Het onweder veroorzaakt door het verslag van den heer Willem De Vreese over den driejaarlijkschen prijskamp van tooneelliteratuur, is hevig geweest en tot heden toe stijgen nog donderende vermaledijdingen uit het troepje hunkerende dramaturgen die de 3000 frank van den prijskamp in het oog hadden als een kunstideaal. Het moet waarlijk een ontgoocheling geweest zijn voor al onze pseudo-lbsen, niet meer de lamme toegevendheid gevonden te hebben van vroegere verslaggevers die zoo maar aan het eerste Boudewijn Hapken het beste, de 3000 franken toekenden. Het verslag van den heer Willem De Vreese heeft afgebroken met die weekheid en indien men er een verwijt mag aan doen, dan is het dat het wellicht niet streng genoeg was tegenover al de knoeierij die de juryleden te lezen kregen. Men zou kunnen betreuren dat zooveel energie door den verslaggever gebruikt werd juist op het oogenblik dat men in Hegenscheidt's Starkadd een glinstering van hoop zag, doch integendeel hoop ik dat de heer Hegenscheidt zich fier buiten het troepje bedelaars zal houden en in eigen waarde alleen belooning zal zoeken voor zijn kunstarbeid.

Luid juich ik het verslag van den heer W. De Vreese toe en strenger nog dan hij was, zou ik eenvoudig de afschaffing gevraagd hebben van den driejaarlijkschen prijskamp voor tooneelliteratuur en van alle officieele premien die sinds jaren de oorzaak zijn van de erbarmlijkheid onzer tooneelletterkunde. Na veertienmaal drie jaar, en na veertienmaal drie duizend frank i.e. 39.000 fr. verteerd te hebben, bezitten wij geen enkel stuk dat op de hoogte staat van wat in Noord-Nederland of in Duitschland of in Denemarken voortgebracht werd. Wij bewonderen te Gent een praalgebouw, tempel voor het tooneel, en trots de colossale sommen sinds jaren verteerd, hebben wij niet éen enkel waarlijk geniaal oorspronkelijk stuk om erin vertoond te worden: ik vraag zelfs geen Ibsen, geen Fulda, geen Hauptmann, ik zou me vergenoegen met een Van Nouhuys of een Mirbeau of een Rostand.

En welke is nu de oorzaak van die erbarmlijkheid van onze tooneelliteratuur? Doodeenvoudig de noodlottige inrichting van den

[p. 373]

driejaarlijkschen prijskamp en het nog noodlottiger stelsel van de premien. Schaf het een en het ander af, en ik ben overtuigd dat na een aantal jaren oprechte talenten zullen te voorschijn komen die onze tooneelletterkunde met goede stukken zullen verrijken. De jonge schrijvers zullen niet meer schrijven met het oog op den driejaarlijkschen prijs, de knoeiers zullen in het leven niet meer gehouden worden door de staatsmanna onder vorm van premien: het zal de dood zijn van veel onkruid, maar de tarwe zal opschieten.

Eens dat een schrijver een prijskamp in het oog heeft, is hij niet meer vrij in zijn schrijven: hij bevindt zich onder allerlei invloeden die zijn vlucht belemmeren; hij zoekt door allerlei middelen de gunst te winnen van officieele lieden: hij zal geen republikeinsche denkbeelden ophemelen in ons koninkrijk, of evenmin dythyrambisch zijn voor de Bourbons in Frankrijk; ook uit ten godsdienstig oogpunt zal hij binnen zekere palen moeten blijven; integendeel zal hij zoeken rozen te vlechten rondom zekere politieke toestanden: in ons land zal de Congo eene groote rol spelen voor zijn wierookvat; in Frankrijk ‘l'Armée Française’; in Duitschland, ‘De Keizer’. Van daar een letterkunde die kluisters om zich heeft, die niet vrij en trotsch gaat, die niet durft, en van daar een ongehoorde reeks middelmatigheden waarvan het bestaan slechts mogelijk gemaakt woidt door het toekennen van premien. Schaf de premien af en aanstonds verdwijnen een aantal knoeiers die geen ander ideaal hebben dan de briefjes van honderd en duizend, maar die zich weinig bekommeren om roem en om die heerlijke zelfvoldoening die men gevoelt wanneer men lange dagen en lange nachten in hardnekkig werken op een stuk doorgebracht heeft, wanneer men, ver van alle lage geldbegeerten, het kind van zijn geest gekoesterd heeft met die diepe kunstprobiteit die het grondbeginsel moet zijn van elk kunstenaar. En wees gei ust, het volk zal u niet miskennen: de miskende genien bebooren tot de praatjes der knoeiers. Shakespeare, Moliere, Goethe, Schiller. Ibsen, Hauptmann, Fulda, en ik noem er u nog honderd, zijn niet miskend geweest. Het volk heeft luid hunne stukken toegejuicht en nochtans werden zij voortgebracht zonder de hulp van Staatspremien.

Ik heb hier voor me liggen een statistieke lijst van de premien die in den loop van tien jaar aan de Vlaamsche schrijvers uitgedeeld weiden. Aan vijftig schrijvers werd 116522,50 fr. plus driemaal drie duizend franken van den driejaailijkschen prijskamp, dus te samen 125522,50 fr. betaald, ik zeg wel honderd vijf en twintig duizend, vijf honderd twee en twintig frank en 50 cent. zonder te rekenen de toelagen die door de steden aan de schouwburgen toegekend zijn en de premien die in wedstrijden door steden of bijzondere maatschappijen ingericht, uitgedeeld worden. Ik vind op die lijst schrijvers die in tien jaar vijf en twintig duizend frank

[p. 374]

opstreken, een jaarlijksche rente van twee duizend vijf honderd frank, ik vind er drama's, treurspelen, blijspelen, comedies, op, maar te vergeefs zoek ik in die opeenstapeling van bedrijven, een enkel stuk van waarde, iets dat men aan den vreemde mag toonen als een proef van onze tooneelletterkunde, iets dat, als het Goudvischje bijvoorbeeld, in een leergang der Hoogeschool - zooals te Gent gebeurde - kan ontleed worden.

De 125522,50 fr. Staatspremien hebben ‘Aangebrande hutsepot’ voortgebracht! Proficiat.

In naam der eerlijke Vlaamsche beweging die niet wil dat de Walen ons met recht - al zijn zij zelf schooiers - den naam van Flamandiants toezwaaien, vraag ik aan den heer Minister de afschaffing der Staatspremien voor tooneelletterkunde, tot eer der Vlaamsche beweging en tot welzijn der Vlaamsche letterkunde.

Ik hoorde dat E. Hegenscheidt, zich eenigszins gekrenkt voelde door het niet toekennen van den diiejaarlijkschen prijs. Ik denk integendeel dat hij den heer W. De Vreese erkentelijk moet zijn, dat hij hem niet gerangschikt heeft bij die op het lijstje figureeren en dat de verslaggever genoeg kunstgevoel had en vooral veel eerbied voor Starkadd, om het drama niet te plaatsen naast de reeks draken en walgelijke grove blijspelen die onze tooneelletterkunde zoo laag doen dalen.

Laat Starkadd gansch alleen op een lijst staan, zonder cijfer van premie ernaast, maar als het eerste stuk der herboorte van onze Zuid-Nederlandsche tooneelletterkunde: het stuk heeft gebreken, maar bezoedel het in godsnaam niet met het grootste gebrek: laat het niet schooien.

De heer Omer Wattez, in het voorwoord tot zijn tooneelspel in drie bedrijven: Het Witte boek, bekent ook dat het waardepeil van onze tooneelletterkunde zeer laag ligt en met een goed en loffelijk inzicht, poogt hij door het leveren van een tooneelspel dat peil wat te doen stijgen: hij ook vindt dat we uit de erbarmelijke banaliteiten moeten komen waarin ons tooneel plast, uit den schreeuwerigen melos, uit den bombastischen pathos die, zoo men onze tooneelletterkunde moet beschouwen als een spiegel der zeden van ons volk, even veel onze voorvaderen uit vervlogen eeuwen aantasten als onze tijdgenooten. De druiden in de oerwouden (confer Belsama) huilen en pathetiseeren en spreken bovendien nog als sans-culottes van Vrijheid, Gelijkheid en Broederlijkheid, juist alsof ze mede hielpen de Bastille innemen; en dat gaat zoo over Boudewijn Hapken, Genoveva van Brabant, Roze Kate, tot op den dag van heden toe. Men zou zeggen dat een Vlaming geen twee woorden kan zeggen zonder dat hij de linker hand op het hart legt, en de rechter boven het hoofd uitsteekt - (Bevende stem en viool achter de schermen!)

Is het een microob die de Vlamingen aantast zoodra zij de pen in hand nemen om iets voor het tooneel te schrijven? Ik heb

[p. 375]

zulke Vlaamsche stukken gezien (De Wulpsche vrouw) waar een personage geen sleuter uit zijn zak kan te voorschijn halen zonder aanstonds zich tot het stukje staal te wenden in eene pathetische rede! De personagen spreken zulk een onmogelijke taal, even veel voor wat den vorm en de grammatica, als voor wat het glossarium betreft. Ik weet wel dat de tooneeltaal oneindig veel verschilt van de dagelijksche taal, maar zij moet toch een schijn van natuurlijkheid hebben, en geen mensch in Noord of Zuid zal nog zeggen b.v.: gij hebt den naam mijns vaders beleedigd. En waarom in Gods naam dien vorm bij verschillende schrijvers aangetroffen: ‘aanzien’ voor het verleden deelwoord, in plaats van aangezien? Indien in een hoogere Athenaeumsklas een leeiling moest schrijven: ‘Je ne vous ai pas croyé’ hield gansch de klas hem voor den gek, maar professors zelven schrijven zonder aarzelen aanzien voor aangezien, wat even gek klinkt als ‘croyé’.

Nogmaals herhaal ik hier wat ik reeds zoo dikwijls herhaalde - c'est toujours la même chose parce que c'est toujours la même chose, - zei Molijvère: Zoolang onze schrijvers uit Zuid-Nederland er niet zullen naar streven den vorm van hunne taal te zuiveren en te verfijnen, zullen zij geen blijvend werk stichten: Conscience's roem sterft uit trots al de apotheose die zijn naam omringde en het kleine boekje van Tony: Ernest Staes, beleeft druk na druk. Conscience genoot den tijdelijken roem van een goed feuilletonist, als een d'Ennery, een Merouvel, een Dumas vade:, die de gunst wint van het volk door het boeiend veihaal, door de ervarenheid waarmede een aantal personen in beweging gebracht worden; Tony won de onsterflijkheid door de sierlijkheid van den vorm.

Verfijning in de taal zal veifijning in den vorm bijbrengen, verfijning in den smaak, in het gevoel.

En daarbij geen piemien meer: werken voor de kunst. ‘Die Wildente’ van Ibsen is er gekomen zonder Staatspremie. Wees gerust, het volk neeft kunstsmaak genoeg en zal stroomen in de tooneelzalen den dag dat een Vlaamsche schrijver zijn Wildente laat opvoeren. Ik zie niet in waarom wij honderd vijf en twintig duizend fianken moeten betalen omdat diaken voor ledige banken gespeeld worden.

Laat de Staat voor de tooneelletterkunde een vijfjaarlijkschen prijs inrichten van 5000 fr. gelijk voor de zuivere letteikunde, laat een commissie dien prijs toekennen aan het beste werk dat gespeeld of gediukt werd. Maar geen veiplichting van inzenden, geen wedstrijd meer, maar de bekroning van een roem die in den loop van vijf jaar gevestigd werd, en door het volk en door de kunstenaars algemeen erkend werd.

Dit zou ten minste wat edeler zijn. Doch het edelste ware: alles af te schaffen, vijfjaarlijkschen prijs van letterkunde, prijs van Rome, en welke prijzen ook en aan het genie van de kunstenaars alleen de kracht te laten ze te verheffen boven de algemeenheid.

Hendrik de Marez.