Het Belfort. Jaargang 14

[p. 225]

Het Nederlandsch in de Gentsche dagbladpers.

Onze bijdrage, onder bovenstaande titel verschenen in de Januari-aflevering van Het Belfort, was het voorwerp eener vleiende beoordeeling in Het Handelsblad. Dat dagblad, waarvan het achtbaar academielid Dr. Aug. Snieders de hooggewaardeerde hoofd-opsteller is, meende met ons dat, alhoewel vele der kritieken van den heer Arnold over de taal der Gentsche dagbladen niet geheel en al ongegrond zijn, de Vlaamsche dagbladschrijvers toch eenen verkeerden weg zouden opgaan met in Noord-Nederland en zelfs bij den heer Arnold les te gaan nemen.

Wat ons in die meening bevestigt is de lezing der Noord-Nederlandsche ‘kranten’. Wij lezen er weinig, 't is waar, doch dit weinige is genoeg om ons te overtuigen dat iemand die in een Vlaamsch blad zóó schrijven zou als in die ‘kranten’ geschreven wordt, er niet zou in lukken zich van zijne lezers te doen verstaan.

Als voorbeeld nemen wij het enkel nummer van Het Centrum, van 1 Februari ll., en geven de uittreksels welke wij hier laten volgen den heer Arnold ter overweging.

In zijne voordracht ter Academie beknibbelde de heer Arnold het woord ‘aankleven’ door een Gentsch blad verkeerdelijk gebruikt voor ‘bijtreden’.

[p. 226]

Wat zou hij zeggen van dezen volzin uit Het Centrum? ‘Dat wij aan deze opmerkingen gaarne onze adhaesie hechten, behoeft nauwelijks gezegd.’

In hetzelfde nummer van hetzelfde blad lazen wij nog:

‘Alleronverklaarbaarst is de houding der Spaansche regeering, die nu een allerzotst figuur dreigt te slaan.’

‘En na eenige gronden te hebben aangehaald besluit onze Rotterdamsche confrère:’

‘Dit alles is de bodem van werklieden-pensionneering. Hiermede jaagt men geen socialistische paden op.’

Wellicht weet men in Noord-Nederland wat de schrijver bedoelt met een zot figuur slaan en paden opjagen; in Vlaanderen is de beteekenis van zulke uitdrukkingen volkomen onbekend. Ook schrijft men er confrater, al moge dit voor een bastaardwoord gehouden worden, liever dan confrère, hetwelk zuiver Fransch is.

In het laatste nummer van Het Belfort heeft Dr. Willem De Vreese zich in de betwisting gemengd, alleenlijk om te zeggen hoe, volgens hem, école payante in het Nederlandsch moet heeten.

De heer De Vreese aarzelt niet ex-cathedra uitspraak te doen, zeggende dat de heer Arnold en de heer Bultynck ‘allebei gelijk - en ongelijk hebben’. Misschien zullen anderen wel van gevoelen zijn dat, waar er twee kunnen gelijk- en ongelijk hebben en ook plaats is voor drie.

Laat ons nu eens zien hoe de heer De Vreese zijne uitspraak verrechtvaardigt:

‘De heer Arnold heeft gelijk - zegt hij - als hij betalende scholen afkeurt, want, zooals hij terecht zegt, ‘die scholen betalen niet, maar het daarin

[p. 227]

gegeven onderwijs wordt betaald. Dit kan men niet ontzenuwen door te antwoorden zooals de heer Bultynck doet: “Zeer juist, maar dat is zoo waar in 't Fransch als in 't Vlaamsch en toch is écoles payantes goed Fransch.” Omdat eene wending in eene taal onberispelijk is, daarom is de letterlijke vertaling het nog niet in eene andere taal.’

Dat hebben wij ook niet beweerd. Het doel onzer opmerking was enkel te doen zien dat indien betalende school een onzin is in 't Vlaamsch, école payante het niet minder is in 't Fransch, maar dat het gebruik soms al heel zonderlinge taalwendingen wettigt. Wij voegden er, immers, onmiddellijk bij:

‘Ook zijn het de Gentsche dagbladschrijvers niet die de benaming “betalende scholen” hebben uitgevonden en het is soms zeer moeilijk tegen eene bestaande en door het volk aangenomene benaming op te komen.’

Indien er geen voorbeelden zijn van wendingen welke juist van denzelfden aard zijn als betalende school, toch zijn er wel van uitdrukkingen waarop de toetsteen, door den heer Arnold op deze laatste aangewend, even verkeerd zou werken.

Zoo zegt men: ‘de boom hangt vol peren, de zaal zit vol menschen, de kuil ligt vol aardappels’ en niemand zal betwisten dat deze drie uitdrukkingen echt Nederlandsch zijn, alhoewel het niet de boom is die hangt, noch de zaal die zit, noch de kuil die ligt. 't Zijn immers de peren die hangen, de menschen die zitten en de aardappels die liggen.

De opmerking, ‘'t is niet de school die betaalt, 't zijn de leerlingen die betalen,’ kan dus niet in aanmerking komen, als toetsteen om de juistheid der gebezigde uitdrukking te beproeven.

Dr. De Vreese ondervindt alras zelf de moeilijkheid waarvan wij hooger spraken, als hij op zoek gaat naar eene andere benaming, welke beter de beteekende zaak weergeeft. Vooreerst verwerpt hij

[p. 228]

de benamingen door den heer Arnold voorgesteld, daar het hem met den tijdsgeest niet schijnt overeen te komen, om - waartoe dat woordje ‘om’? - volksschool te gebruiken voor scholen waar kosteloos onderwijs wordt gegeven en bijzondere school voor die, waar voor hetzelfde onderwijs dient betaald te worden.

Dr. De Vreese meent dat het eigenlijke volk - dat van het Fransch weinig afweet - betaalde scholen zegt en dat dit, bijgevolg, het goede woord is. Wij nemen de vrijheid die meening van den geleerden taalkundige niet te deelen.

Volgens hem zijn de menschen tot die benaming gekomen, ofwel doordien in de vlugge volksspraak betalende licht betaalde wordt, ofwel door het minder of meer duidelijk besef, dat betalende scholen volmaakte onzin is.

Wij betwisten vooreerst dat de menschen tot die benaming gekomen zijn. Dat een stotteraar betaalde zegt, terwijl hij betalende meent, dat is nog geen bewijs dat betaalde het algemeen gebruikte woord is.

De ‘vlugge volksspraak’ verminkt zeer vele goede Nederlandsche woorden. Doch men gaat deze verminkingen niet te rade om te weten hoe men schrijven moet. Neen, men herstelt, in de schrijftaal, de woorden in hunnen echten en goeden vorm.

Wat nu den onzin betreft, volgens de eigen logica van de heeren Arnold en De Vreese is ‘betaalde’ school al even groote onzin als ‘betalende’ school. Wij bewijzen:

Als de heer Arnold - volgens dr. De Vreese terecht - zegt: ‘die scholen betalen niet maar het daarin gegeven onderwijs wordt betaald’ dan beteekent het woord ‘scholen’ bij hem de lokalen, de gebouwen waarin het onderwijs gegeven wordt.

Als men nu betaalde scholen op die gebouwen toepast, dan beteekent het dat die gebouwen betaald zijn, terwijl kostelooze scholen zou beteekenen school-

[p. 229]

gebouwen die kosteloos, zonder vergelding, werden opgericht. Zooals men ziet komt men niet zeer ver met de logica, in taalkunde. Wanneer nu dr. De Vreese verzekert en voor onbetwistbaar houdt dat betaalde scholen alleen juist is en zegt: die scholen betalen niet, zij worden betaald, dan wijkt hij af van de beteekenis door den heer Arnold aan het woord ‘scholen’ gehecht, om betalende te veroordeelen. Bij hem beteekent school niet meer het gebouw, maar het onderwijs.

Nu, het woord school heeft nog eene derde beteekenis, namelijk het gezamenlijke, de collectiviteit der schoolgaande leerlingen, want het is meer dan eens gezegd: Noch de meester, noch het gebouw, maar de leerlingen maken de school uit, zooals de gezamenlijke kristenen de Kerk uitmaken. Ook, als men zegt de strijdende Kerk, de lijdende Kerk en de zegepralende Kerk, bedoelt men daarmede niet drie verschillende gebouwen, maar wel het gezamenlijke der geloovigen op aarde, der zielen in het Vagevuur en der gelukzaligen in den Hemel.

Indien men nu die beteekenis aanneemt, dan is betalende school de volmaakte onzin niet meer dien dr. De Vreeze erin ziet, maar wel zeer juist, als zijnde het de school, 't is te zeggen de collectiviteit der leerlingen, die het onderwijs, aan haar gegeven, betaalt.

Dr. De Vreese kent nog eene andere benaming, die niet minder juist is, namelijk: Fransche school. Daarover willen wij niet verder uitweiden: het zou er nog aan te kort zijn dat wij, Vlamingen, aan de franskiljons dat wapen in de hand gaven, om tegen ons te bewijzen dat het Fransch waarlijk de taal der beschaafde standen in Vlaanderen is, aangezien de scholen waar het onderwijs betaald wordt er den naam van Fransche scholen dragen.

Eindelijk keurt dr. De Vreese ook het woord betaalschool af, dat op de deur der school in de

[p. 230]

Casinostraat en misschien ook op die van andere ‘prijkt’. Wij treden die afkeuring bij, doch niet om de reden welke dr. De Vreese daarvoor opgeeft, namelijk: ‘dat dit woord noodzakelijk moet beteekenen: eene school waar de kinderen leeren betalen, aangezien b.v. teekenschool eene school is waar men leert teekenen.’

Als die afleiding juist is dan beteekent bewaarschool ook noodzakelijk eene school waar de kinderen leeren bewaren.

Wij denken genoeg gezegd te hebben om te bewijzen dat het echte woord om betalende school te vervangen nog niet gevonden is.

A.V. Bultynck.

Gent, 12 Februari 1899.