Het Belfort. Jaargang 14

[p. 138]

Driemaandelijksch overzicht

Wetenschappen.

Begraafplaats van Emelgem. - G. Kurth zei eens in 't oudheidkundig Congres van Charlerot dat het te verwonderen was dat men geene frankische oudheden ontdekte in de vlaamsche streken, in 't eigen land der Saalfranken. Sedert heeft men hier en daar frankische begraafplaatsen gevonden. De merkwaardigste is deze van Emelgem, in West-Vlaanderen; het grafgerief aldaar opgeraapt gelijkt wel degelijk de oudheden bewaard in de belangrijke verzamelingen van Charleroi en Namen, alsook deze die de menigvuldige opzoekingen, dit laatste tiental jaren, op de boorden van den Rijn bij onze frankische stambroeders aan 't licht hebben gebracht. De beschrijving der begraafplaats van Emelgem, reeds bewoond tijdens de Kelten en tijdens het Romeinsch tijdvak, staat te lezen, in het tweede deel der Verslagen van 't oudheidkundig Congres van Mechelen. Vrijheer K. Gillès de Pélichy heeft deze begraafplaats ontdekt en te Mechelen kenbaar gemaakt.

Bijbelwetenschap. - Dr. Poels schreef in den Katholiek

‘Ach, waarom altoos voor onze poorten een vuur van oude takken ontstoken, als de leeuw der dwaling brult? Waarom den vijand niet te lijf?... Hoevelen sluimeren nog in de zoete rust der overtuiging van ongestoord in het veilig bezit der waarheid te zijn! Hoe weinigen zijn er onder de Katholieken, die aan dezen nieuwen kruistocht deelnemen! Hoe weinigen, die de oproeping van Paus Leo reeds met een God wil het hebben beantwoord! De onverschilligheid der soldaten van Christus is slechts verklaarbaar door hunne volslagen onbekendheid met de stellingen van den vijand. Zij weten niet, hoe ver reeds de vijand zijne loopgraven geopend en zijne batterijen vooruitgeschoven heeft! Zij weten niet onder hoevele hunner buitenposten het buskruit der kritiek reeds is aangelegd! De belegerden vertrouwen te zeer op de sterkte hunner vesting, die de machten der hel nooit zullen overweldigen. Ongestraft treedt de Goliath der dwaling tot voor de poorten en drijft den spot met de soldaten van Jehova! De toeschouwers wanen de stad van Christus verloren. Ja, zij zien wel de vuurpijlen, die bij gelegenheid der theologische toornooien de lucht doorklieven! Zij hooren wel de eindelooze schretoefeningen met de in vroegere eeuwen veroverde kanonnen! Tot hun oor dringt het gekletter wel door der zwaarden, waarmede de jonge soldaten zich oefenen in den ouden tijd tegen de schimmen van Arius, van Pelagius, van Luther

[p. 139]

en Calvijn! Maar het blijft bij de oefeningen en exercitiën, en de krijgers van den Christus rukken de poorten niet uit, om den vijand te bevechten, die voor de poorten ligt én hen braveert!’

Daarop schrijft pater van Kasteren in de Sludien LI, 3:

‘Het valt sterk te betwijfelen of iemand in den lande het optreden van den jeugdigen geleerde op het gebied der bijbelsche geschiedenis met warmer ingenomenheid begroet heelt dan ondergeteekende. Sinds lang was het mij eene eer hem onder mijne persoonlijke vrienden te mogen rekenen... De gloeiende woorden, waarmede hij onlangs de jonge en strijdbare priesters te wapen riep tegen de ongeloovige Bijbelwetenschap waren mij uit het hart gesneden...

Maar... men ontmoet overal maar's. Het kwam me voor dat hier niet alleen een koen Machabeer zich voor de wallen vertoonde, een krijger van Christus, en een der vurigste en best gewapende, de poort uitrukte, doch ook dat hij zich noodeloos op glibberig en gevaarlijk terrein waagde. Het kwam me voor dat hier oude kanonnen vernageld werden, vóór het nieuwe geschut, dat de plaats moest innemen, voldoende beproefd was en dat het buskruit der kritiek, onder een der buitenposten aangelegd, door het vuur van een verdediger dreigde te ontvlammen.’

Epistula Eucherii. - In het Muséon van Augustus wordt de echtheid verdedigd der Epistula Eucherit. S^t Eucherius stierf als bisschop van Lyons tusschen 450 en 455 en verhaalt de marteldood van het Thebaansch legioen van Agaune.

Hulsterloe. - In de Dietsche Warande, n^r 5 en 6 van 98, staat er eene schoone studie van Is. Teirlinck over Hulsterloe in Reinaert de Vos. Schrijver sluit als volgt:

‘Het Hulsterloe van den Reinaert lag op Kieldrecht; het gehucht heet nu Kouter. De volgende redenen nopen ons dit besluit te nemen:

1.	Dit Hulsterloe lag in het oostende van Vlaanderen;
2.	Het lag in het land van Waas, int soete lant van den dichter;
3.	Het was eene vermaarde bedevaartplaats in de Middeleeuwen;
4.	Daar vond men de Kreke, eene beek, welke in de Westerschelde bij Saaftingen vloeide; men vindt er nog een gehucht, de Krekelmuite; en in beide namen heeft men het eerste deel van het Kriekeput van den Reinaert;
5.	In de 15^e eeuw (1442) vond men op Kieldrecht nog een stuk land, genaamd den Simon, een ander de Woestijne, en een derde, de Wildernesse - drie namen, welke men in de teksten van den Reinaert ontmoet;
6.	Eindelijk spreekt eene oorkonde van 1269 van eenen Willelmus Clericus, die te Hulsterloo woonde, en men weet, dat de dichter van Reinaert I, Willem heette: Willem, die Madock maecte.

Een Etymologisch Woordenboek. - Wij lezen in den Ned. Spectator van 12 Nov.:

‘Prof. Uhlenbeck verstaat bij uitnemendheid de kunst boeken te schrijven, die als handleiding kunnen dienen bij zijn onderwijs. Zoo gaf hij in 1894 uit een handboek der Indische klankleer, dat aan de studenten, die in de klassieke en Nederlandsche letteren

[p. 140]

studeeren, onschatbare diensten bewijst door de groote helderheid, waa mee de dikwijls lastige problemen der vergelijkende taalstudie zijn uiteengezet. Vooral zij, aan wie het handboek bekend is, zullen de uitgave van dit Indisch etymologisch woordenboek met vreugde begroeten...

Laten wij als voorbeeld nemen het Etymologische Wörterbuch der Griechischen Sprache van Prellwitz, dat hoe beknopt ook, door hem, die het Grieksch bestudeert, niet gemist kan worden. Verdwenen is die omhaal van woorden en beteekenissen, welke men in de gewone lexica vindt, waarin geen systeem is te bespeuren. Zij heeft plaats gemaakt voor eenige woorden uit verwante talen en een of twee grondbeteekenissen...

Het woordenboek van prof. Uhlenbeck is op dezelfde leest geschoeid als dat van Prellwitz... De indo-gerinaansche grondvormen worden alleen gereconstrueerd, waar het bepaald voor de duidelijkheid noodig is, en dit bevordert zeker het practisch nut. Mij is het reconstrueeren der oertaal steeds even onvruchtbaar voorgekomen, als het zoeken naar het land, waar die Indo-Europeanen zouden gewoond hebben, aan welke nu eens eene woonplaats wordt aangewezen in de buurt van de Caspische zee, dan weer in het noorden van Europa. Het is een tasten in den blinde.

Wanneer ik op een tweede voordeel mag wijzen, is het dit, dat prof. Uhlenbeck met groote omzichtigheid te werk gaat en geen gewaagde vergelijkingen zoo vermeldt, alsof geen twijfelen aan de waarheid mogelijk ware. Wat niet wettig bewezen is, wordt of niet opgenomen of, als er veel voor pleit, onder voorbehoud meegedeeld. Het is de Hollandsche degelijkheid, die hierin zoo gunstig afsteekt bij de oppervlakkigheid van onze naburen, die alles verklaren en voor geene moeilijkheden staan...’

De Oude Belgen. - Waar woonden de oude Belgen? Die vraag beantwoordde de heer J. Frederichs in het oudheidkundig Congres van Mechelen en zijn stelsel kwam hierop uit dat hij de standplaats sommiger stammen meende aan te treffen binnen de palen onzer middeleeuwsche bisdommen.

Volgens die meening waren de volkeren in Cesars tijd gevestigd als volgt:

1^o	De Morinen woonden tusschen de Aa en de oostelijke grens van den pagus van Teerenburg.
2^o	De Menapiers op den linkeroever der Schelde, in Zeeland en Holland tot over den gewezen Rijn.
3^o	De Nerviers op den rechteroever der Schelde in 't bisdom van Kamerijk.
4^o	De Aduatieken tusschen den Samber en de Maas in den Lommepagus.
5^o	De Condrusi in Condroz.
6^o	De Poemani in Famenne.
7^o	De Eburonen tusschen de vijf laatste volkeren, tusschen de mondingen van de Schelde, de Maas, de Waal, den Rijn en de scheiding der bisdommen van Trier en Reims.
8^o	De Trevieren in 't bisdom van Trier tot aan den Rijn.
9^o	De Segni rondom de monding der Semois.

Men kent de woonplaats der anderen niet.

Edda. - In de Nederlandsche K. Academie besprak prof. Symons de afleiding en de beteekenis van het woord Edda. Spreker

[p. 141]

herinnerde er aan, dat onder den naam Edda twee geschriften der Oud-Noorsche literatuur worden begrepen, het door den IJslander Snorri Sturluson (1178-1241) vervaardigde handboek der Skaldenkunst, als Snoira Edda bekend, en de verzameling Eddaliederen in 1643 door den bisschop Brynjolf Sveinsson ontdekt en door hem Saemundar Edda betiteld. Spreker toonde het onhoudbare aan van de gewone verklaringen van Edda als overgrootmoeder en als ars poetica en meent dat het woord met meer recht moet worden afgeleid van Oddr, eene hofstede in het zuiderkwartier van IJsland, door Saemundr Sigfusson en zijne nazaten bewoond, welke in de Middeleeuwen een der centra der IJslandsche geleerdherd was, waar ook Snorri zijn opleiding genoot. Vermoedelijk heeft hij voor zijn handboek der Skaldenkunst met materiaal uit de school van Saemund te Oddi zijn voordeel gedaan en daarom zijn werk Edda, het boek van Oddi, genoemd. Langen tijd heeft men op IJsland den naam van Saemund in verband gebracht met het boek van Snorri. Daaruit ontstond de hijpothese dat Saemund de grondlegger van Snorri's werk zou zijn. Meer en meer won de meening veld dat de prozaische Edda een uittreksel moest zijn uit een verloren gegane oudere Edda; daarbij dacht men aan Saemund als den auteur der oudere reconstructie, terwijl Snorri de bewaard geblevene jongere geschreven zou hebben. Bisschop Brynjolf meende in 1643 dien ouderen Edda gevonden te hebben en noemde de verzameling naar Saemund. (N. Spectator.)

Wij zien geen verband tusschen de woorden Oddi en Edda en hechten meer geloof aan den uitleg der bevoegde Noorsche geleerden die den zin van poetiek taalkundig bewezen hebben.

Humaniora. - In ons land wordt er ook wel eens gesproken over de regeling der humaniora. In eene rede van Dr. van Oppenraay, verschenen in de Studien LI, 4, lezen wij daarover het volgende:

‘In 1871 ontvingen Georgiewski en Steinmann van het Russisch gouvernement de opdracht om te onderzoeken welke de meest geschikte opleiding was, niet voor het Academisch onderwijs in het algemeen, niet voor de letteren, niet voor de rechten, maar uitsluitend voor de hoogere technische studies. De beide afgevaardigden bereisden Duitschland, Oostenrijk, Hongarije, Italie, Zwitserland, Frankrijk, Belgie en Amerika. Zij ondervroegen bijna uitsluitend directeuren of hoogleeraren van Polytechnische en Industrieele scholen, wis-, natuur- en scheikundigen, mechanici en architecten van grooten naam. Zou men niet geneigd zijn van die zijde den raad te verwachten: de beste voorbereiding voor technische studies is beoefening van de vakken, die daarmee onmiddellijk verband houden? Meer dan 50 autoriteiten op wis en natuurkundig, op technisch en industrieel gebied verklaarden in de meest krasse bewoordingen, da: verre boven vroegtijdige beoefening der natuur- en wiskundige vakken te verkiezen was goed geleide studie der klassieke talen...’

Het groot Kanon van Gent. - In den bulletijn der maatschappij van Geschied- en Oudheidkunde te Gent, n^r 7, lezen wij eene schoone verhandeling van M.A. Van Werveke over het groot kanon van Gent en namelijk over zijne geschiedenis, zijnen naam en zijnen oorsprong.

‘Aldus, verre van dat het groot Kanon - in 1578 - zegevierend zijnen intocht deed te Gent, heeft men alle moeite gehad

[p. 142]

om een schipper te vinden, die het naar Gent wilde brengen; verre van de eerewacht van meer dan 200 soldaten, bracht de schipper een brief van verontschuldiging over het lang wegblijven mede. Stelt men ons nu de vraag: Waarom werd het groot Kanon naar Gent gevoerd? De wijze, waarop dit geschied is, heeft ons geleerd, dat het niet was, zooals het algemeen wordt geloofd, om eindelijk weer te krijgen, wat men sedert meer dan een eeuw terug verlangde, omdat het als een onderpand van de vrijheid werd aanzien. Daar blijkt inderdaad niets van: er bestaat geen énkel bewijs, dat de Gentenaars een oud recht op dat stuk deden gelden, noch dat die van Oudenaarde zulk recht hebben erkend... Men bemerke overigens, dat men niet alleen het kanon, maar ook nog 6 kogels medevoert... Als men mij tegenwerpt, dat de Groote Griete in 1578 geene diensten meer kon bewijzen, dan zal ik antwoorden, dat de stad zich de fantaisie van het onnoodig overbrengen van een groot stuk geschut niet veroorloven kon, getuige daarvan het overgroot tekort in de rekeninghe vander fortificatie... Waarom, vraagt men ons weer, werd dan het Groot Kanon naar Gent gebracht: het kon toch geen diensten meer bewijzen? Volgens onze bescheiden meening was men in 1578 wel overtuigd dat het kon gebruikt worden...’

Vanwaar komen de namen van het groot kanon?

- Slaat men het Woordenboek der Ned. Taal van de Vries en te Winckel op bij het woord Griet, dan vindt men het opgegeven als eene verkorting van den vrouwennaam Margaretha, Margriet. Het wordt gebruikt in toepassing van eene booze vrouw, of als en personificatie van een kwaad wijf. Vaak met eene nadere bepaling; booze, kwade Griet... Mij dunkens is de toepassing van Griet, den naam eener booze, geruchtmakende vrouw, op een donder brakend kanon gemakkelijk te begrijpen...’

Welk is nu de oorsprong van dit kanon?

‘Het groot Kanon of de groote Griete is niet de Gentsche Groote Griete, welke in de Middeleeuwen zuike vermaardheid had verkregen, het werd omstreeks het midden der XV^e eeuw misschien te Bergen gesmeed, behoorde tot het geschut der hertogen van Burgondië en werd van Oudenaarde naar Gent gebracht in 1578.’

Friesch Naamboek. - Daar is een nieuw werk van Johan Winkler in 't licht gekomen. Het heet: Friesche Naamlijst (Onomasticon Frisicum) en wierd te Leeuwarden bij Meijer en Schaafsma uitgegeven. Het beslaat XVI-460 bladzijden in fijnen, keurigen druk en ieder bladzijde is in twee kolommen verdeeld of sponden, zooals Johan Winkler zegt.

Hoe dit boek opgesteld is? Een voorbeeld zal 't aanschouwbaar maken

M. Ade, Ado, Ada, Aedo, Aede.

V. Ada, Ade, Aad, Aed, Aedje, Aedjen, Aedken.

G. Adama, Adema, Ades, Adingha, Aedinga. - Adena, Aden, Oostfriesch. Adink, Ned. Adisson, Ading, Eng.

P. Adema-polder in Haskerland. Adinghem, dorp in Artesië, Frankrijk. Adeghem (Adinga-hem) dorp in Oost-Vlaanderen. Adinkerke (Adink-kerke, Adinga-kerke, in 959 Adingahem) dorp in West-Vlaanderen.

Gij hebt eerst den voornaam onder M en V: de oude Germanen droegen een bonten schat van namen, met al de schakeeringen en

[p. 143]

uitingen van hunnen levenslust en hunnen levenswandel doortinteld; de Friesen hebben al die namen in overvloed bewaard en met de eigene tinten hunner krachtige en schilderachtige sprake gekleurd.

Onder G staan de geslachtsnamen en onder P de oordnamen; de voornamen gelijken bronnen: een vloed van maagschapsnamen en plaatsnamen komen als schitterende waterstralen uit die vruchtbare namenwellen gesproten.

Met blijheid begroeten wij de voltooiing van dit friesch Naamboek, dat den geleerden Standfries jaren arbeid gekost heeft en dat de navorscheis eene echte goudmijn verschaft op het belangwekkend gebied van namenkunde en beschavingsgeschiedenis.

Pitthem, 18 December.

J. Cl.