Het Belfort. Jaargang 13

[p. 626]

Roman der Lorreinen.

Tot de oudste der Fransche heldenzangen behoort de Chanson des Lorrains, welke tot onderwerp heeft de veete en de daaruit geboren strijd tusschen het geslacht van de hertogen van Lotharingen en dat van Bordeaux, tusschen Pepijns Nederduitsch stamhuis en volgelingen en het Franco-Gallische, door hem en de zijnen verdrongen.

Garein, het hoofd der Lorreinen met zijn Duitschers staat tegenover Fromont met zijn Waalschen. De Fransche Chanson is waarschijnlijk uit de 13^e eeuw, enkele stukken uit de 12^e.

De naam van een der bewerkers der sage of van een deel der sage - en niet de laatste bewerker er van - is ons bewaard gebleven, n.l. Jean de Flagy.

Het oorspronkelijk werd waarschijnlijk in de 13^e eeuw vertaald.

Wij bezitten thans de volgende stukken:

Van boek I drie fragmenten, ± 800 vrss.

Van boek II éen fragment, ± 2160 vrss.

Van boek III tweede partie, vijf fragmenten ± 4675 vrss. en 120 halve vrss.; te samen alzoo ± 8450 heele en 120 halve versregels, hetgeen nog maar weinig moet zijn in verhouding tot het geheel, dat eens bestond; immers het Fransche handschrift (ter Bibliotheek te Brussel), dat nog niet eens het geheele eerste boek bevat, telt ± 32,000 regels.

[p. 627]

I 45-48.	I 45-48.
Dat ors settense inden stal,	In den stal zetten zij het paard, dat trappelde en hinnikte en brieschte, rouw bedrijvend over zijn meester.
Dat metten voeten maecte ghescal
Ende brieschte ende neide sere,
Ende hadde rouwe om sinen here.
I 91-95.	I 91-95
Die knechte, die hen vervarden sere,	De mannen, die zich zeer ontstelden, spraken: ‘heer, wij waren gaan jagen in 't gindsche bosch, toen wij een gemeenen vagebond voor ons zagen staan.
Seiden: ‘wi waren, here,
‘In ghene bosch varen jagen,
‘Daer wi voer ons staen saghen
‘Enen leckeren truwant.
I 112-115.	I 112-115
‘Ghaet, haeltene,’ seide hi mettesen,	‘Gaat, haalt hem’, zeide hij fluks, ‘en brengt hem hier’, ik wil dat men hem hier wacht en, bewijst de eer, die hem toekomt.
‘Ende bringten hier; in derre nachte
‘Ic wille dat menne hier wachte
‘Ende doe alle sine behove:
I 248-253.	I 248-253
Ende si dadent sonder respijt,	En zij deden het zonder uitstel en gingen op weg voor den vroegdienst, gaande van Valescijn rechtstreeks naar Chambelijn, naar het klooster, waar men Gode dag en nacht pleegt te dienen.
Ende porden vore mettentijt
Ende voeren van Valescijn
Rechte tote Chambelijn
Ten cloesterkine daer men plach
Gode in te diene nacht ende dach
I 259-262	I 259-262
Die monec bepeinsde hem mettien,	De monnik bedacht zich terstond en sprak toen: ‘gij fiere ridders, gisteren avond ging hij hier voorbij en joeg een ever na.
Daerna seide hi: ‘ghi riddren fier,
‘Gistern avond so leet hi hier,
‘Ende jaghede een everswyn;
I 328-333	I 328-333
‘Ay oem’, seit hi, ‘dits quade mare,	‘Ai oom’, zer hij, dat is slechte tijding, dat gij zoo ligt in deze baar. En wat bewoog hem, die u versloeg?
‘Dat gi dus ligt in desen bare.
Ende wat peinsde hi die u versloch?
Hem bhven viande gnoch,
Ende den dag dat ic leven mede	Hij houdt nog vijanden genoeg over, gelijk hij, zoolang ik leef, door mij niet met rust gelaten zal worden.
En hebbense van mi pais no vrede’.
II (2^e partie) 92-93	II (2^e partie) 92-93
Ende Galloen, die verradre quaet,	Eo Galloen, die leelijke verrader,
Salt oec becopen metten crage.	Zal 't ook met den dood bekoopen.
III 41-49	III 41-49
Smargens als die dach ontspranc,	'S morgens als het daagde en de leeuwerik zong, heeft, naar luid van 't verhaal, Frederik de poorten bezet. En toen de poortwachters buiten kwamen om de poorten
Ende die lewerke sanc,
Nadat ons die jeeste segt,
Heeft Vrederec die porten belegt.
Ende als die portwerderen quamen buten

[p. 628]

Entie porten souden ontsluten	te openen en dat vee uit te laten, toen kwamenFredenkslieden zonder geraas aan, en versloegen hen.
Om dat quec te latene ut,
So quamen sonder geluut
Vrederecs liede, diese veisloegen.
III 156-159	III 156-159
‘Het ware dine die niet en machte	Het zou ons helpen noch baten; maar strijden wij, en moge God ons genadig zijn en helpen op dat wij het leven behouden.
‘Gehulpen no staen te staden;
‘Maar stnden wi, God mach ons beraden
‘Ende hulpen dat wi tlijf ontdragen;
III 267-272	III 267-272
Die wile sie hier overonledech waren,	Terwijl zij zich hiermêe onledig hielden kwam een ridder aanlijden, die gevlucht was uit den strijd en die der keizerin bekend maakte, dat haar maarschalk dood was, en met hem zijn geheele bende.
Quam een ridder ingevaren
Die uten stride was ontfloen,
Ter keyserinnen seide hi doen,
Dat haer maerscalc ware doet
Ende mede al sijn conroet

Metten. - Staat voor ‘met den’; voorbeeld van assimilatie.

Ghescal. - Gedruisch, gerucht.

Neide. - A verbo ‘neien’, hinniken.

Vervarden. - ‘Hem vervaren’ = verschrikken; ons ‘vervaard zijn’ = bevreesd zijn.

Varen. - Gaan.

Lecker. - Boos, gemeen; Hooft laat in zijn ‘Warenar’ Teeuwes zeggen:

‘En zoude nu eenen lakker mij doen dees hoon?’

Lakker beteekent hier ‘brasser’, door uitbreiding van de oorspionkelijke beteekenis: een likker. Nog is gebruikelijk het woord likkebroer voor drinkebroer.

Truwant. - Vagabundus, landlooper, Fr. truand.

Haeltene. - Enclytische vorm voor ‘haelt hem’.

Mettesen. - Met dezen; voorbeeld van assimilatie; beteekent ‘dadelijk’.

Bringten. - Enclytische vorm voor ‘bringt hem’.

Derre. - Naast ‘dier’ woidt in Gen en Dat. Sing. en Gen. Plur. vaak ‘der’ gebruikt.

Behove. - Behoefte, de eer en dienst, die iemand toekomen.

Respijt. - Uitstel, Lat. respectus, Fr. répit.

Porden. - ‘Porren’ heeft bij ons Irans. beteekenis, doen gaan; oudtijds werd het ook intrans. gebruikt, als in:

‘Hoort, hooit, ghi sotten, ghi dwasen, ghi dorren.

Der narren scip wilt hem gaan porren! (vertrekken).’

Zie mijn Mozaiek, uitgegeven bij P. Noordhoff, te Groningen, 1898, pag. 123.

[p. 629]

Mettentijd. - Staat voor ‘met den tijd’ - voorbeeld van assimilatie, gelijkmaking van een medeklinker met den volgenden of voorafgaanden.

Mettien. - Met dien (terstond).

Leet. - A verbo ‘liden’ (leet, leden).

Everswyn. - Tautologie - in dit woord is het tweede deel overbodig, evenals in: muilezel, rendier, damheit, walvisch, lintworm, etc.

Mare. - Tijding, gerucht

Pais no vrede. - Hetzelfde begrip tweemaal in verschillende woorden uitgesproken (endiadis).

Crage. - Hals, pars pio toto: hij zal 't bekoopen met het verlies van zijn leven.

Hooft laat Warenar zeggen:

‘Jij zelt ze mijn wêer geven, of ik draei je de kraegh om’.

Ontspranc. - Ontwaken, aanbreken (van den dag).

Lewerke. - Leeuwerik.

Jeeste. - Res gesta, geschiedenis, geschiedverhaal; nog in 't Fransche: chanson de gestes.

Portwerderen. - Poortwachters.

Quec. - Had oudtijds de beteekenis van ammal, grex, de levende have; in oude bijbels vinden wij in Exod. 12: ‘ic sal verslaen alle eerstgheboren van egipten, van den mensche totten quicke’. De grondbeteekems van quick is levend, later ook levendig. Van dit woord is afgeleid queckenoot.

Ghehulpen. - Helpen.

Staen te staden. - Te stade komen, ten goede komen.

Ingevaren. - Varen = rijden; Hoogd. fahren.

Maerscalc. - Maar = paard, schalk = knecht; maarschalk klom op in beteekenis en weid hetzelfde als legeioverste.

Conroet. - Bende, leger.

Grosthuizen (N.-H.)

F.W. Drijver.