Het Belfort. Jaargang 13

[p. 473]

Jonge letteren.

Van Dichterleven.	R. De Cneudt.
Ruischend cypressenloover.	A.J. Van Hanswyck.
Bij mijn Volk.	Alfons Sevens.
De Roode Haan.	Pieter Danco.
Wrakken.	Emmanuel de Bom.

Een feit mag men merkwaardig heeten in onze Zuid-Nederlandsche letterkunde, namelijk dat het getal bundels gedichten zoo niet vermindert, toch dat het proza langzamerhand een grooter deel der pennevruchten inneemt, wat vroeger wel het geval niet was: de rijmende, in stukjes, van dezelfde lengte, gesneden taal, was vroeger alleen bij macht, de gevoelens onzer schrijvers uit te boezemen, een ziekte waarvan het atavisch microob ons overgezet werd door de rederijkers, wier dicht-meester, op groote feestdagen, de handboogschutters aan de grenzen van stad of dorp ontving met een stortvloed alexandrijnen, waarin Pindus of Parnas gestapeld werd, terwijl Apol met Thalie en Melpomeen en een heele boel andere inwoners van het Parnassiaansche oord, de verbaasde handboogschutters voorgesteld werden.

Wat al dichters rezen dan op! En wat bleef er van dat alles? Overleefde uit gansch die schaar, een enkel genie? Trad uit die dichterrangen een man, die door een overweldigend talent zijn naam aan gansch een tijdstip uit onze geschiedenis verbond gelijk een Vondel aan het zijne, gelijk een Dante of een Goethe aan een tijdstip uit de wereldgeschiedenis? Moeten wij iets verwachten van het jongere geslacht? Is daar een ‘enfant sublime’ in wording? De geheimzinnige schrijver van Parsifal, verscheen een oogenblik als een meteoor. Komt hij weer aan den hemel? Pr. Van Langendonck, die in Van Nu en Straks reeds eenige mooie sonnetten liet verschijnen, kondigt een bundel gedichten aan: ‘Beatrice’. Zal dat het boek zijn dat men verwacht als de openbaring van de jongere Zuid-Nederlandsche poëzie? Zal dat zijn wat ‘Verzen’ van Kloos, voor Noord-Nederland waren? Ik vrees er erg voor, en denk dat wij voortaan ons nog mogen houden bij G Gezelle's Rijmsnoer, wat een fiere houding mag heeten

[p. 474]

Het zijn niet de ‘Verhalen in verzen’ van Leonard Buyst, noch het ‘Ruischend cypressenloover’ van A J Van Hanswyk, noch ‘Van Dichterleven’ van Richard De Cneudt, die voor het oogenblik ons de hoop doen koesteren dat een nieuwe zon daagt aan den horizont. Niet dat ik de verzen van A.J. Van Hanswyk of van Richard De Cneudt slecht vind, doch wat men aan beraen verwijten kan is gemis aan persoonlijkheid, aan eigenaardigheid. De verzen van R. De Cneudt even min als die van A J. Van Hanswijk dragen hun ‘trade mark’ niet; men zegt niet aanstonds, bij de eerste lezing: dat is van R. De Cneudt, doch na de lezing van vertalingen uit de gedichten van Heine, die in zijn werkje voorkomen, vraagt men zich af of het volgend gedicht ook met een vertaling is; en ligt het boek open op uw tafel, en leest ge zoo een sonnet, zonder vooraf te kijken in welk boek ge leest, dan ontstaat twijfel, of men soms met in Rouwviolen of Passiebloemen aan het lezen is. Niet dat R. De Cneudt plagiaat pleegde: hij is te rijk aan ideeen om het te moeten doen, doch hij pasticheert een vorm, onwillekeurig wellicht. Dat bewijst eenvoudig dat zijn eigen persoonlijkheid, zijn eigen eigenaardigheid zeer zwak is en zich laat overrompelen door die van een ander. Wellicht rukt de schrijver zich eenmaal los van die vreemde invloeden het ware hoogst wenschelijk, want het is niet zonder reden dat Fiore della Neve in ‘Nederland’ en Fritz Lapidoth in ‘Elsevier’ den jongen dichter lof toezwaaiden. R. De Cneudt en A.J. Van Hanswijk gaven in hunne verzen bewijzen van gevoel, doch vooral bewijzen van afhankelijkheid. De leus van een kunstenaar moet zijn wees u zelf - wees dat trots alles, trots belachelijkheid, trots spot, trots onverstaanbaarheid. Bekreun u om niets, noch om vrienden, noch om publiek, vraag u niet af of men u zal begrijpen, of ge bijval zult hebben, of men luid zal toejuichen, maar wees u zelf, en vergeet nooit het woord van Caesar: liever zonder grooten bijval de eerste in een manier die de uwe is, dan met groot succes de vierde of de vijfde in een manier van schrijven of denken, waar gij een volgeling zijt van eenig ander. Vrees met op te zien tot hen die reeds hoog op voetstukken staan op het letterkundig gebouw, zeg dat ge eenmaal ook zoo hoog komt, maar gebruik den tiap met dien zij gebruikten: bouw er u een met eigen krachten, al moest ge bezwijken onder de taak.

Maar... er is karakter noodig om tiotsch te zijn.

Nam het proza een grooter uitbreiding in onze letterkunde, zijne hoedanigheid staat nog niet op de hoogte van zijne noeveelheid, nochtans mag men zich verheugen in het feit dat het proza meer beoefend wordt, omdat proza schrijven heel wat moerlijker is dan verzen maken en dat het verschijnen van het proza bij een volk, een bewijs is van hooger ontwikkeling.

Op het einde van verleden jaar en in het begin van dit jaar

[p. 475]

ontstond er een uitgebreide ‘Boerenkrijg letterkunde’ die over het algemeen van geene zeer hooge kunstwaarde is, maar waarin een overgroote schat van bouwstoffen ligt tot het opmaken van de zeer belangrijke geschiedenis van onze boeren, die in vele gevallen niet minder heldhaftig waren dan de Vendeaansche boeren.

Van de andere proza-werken die in deze laatste tijden verschenen - werken van jongeien - zijn er een drietal die een melding verdienen.

‘Bij mijn volk’ vijf schetsen uit het Vlaamsche leven door A. Sevens, bevat naast bewijzen van ongemeene vaardigheid in het vertellen, zeer veel opmerkingsgeest, en dat is voor een schrijver van novellen een voorname zaak, zonder daarom voldoende te wezen. De jonge en veelbelovende schrijver hoefde zich meer toe te leggen op de studie van zijn taal, en dat door een aanhoudende lezing van Noord-Nederlandsche schrijvers, als Melati van Java, Fiore della Neve, Johanna van Woude, om dan langzamerhand te komen tot Couperus en J. Van Eeden, die hem met alleen de taal zelf zouden leeren maar tevens nog hoe men zijn denkbeelden in een heerlijken vorm moet gieten. De schrijver moet zich niet inbeelden dat men immer zijn boek leest om het verhaal, om de fabula. Negen maal op tien weet de lezer reeds na de vijf eerste bladzijden hoe gansch het vervolg ineenzit en hoe het verhaal ontknoopt. Wil men dat de lezer niet het boek aanstonds terzijde legt of na eventjes de laatste pagina's doorbladerd te hebben, dan moet men hem boeien door de manier van voorstelling, door rijkdom van taal, door sierlijkheid van vorm. Deze opmerking geldt ook voor Pieter Danco's Roode Haan, een novelle waarvan het verhaal behoort tot het alledaagsche, maar die een zeer tragische novelle had kunnen worden, indien de schrijver zich niet eenvoudig vergenoegd losweg te verhalen, maar zijn onderwerp aangevat had, als kunstenaar. De Roode Haan is zeker zonder verdienste niet, doch na ‘Ook een ideaal’, die eerste en zeer belangwekende proef van ‘coloniale literatuur’, mocht men iets beters verwachten van Pieter Danco. Immers ‘noblesse oblige’.

‘Wrakken’ van Emmanuel de Bom, behoort tot de jongere school: een roman van psychologie, twee mannen, een matroos en een kunstenaar, wentelend rondom een vrouw, een barmaid; twee wrakken die morale schipbreuk leden. Gansch de aantrekkelijkheid van dezen roman, ligt in de manier waarop de schrijver het zeer eenvoudig thema outwikkeld heeft en men ontwaart hier een oprechte welgemeende poging om anders en beter te doen dan tothiertoe gedaan werd, men gevoelt dat de schrijver er naar tracht een zuiver gestijleerde taal te schrijven, tot een fijnen vorm te komen en vooral zich los zoekt te rukken van die lamlendige wijze van verhalen die de navolgers van Conscience aangenomen hebben, vergetend dat Conscience van zijn tijd was; dat zijn manier van schrijven het ideaal was in een tijdstip waar het volk begon te lezen, en dat in letterkunde evenals in wetenschap stilstand achteruitgang is.

[p. 476]

‘Wrakken’ is een poging, die niet in alle deelen goed geslaagd is, men zou vooral aan ‘Wrakken’ te weinig eenheid kunnen verwijten de verschillende hoofdstukken zijn niet nauw genoeg aan elkander gesloten; er loopt niet door gansch het werk een sterk, aangrijpend denkbeeld dat als een keten al de deelen samenbindt; doch dat het een poging is. dat is voldoende en verschoont vele fouten, omdat durven teeken is van wil en kracht en moed en dat die drie hoedanigheden onze jonge letterkunde er boven op moeten worstelen, tot de hoogte van die onzer Noorderbroeders. Wij hadden reeds Aan 't Minnewater van D^r M. Sabbe, daarna Starkadd van A. Hegenscheidt, nu Wrakken van E. de Bom. Komaan, jongeren, er zijn lauweren te winnen.

Hendrik de Marez.