Het Belfort. Jaargang 13

[p. 306]

Jonge letteren.

Koning Hagen, van Hubert Melis.
Starkadd, van E. Hegenscheidt.
Aan 't minnewater, van D^r M. Sabbe.

Is het de opvoering van A. Rodenbach's Gudrun, zijn het de heden zoo talrijke vertooningen van Richard Wagner's opera's, die bij H. Melis en bij Hegenscheidt deze voorliefde verwekten voor de helden van het Noorden, voor de ruwheid der Edda's of van het Nevelingenlied? Wat ook de oorsprong zij van deze voorliefde, het feit is kenschetsend voor den geest onzer literatuur, en bewijst dat over het algemeen - er zijn uitzonderingen natuurlijk - onze letterkundigen nog uit het Romantisme niet gekomen zijn. Is er vooruitgang geweest in de taal, de denkbeelden gingen maar traag vooruit, en staan bijna nog op de hoogte van Rodenbach's en van H. Conscience's tijd. Terwijl onze naburen reeds op het tooneel tot de zoo fijne moderne comedie gekomen zijn, staan wij nog bij draken of grove geestigheid, voor wat de literatuur van derden, vierden rang betreft, terwijl die jongeren die er naar streven een oprecht letterkundig werk te leveren, nog bij Rodenbach school gaan. - Zoo iets verwondert me niet van een Antwerpsch schrijver als H. Melis - gansch het jongere geslacht van Antwerpen heeft te veel onder den rechtstreekschen invloed van H. Conscience en Jan Van Beers gestaan en - ik breng hulde aan die pieteit als preteit - heeft zich nog met losgerukt van dien invloed, hetzij uit apathie, hetzij omdat

[p. 307]

meesters daar nog de aloude princiepen der Antwerpsche school in eer houden. Ik vind toch dat het tijd zou zijn eenige stappen vooruit te gaan. Wat E. Hegenscheidt betreft, dit verwondert me meer. De tendenz van ‘Van nu en straks’ waartoe hij behoort, was een volstrekt jonge, zelfs ietwat ruitenbrekende tendenz. ‘Van nu en straks’, scheen het, zou aan onze literatuur een reuzenstap doen vooruitgaan, en zie, in éen der laatste nummers verschijnt een schooltaak van A. Rodenbach en novelletjes ‘à la Conscience’ en in het allerlaatste, een drama van Hegenscheidt, ‘Starkadd’ dat ons terug brengt tot den jongen Th. Gautier en den jongen Victor Hugo, volop in het begin van het Romantisme.

Deze inleidende woorden vermeerderen geenszins de waarde van Koning Hagen van H. Melis, dat een zeer middelmatig drama is en blijft, noch verminderen die van Starkadd, dat een oprecht schoone brok literatuur is, het allerbeste drama dat sedert Gudrun verscheen en dat de vergelijking met dit laatste niet moet vreezen.

In Koning Hagen wordt ons een tamelijk ingewikkelde geschiedenis verteld, die de zwakke behandeling nog verduistert: Het is een van die langdradige, melodramatische verhalen, die bewijzen dat de schrijver veel meer draken als de Twee Weezen en andere Levende Bruggen zag opvoeren, dan wel degelijke comedie.

Doch, het is juist niet tegen de fabula dat ik het heb. Het onderwerp is van ondergeschikten rang. De behandeling is alles. In het geval van Koning Hagen is die behandeling uiterst zwak. - De personen komen op en gaan af het tooneel zonder den minsten schijn van reden; ze veranderen van opinie en van karakter even gemakkelijk als ik en gij van handschoenen; ze weten dingen die ze een oogenblik te voren niet wisten en niemand kan vermoeden hoe ze daar toe komen. - Iedereen bijvoorbeeld kent in het lang en in het

[p. 308]

breed de geschiedenis van Haduland, éen der helden, tot Siegelinde zijn bruid toe, en hij weet niets van de zaak af; alles in dit stuk is onwaarschijnlijk en redeloos, en wat er vooral aan ontbreekt, is een groot leidend denkbeeld, dat eenheid in het geheel zou brengen.

Wat de verzen betreft, ze redden het onderwerp noch de behandeling niet. Ze loopen à la queue leuleu in eentonige maat, zonder zenuwachtigheid, zonder gloed, en ze schijnen veeleer gemaakt door een ouden man dan door een jong en vurig temperament.

Heel anders zit het in Starkadd, het drama van E. Hegenscheidt - O men zal wellicht wel zeggen dat Hamlet en Macbeth en de Vliegende Hollander, ook een deel in het stuk hebben. Het is hoogstwaarschijnlijk, maar dat het stuk flink gebouwd is, dat het, om een brutale uitdrukking te gebruiken, goed op zijn pooten staat; dat de verzen zwier hebben en tintelen van gloed, dat is buiten kijf, en de fouten die men kan aanstippen, wegen volstrekt niet op tegen de groote hoedanigheden. Klaar en helder ontwikkelt zich de fabula: Het land van den ouden koning Froth is in gevaar, de Friezen komen het bedreigen. Starkadd, een held die reeds meer dan eens hunne aanvallen afstootte, zal weer tegen hen krijg voeren, maar ze nu opvolgen tot in hun eigen land. Doch als hij henen zal gaan voor den nieuwen tocht, nadat Froth hem verloofd heeft met Helga zijn dochter, wordt hij bloedig gehoond door Ingel, Froth's zoon, die hem verwijt de hoop te koesteren, eens als vorst op den troon te stijgen. Die Ingel is een zwakkeling, opgehitst door Saemund, een intriganten gunsteling. Zoodra Starkadd vertrokken is, zoeken Ingel en Saemund het middel om de verovering van den troon door den held onmogelijk te maken: daarom moet Froth verdwijnen en Ingel zelf den troon bestijgen. De vadermoord geschiedt dan ook. De terugkomst van Starkadd maakt die euveldaad openbaar, en de tragedie eindigt, even als alle goede tragedie's, met een algemeene moordpartij.

[p. 309]

Er is in dit drama karakter-ontleding, er is daarin een figuur, Starkadd, die gansch het drama beheerscht, met een epische grootheid; de verzen zijn jong, vol gloed, in een woord, het is de veropenbaring van een gezond en kloek talent, dat, hoop ik voor onze onbeduidende en ellendige tooneelliteratuur, zich ontwikkelen en bloeien zal.

Voor zoo ver wat de twee drama's betreft.

Van gansch anderen aard is het werk van mijn vriend D^r M. Sabbe: ‘Aan 't minnewater.’ Deze drie verhaaltjes in proza behooren tot de liefste dingen die sedert Tony Bergman's dood het licht zagen in onze literatuur, en de jonge schrijver, die reeds in gedichtjes, rechts en links verspreid, blijken gegeven had van een zeer gemoedelijk temperament, veropenbaart zich in deze drie verhaaltjes, als een fijn en delikaat ontleder van het hart van het kleine volkje. Zijn ontleding is niet zenuwachtig en vermoeiend, niet nauwkeurig streng en logisch als de oplossing van een problema; zij dringt niet door tot in de kleinste vezeltjes van de patienten: zij toont alleen de groote eenvoudige lijnen aan, van eenvoudige lieden. - Er is niets ingewikkeld in de ziel van Cieltje, het brave meisje dat door Frans gevrijd wordt tegen den wil van den vader, en er is ook geen duisternis in het karakter van dien goeden Bruggeling duivenliefhebber, die, omdat Frans hem uit den nood helpt in een zaak van duivenliefhebberij, aanstonds zijn wrok varen laat, om hem te vervangen door liefde. Rondom die hoofpersonen komen er enkele episodische leven, die allen een zeer kenschetsende Brugsche tint hebben en aanleiding geven tot scenen van oprechten humor.

Het is vooral in den tweeden schets ‘Twee kalverliefden’ dat D^r M. Sabbe ons het treffendste beeld van het Brugsche leven voorhangt. Het is bij de geringste burgerij dat men nog het zuiverste, het meest onverbasterd karakter vindt van een volk. In Verelst, den timmerman, en Barbara zijn huisvrouw, wordt gansch dat Brugsche

[p. 310]

volk gesynthetiseerd, in Jantje en in Ursula, leeft gansch de kinderwereld van Brugge, en wat vooral treft in deze bladzijden, is de gemoedelijkheid die uit alles spreekt, uit de menschen, uit de dieren, uit de voorwerpen. Menig schrijver reeds koos Brugge als tooneel van een verhaal, niet éen slaagde erin den waren toon te vatten van die stad. Zij is niet wreed en kil als de dood; zij is niet middeleeuwsch mystiek: zij is eenvoudig gemoedelijk kalm.

Ook mag ik minder den derden schets: ‘Hoe Stientje uut den Arend gevrijd werd’, juist omdat daarin die toon van gemoedelijkheid gebroken wordt door het optreden van een type, den kapitein Leonard, die niet in den aard valt van het Brugsche volk De Bruggeling is alles behalve soldatesque. Door de tegenstelling komen de andere personen van dezen schets ongetwijfeld beter uit, en die zijn wel door en door Brugsch, doch de opvatting van de twee eerste schetsen heeft den lezer in zulke stemming gebracht, dat het hem waarlijk spijt uit die dichterlijke gemoedelijke stemming getrokken te worden, door een ‘sabreur’ die tot de caricatuur behoort, terwijl al de andere typen tot de zuiverste poezie behooren. Gansch alleen genomen is die derde schets wel de beste als bewerking: er is levendigheid, karakterstudie in deze novelle, doch de fijne humor der twee eerste novellen, die humor die zoo goed gepaard gaat met het gemoedelijke, vervalt hier soms in ‘charge’, in caricatuur die onaangenaam verrast na de lezing van ‘Cieltje’ en van ‘Twee kalverliefden.’

Doch, wat in dit boek, dat zoo prachtig uitgegeven is, het allerongenaamst verrast, zijn de teekeningen die het versieren. De drie etsen zijn uitstekend, doch de andere illustratiën zijn volkomen mislukt. De kunstenaar schijnt den schrijver niet begrepen te hebben: hij leverde zeer onvoldoende grostesken, waar men dichterlijke fijne figuurtjes verwachtte.

Hendrik de Marez.