Het Belfort. Jaargang 13

[p. 97]

Verzekering tegen werkongevallen.

Dit vraagstuk wacht reeds lang naar eene oplossing en schijnt er ook rijp voor.

Wel zijn de meeningen nog uiteenloopend, maar over de hoofdbegrippen is er genoegzame overeenstemming om den wetgever toe te laten eenen grooten stap vooruit te doen, zonder gevaar van hals- of beenbrekerij.

Trachten wij een klaar inzien in de zaak te verkrijgen; daarom zullen wij (wat wel eens verwaarloosd wordt) ze tot hare grondbeginsels terugleiden.

In deze kwestie, gelijk in alle andere, heeft de wetgever niets anders te doen dan het natuurlijk recht nader te bepalen en Ie bekrachtigen⁽¹⁾. De eerste vraag dan, die oprijst, is deze: Wat schrijft het natuurlijk recht voor in zake van werkongevallen?

De werkongevallen kunnen drieërlei zijn, volgens de oorzaken, waaruit zij voortvloeien:

1^o

Zij kunnen voortkomen uit plichtvergeet en zorgeloosheid van een meester, b.v., wanneer hij uit winstbejag zijnen onderhoorige roekelooze verrichtingen oplegt, of wanneer hij hem met gebrekkig gerief of slecht onderhouden toestellen verplicht te werken, of wanneer hij de voorzorgen verwaarloost, die gewoonlijk voor de veiligheid der werklieden moeten genomen worden. In al die gevallen is de werkgever, die de noodige bekwaamheid in zijn vak bezit, verondersteld

(1) Zie daarvoor onze bijdragen: de Zending der Staatsmacht, verschenen in Het Belfort 1893 en later afzonderlijk uitgegeven.

[p. 98]

de ongevallen voorzien te hebben, ten minste in confuso, gelijk de godgeleerden zeggen, dat is, op eene onbepaalde wijze. Bijgevolg is het werkongeval hem aan te rekenen en moet hij er de noodlottige gevolgen van dragen. Bemerk nochtans dat wij van den nijveraar slechts de gewone voorzichtigheid eischen, die zijn beroep meebrengt; want de patroon is mensch gelijk een andere, en zoo min als wie ook is hij vrij van alle verstrooidheden, onoplettendheden enz., die aan de menschelijke natuur eigen zijn.

2^o

De werkongevallen kunnen aan den werkman zelf te wijten zijn: deze kan vrijwillig zijn leven willen verkorten; hij kan opzettelijk tegen het welbekend en uitdrukkelijk gebod van meester of meestergast ingaan. In die gevallen zal de weikman verantwoordelijk zijn voor hetgeen hij zich zelven aandoet. Doch hier ook is het noodig dat men met reden moge onderstellen dat de werkman ten minste in confuso het gevaar hebbe gezien, dat hij vrijwillig inliep; en voor den werkman is die onderstelling moeilijker aan te nemen dan voor den patroon; deze toch kan er belang bij hebben, een werk te doen uitvoeren zonder de noodige voorzorgen tot veiligheid; de werkman integendeel heeft er altijd belang bij, zijn leven te vrijwaren. De zucht tot zelfbehoud is gemeen bij de menschen. De praesumptio, of rechterlijk vermoeden, is dus meer in 't voordeel van den werkman dan van den patroon. - Het spreekt van zelf dat men den werkman zoomin als den patroon kan doen verantwoorden voor die nalatigheid of vergetelheden, die onafscheidbaar zijn van onze vervallen natuur. Men moet den mensch nemen gelijk hij is, en vooral bij den werkman geene buitengewone geestontwikkeling noch gedurige aandacht onderstellen. Zoowel om den werkman als om den patroon verantwoordelijk te kunnen maken, schijnt het noodig dat niet alleen eene groote fout, maar eene klaarblijkende, groote fout voorhanden zij. Is de schuld van den eenen of den anderen niet in het oog springend klaar, dan moet het ongeval gerekend worden onder de volgende soort, namelijk:

[p. 99]

3^o

De ongevallen die voortkomen uit de nijverheid zelve en er onafscheidbaar mee verbonden zijn. Wie is er aansprekelijk voor deze? De werkman stelt er zich aan bloot om de diensten te kunnen verrichten die de werkbaas van hem vraagt; voor zijnen meester trotseert hij die gevaren. Het is dus billijk dat de patroon hem de mogelijke vergoeding verschaffe voor de rampen der nijverheid. Wel is waar zou daarmee kunnen rekening gehouden worden in het vaststellen van het werkloon. Gewoonlijk echter wordt het loon niet verhoogd uit hoofde der gevaren en blijft dus des werkmans recht op vergoeding bestaan. Zullen wij nu beweren dat de werkman recht heeft op de herstelling van al de schade en al de lichamelijke en zedelijke hindernis die hij ten gevolge eener werkramp verduurt? Neen, dit ware overdreven; want eerstens is dit onmogelijk; wat toch is er dat het verlies van een menschenleven ten volle kan vergelden? Kan men in geld wel iemand betalen voor al de pijnen en smerten gedurende eene langdurige ziekte geleden of hem schadeloos stellen voor het gemis van arm of been zijn leven lang? Wie zal in geld het zedelijk verlies berekenen dat een huisgezin ondergaat door de vroegtijdige dood van vader of moeder? Doch zelfs de stoffelijke schade zouden wij niet heel en gansch ten laste des nijveraars durven leggen. Moest een nijveraar voor eenen verongelukten werkman betalen gelijk b.v. de Staat betaalt bij eene spoorwegramp, het ware dikwijls zijn ondergang. En toch is hij meestal onschuldig. Ten andere, indien het waar is dat de werkrampen op eene bijzondere wijze aan zulke of zulke nijverheid verbonden zijn, het is ook waar dat de mensch, wat hij ook doe of late, nooit gansch tegen ongelukken beveiligd is. Daarbij, de nijverheid wordt niet alleen in 't belang van den patroon uitgeoefend, maar ook in 't belang der gemeenschap. Om al die redenen moet heel de schade niet op rekening des patroons komen, wanneer hij geene groote schuld in het ongeval had.

Moeilijk is het zeker de vergoeding vast te stellen

[p. 100]

waartoe bij elke werkramp de patroon gehouden is Moet men daartoe het gerecht ter hulpe roepen, dan wordt ieder werkongeval de oorzaak van lange en ingewikkelde gedingen, van onkosten en kopbreeksel voor beide partijen, van hiat en verbittering zonder einde.

Indien dus ergens de Staat geroepen is om, in 't algemeen belang, de verplichtingen van het natuurlijk recht nader te bepalen, dan is het wel hier. Wonder mag het heeten, dat de wetgever dit zoolang verwaarloosd hebbe: meer nog, dat hij die dwaze en wederrechtelijke schikking hebbe laten bestaan, volgens welke de werkman van alle recht op vergoeding verstoken blijft, wanneer de fout des nijveraars niet bewezen is.

Wat kan en moet de wetgever dan doen?

Hij kan, volgens eene gematigde raming, de som bepalen, die de patroon zal te betalen hebben bij elk ongeval, dat uit de nijverheid zelve voortspruit. Die som zou geraamd worden volgens het werkloon. Zij zou b.v. 800 maal (wij geven de cijfers enkel tot voorbeeld) het dagelijksch werkloon bedragen voor ongevallen met doodelijken afloop, 600 maal voor levenslange onbekwaamheid tot werken, mindere sommen voor tijdelijke onbekwaamheid volgens dezer duur.

Daarmee zou dan ook de deur gesloten worden voor zooveel pijnlijke rechtsgedingen, voortspruitende uit eene ramp, die meesters en onderhoorigen om terzeerst betreuren.

Alleen in geval van klaarblijkende, groote schuld des meesters, zou hem eene hoogere vergoeding moeten opgelegd worden. Waarom? Ten eerste, omdat eene schadeloosstelling als die wij hierboven aanwezen, slechts eene gedeeltelijke is, wel bevredigend in geval van echte nijverheids-rampen, maar ontoereikend wanneer gansch de verantwoordelijkheid, ten gevolge eener klaarblijkende, groote fout, op den werkbaas valt. Ten tweede, voor de veiligheid van den werkman; want indien de wet alle roekeloosheden des meesters door de vingeren zag en alle rampen aan de nijverheid zelve toeschreef, dan zou

[p. 101]

menig baas zijn werkvolk tegen de nijverheidsrampen doen verzekeren, en, gerust op zijne twee ooren slapende, naar veiligheidsmaatregelen weinig uitzien. Vele sociologen willen gemakshalve zelfs de groote fout wegcijferen; zij springen al te lichtzinnig met het natuurlijk recht om, en dit gebeurt nooit straffeloos.

Doch, om tot de nijverheids-rampen terug te keeren, is het genoeg dat de wet den patroon voor zulke of zulke som aansprekelijk stelle? Is de werkman daarmee verzekerd dat die som ook zal uitbetaald worden? - Dat is hij, telkens er verhaal is op den werkgever; - doch, wat, wanneer deze onvermogend is? Men kan toch geenen kei het vel afstroopen.

Dat is de reden, waarom velen hunne toevlucht nemen tot de verplichtende verzekering tegen werkongevallen. Is die reden afdoende? Wij zouden er aan twijfelen.

En vooreerst is het geval van onvermogen bij den werkgever al tamelijk zeldzaam. En dan, neem nog dat een geringe baas niet in staat weze om heel de schadeloosstelling te betalen, vooral wanneer eene zelfde ramp of kort opeenvolgende rampen verscheidene slachtoffers onder zijne gasten zouden maken Toch is hij gewoonlijk een man, die zekeren eigendom en inboedel bezit en dus iets te verbeuren heeft, een man dus die zich niet aan het gevaar wil blootstellen, morgen of overmorgen uitgeschud te worden. Wat zal hij dan doen, zoohaast de wet volgens bovenstaande aanduidingen zijne verantwoordelijkheid zal vastgesteld hebben? Hij zal zijn werkvolk vrijwillig bij de eene of andere maatschappij doen verzekeren. En zoo zal feitelijk de algemeene verzekering bestaan, ook zonder staatsdwang; uiterst gering zou zeker het getal der werkrampen zijn, waarin de wettelijke vergoeding niet zou betaald worden.

Willen wij nu alle voordeelen aan de verplichtende verzekering ontkennen? - Neen, ongetwijfeld zou zij nog meer geruststelling aan den werkman verschaffen en de bazen zelven behoeden tegen den ondergang, waaraan zij zich zouden blootstellen met hun werkvolk onverzekerd

[p. 102]

te laten. Ook indien men een gemakkelijk en goedkoop stelsel van verplichtende verzekering kon ontdekken, zouden wij er zonder bezwaar mee instemmen, omdat alsdan de voordeelen der verplichting grooter zouden zijn dan de nadeelen.

Laat ons dus zien wat men ons voorstelt.

Wij hebben vooreerst het Duitsche stelsel: verplichtende verzekering beroepsgewijze door den Staat ingericht. In dien zin was de verplichting gevraagd geweest door de Werkcommissie van 1886 en door de Commissie van Weldadigheid

Tegen dit stelsel kanten zich degenen die uit princiep altijd de vrijheid a priori voorstaan, iets wat, volgens ons, een onzin is; want hij, die waarlijk het welzijn des werkvolks betracht, hoeft slechts na te speuren, wat het voordeeligst is. Kan het vrije streven ons dezelfde voordeelen bezorgen als de Staat, des te beter! Maar kan de Staat veel doelmatiger werken, zouden wij dan eene weldaad verachten omdat zij van den Staat komt, die eigenlijk toch maar ons aller dienaar is en geene andere reden van bestaan heeft dan het algemeen welzijn? Dit ware al te onnoozel.

Met meer reden, of ten minste schijnreden, wordt tegen hoogergenoemd stelsel ingebracht dat de Staat geen profijtelijk bestuurder is; en men haalt de Duitsche inrichting aan als voorbeeld; meer dan 50 ten honderd der gestorte gelden blijven aan bestuurkosten plakken. -

Dat de Staat zoo zuinig met het geld niet omgaat, als de bijzonderen, dit kunnen wij aanveerden. Maar de bijzondere maatschappijen zoeken ook dikwijls hun profijt hierin, dat zij van de belanghebbenden alles afpitsen wat zij maar kunnen. Zulke vereenigingen werpen ontzaggelijke sommen weg aan reklaam, iets wat de Staat voor zijne verplichtende verzekering niet zou noodig hebben. Daarbij moeten die maatschappijen, veelal uit vreemde geldsjachelaars bestaande, dikke percenten opstrijken; dit alles komt toch uit den zak der verzekerden. Verders is het onbetwistbaar dat eene verzekering tegen ongevallen altijd veel kosten zal hebben: het bestatigen der rampen, het schatten

[p. 103]

van het verlies, en de processen die daar kunnen uit volgen, dit alles kan eene Maatschappij zoo min vermijden als de Staat.

Daarom zouden wij den Staat als verzekeraar verkiezen boven de maatschappijen; maar het wenschelijkste van al schijnt ons dees: dat de Staat, zonder dwang uit te oefenen, de bazen uitnoodige en helpe om zich onder elkander tot onderlinge verzekeringsmaatschappij onder toezicht van den Staat te vereenigen.

Wij kunnen dus geenszins onze goedkeuring hechten aan het tweede stelsel, dat nochtans in den hoogeren Arbeidsraad eene meerderheid vond en krachtens hetwelk ieder baas verplicht zou wezen zijn werkvolk te verzekeren, maar dit, naar vrije verkiezing, zou mogen doen bij de officiëele of bij eene bijzondere maatschappij.

Volgens die gedachte zou dus vooreerst de Staat zelf eene verzekering moeten inrichten, die over heel het land hare vertakkingen zou hebben; hij moet overal daar ambtenaars voor aanstellen en dus bijna dezelfde kosten doen alsof hij alleen de verzekeraar ware. Daarbij moet hij terzelfdertijd de mededinger en de toezichter zijn der bijzondere maatschappijen; inderdaad, vermits hij de hand moet houden aan de uitvoering zijner wet, behoort hij zich te overtuigen of ieder baas al zijn werkvolk heeft verzekerd en of al de maatschappijen voldoende waarborgen aanbieden

Met dit alles dunkt ons dat de Staat het veel drukker zou hebben, en dat er veel meer nutteloos geld zou worden verspild dan zoo hij zelf de algemeene verzekering inrichtte.

En dan, wie zou meester blijven in den strijd tusschen den Staat en de bijzondere maatschappijen? Het ligt in den aard der zaak dat de inrichting, die het voordeeligst verzekert, bijna alles tot zich trekt en de andere ten naaste bij dood doet. Zou nu de Staat maar weinig liefhebbers vinden, dan zou hij al zijne kosten voor niet hebben gedaan en zou desniettegenstaande zijne inrichting moeten staande houden. Zou integendeel, gelijk te voorzien is,

[p. 104]

de Staat de bijzondere maatschappijen ovprvleugelen, dan zou hij bijna algemeene verzekeraar zijn; maar zijne werking zou toch belemmerd worden door de vrijheid die de bazen hebben, om zich bij vrije maatschappijen aan te sluiten; want, ter oorzake dier vrijheid, zou de Staat nimmer de bazen tot hunnen verzekeringsplicht kunnen dwingen dan nadat hij zich overtuigd heeft dat die bazen niet bij de eene of de andere maatschappij verzekerd zijn.

Dit tweede stelsel verwerpen wij dus met meer kracht dan het eerste.

Cyriel Van Overbergh⁽¹⁾, ofschoon hij zich persoonlijk aanhanger van het Duitsche stelsel verklaart, zou nochtans in eenen geest van verzoening tot het tweede overkomen, doch mits eene nieuwe waarborg van Staatswege. Namelijk, om het beproefde werkmansgezin ter hulp te komen, zelfs dan wanneer de baas of de verzekeringsmaatschappij onvermogend zouden zijn, zou hij willen dat de Staat een fonds zou vormen met het oog op die gevallen. Deze gevallen feitelijk zeldzaam zijnde, zou het fonds ook niet aanzienlijk hoeven te zijn. Volgens hem zou de Staat dit gemakkelijk tot stand brengen, mits het nijverheidspatent met eene geringe som te verhoogen.

Dit voorstel is aannemelijk; maar, geënt zijnde op het hooger uitgelegde stelsel van verplichtende verzekering met vrije keus, zou het de tusschenkomst van den Staat nogmaals verwikkelen. Daarom zouden wij het liever verbinden met de vrije verzekering.

Om nu eenen klaren vorm aan onze besluitselen te geven, vatten wij ze samen als volgt:

1^o	De wet late aan den patroon de volle verantwoordelijkheid voor de werkrampen, spruitende uit eene klaarblijkende, groote schuld van zijnentwege. In geval van klaarblijkende, groote schuld des werkmans, bestaat er geen recht op vergoeding of kan deze verminderd worden.

(1) Zie Revue Sociale Catholique, afl van Dec. 1897.

[p. 105]

2^o	Al de andere werkongevallen worden aanzien als voortkomende uit de nijverheid zelve. De wet bepaalt, in verhouding met het dagloon, de schadeloosstelling door den patroon te betalen voor de nijverheidsrampen: a) met doodelijken afloop; b) gevolgd van levenslange onbekwaamheid tot werken; c) gevolgd van tijdelijke onbekwaamhe d. Roerende en onroerende goederen des patroons kunnen daarvoor aangeslagen worden.
3^o	De baas blijft vrij, zijn werkvolk al of niet te verzekeren, en het te verzekeren waar hij wil. De Staat richt zelf geene verzekering in; maar hij noodigt de belanghebbende bazen uit, om hun werkvolk onderling te verzekeren. Te dien einde zal hij, met hulp van eene daartoe benoemde Commissie van nijveraars, modelreglementen opmaken voor verzekeringsmaatschappijen onder patronen. De maatschappijen die zich naar die schikkingen zullen inrichten, en een zeker Staatstoezicht aanveerden. zullen de rechtspersoonlijkheid genieten en kunnen, ingeval van buitengewone rampen, hulpgelden van den Staat ontvangen. De verzekeringen zullen beroepsgewijze in elke provincie ingericht worden.
4^o	Doen de patronen afhoudingen op het loon der werklieden voor de verzekering, dan moet het werkvolk vertegenwoordigd zijn in den Bestuurraad en de winsten der maatschappij moeten ten voordeele der werklieden in de lijfrentekas van den Staat worden gestort. De patronen die hunne gasten bij de private maatschappijen doen verzekeren, mogen niets afhouden.
5^o	De Staat zal, bij middel van eene lichte verhooging van de patenten, een fonds stichten om de vergoeding te betalen of aan te vullen wanneer de baas onvermogend is.
6^o	Werkrechtersraden, daartoe door den Staat benoemd en samengesteld uit bazen, werklieden en afgeveerdigden van den Staat, zullen alle geschillen vereffenen en uitwijzen.

Ziedaar de hoofdtrekken eener oplossing, die, dunkt ons, alle belangen waarborgt en in veler oogen het voordeel zal hebben, op de vrijheid te zijn gesteund. Zou men

[p. 106]

echter aan de verplichtende verzekering de voorkeur geven, dan zou men goed doen die te verbinden met de verplichtende pensioenkas. De Staat zou dan zelf de verzekering onder bazen tot stand brengen; patronen en werklieden zouden verplicht zijn daarvoor te storten en de overschot der verzekeringskas zou in de pensioenkas overgebracht worden. In dien zin was een ontwerp van veiplichtende pensioenkas opgevat door den heer G. Lemmens, van Antwerpen.

In alle geval, voor de pensioenkas is er geene doelmatige oplossing te vinden buiten de verplichting. Al de ontwerpen die uitgebroeid zijn volgens het prnciep van vrijheid, komen hier op uit, dat de Staat door aanzienlijke hulpgelden de vrije stortingen zou moeten prikkelen: dus veel geld verkwisten om half werk te verrichten; en niet alleen half werk, maar onrechtveerdig werk; want de toelagen van den Staat zouden ten goede komen niet aan de behoeftigsten, die zelf niets kunnen bijdragen, maar aan diegenen die door een betrekkelijken welstand in de mogelijkheid zijn om zelven te storten Daarbij, door dit zoogezegde vrijheidstelsel zou de werkman gebonden zijn aan de vereeniging, waar hij zich bij aangesloten heeft. Wij hebben daar reeds een staaltje van in Vooruit, die zijne volgelingen aan band legt bij middel van pensioenen, op de winst van zijnen handel genomen. Integendeel de algemeene verplichtende pensioenkas van den Staat laat den werkman vrij, zich heel het land door te verplaatsen: hij is aan niemand gebonden. De ware vrijheid ligt dus hier in de verplichting

Doch vermits het niet goed is dat de Staat de eene verplichting op de andere stapele, zouden wij, ofwel geene verplichtende verzekeringskas tegen ongevallen vragen (die niet noodig is), ofwel ze met de verplichtende pensioenkas verbinden.

Antwerpen, 6 Januari.

F. Drijvers.