Het Belfort. Jaargang 12

[p. 130]

Frankische oudheden

Frankische Grafsteden.

In de toogzalen van oudheden zijn er frankische grafsteden te zien.

't Geraamte, dat de vorschende wetenschap uit den grond heeft opgedolven, ligt daar in eene zwarte kas, met houten ramen en glazen ruiten, op dezelfde aarde, waarop het sedert eeuwen in den doodslaap lag ingesluimerd.

Aan de voeten staat een frankisch vat in zwart aardewerk: de eenen zeggen dat er daar spijzen in lagen, om den doode op zijnen verren tocht naar de eeuwigheid te voeden; anderen meenen dat er reinigingswater in stond, om den doode tegen de aanvallen van de booze geesten te beschermen.

Nevens het hoofd van den Germaanschen krijger ligt het ijzer zijner speer: de houten staf is immers sedert eeuwen in den schoot der aarde verteerd.

Nevens hem rust aan de linker zijde, op de hoogte van den knie, zijne ijzeren bijl, zijne francisca, soms verroest, soms zoowel bewaard dat zij nog zou kunnen geslepen en gebezigd worden.

Aan de rechterzijde ziet men het zweerd, de vreeselijke scramasahs, rusten.

Op die wijze worden de frankische grafsteden voor den bezoeker aanschouwelijk gemaakt en geeft men een uitzicht aan de ontdekkingen der oudheidkunde.

Hoe moeten wij ons nu de frankische grafsteden verbeelden, zooals ze in den grond gevonden worden?

Het graf wierd naar den aard van den grond in den steen gekapt of in het zand gedolven.

De Franken werden gewoonlijk in kisten begraven, en gold het een steenen graf, de kist daalde erin en eene zware steenen plaat wierd erboven gewenteld.

Was de put in de aarde gedolven, zoo wierd er eerst een langwerpige bak van ruwe, opeengestapelde zandsteenen gemetst: als de kist erin lag, wierd ze verder met steenen en grof metselwerk bekleed.

[p. 131]

Hoe wierden de lichamen der Franken in hun graf nedergelegd?

De heidensche Franken wierden niet begraven als de christenen, die met het nederig wit lijklaken ter aarde besteld worden.

De frankische krijger lag in zijn graf geleersd en gespoord, zouden wij zeggen, gekleed en gewapend: in de eerste tijden wierden niet veel voorwerpen nevens 't lijk gelegd, maar later, als de Franken meer en meer met de Romeinsche gebruiken en de Romeinsche beschaving in aanraking kwamen, begonnen zij een aantal vaten en glazen in hunne grafsteden opeen te stapelen.

't Is daarom dat de grafsteden zoo merkweerdig zijn.

Wilt ge de geschiedenis genieten, ge moet uwe aandacht vestigen op de beschaving der voortijden en die beschaving kunt ge best begrijpen, als ze door zichtbare overblijfselen verduidelijkt en verneembaar wordt.

Die beschaving is echter verdwenen; vernieling is de leus van den tijd en 't stof der grafsteden is dikwijls 't eenigste spoor dat uit vroeger eeuwen nog kan waargenomen en de overblijfsels der grafsteden de eenigste trekken waarmede het belangwekkend tafereel der voormalige tijden nog kan verbeeld worden.

Aangaande het frankisch tijdvak zijn de oorkonden uiterst zeldzaam.

De aandacht staat gevestigd op de veroveringstochten der Franken; nopens hun verblijf en hunne beschaving in ons land worden wij niet ingelicht en toch zijn de Franken onze voorouders en de stichters van ons volk.

't Is uit de grafsteden dat het licht moet opgaan; stellen wij daar belang in en dan zal menigeen naar Frankrijk niet meer opkijken bij 't hooren van den roemweerdigen naam der Franken - onze vaderen!

't Zijn nu juist geene kostbare schatten, die aan 't licht gebracht worden: de oudheidkundigen heeten ze schatten, evenals de advokaat een schelmstuk eene schoone zaak heet en de geneesheer van een heerlijk geval spreekt als wij eene smertelijke ziekte voorhanden hebben; ze zijn echter kostbaar als men ze met de oogen van de wetenschap aanschouwt en als getuigen van lang vervlogen tijden voor de vierschaar der geschiedenis oproept.

Uit de frankische grafsteden komt er allerlei slag van oudheden te voorschijn.

Men haalt er aardewerk uit.

Dit frankisch aardewerk is uit fijn zwart, soms ook grijs deeg gebakken, met eene laag zwart vernis overdekt en vertoont het kenmerkend maaksel van een aschvat met rechtstaanden hals en eenen buik onder de gedaante van twee afgeknotte kegels die bodem en bodem aan elkander zouden verbonden zijn.

De Franken droegen metalen halsketens en perelsnoeren, die men in hun graf opraapt: de perels waren van amber of gebakken aarde in verschillende tinten geverfd.

[p. 132]

In vele graven ontwaart men ook zweerden, speren, bijlen en messen; de wapens hingen met lederen riemen aan den gordel, die met eene gesp gesloten was; de stalen en bronzen platen der gespen waren dikwijls met fijn zilveren etswerk versierd.

De wetenschap der frankische oudheden is meest gevorderd in de oudheidkundige maatschappijen van Namen, Charleroi en Brussel, in hare toogzalen kan men de frankische oudheden aanschouwen en in hare verslagen de beschrijving der ontdekkingen lezen.

In 't Walenland wierden meer dan honderd frankische begraafplaatsen gevonden, daar er integendeel maar een gering getal in de vlaamsche streken zijn aan 't licht gekomen.

De reden is doodeenvoudig, alhoewel de Franken in Vlaanderen meest gevestigd waren: in de Dietsche gewesten van Belgenland heeft men min gezocht en min belang in die ontdekkingen gesteld.

De Vlamingen stammen af van de Franken; de Walen zijn de voortzetting van de Belgo-Romeinsche bevolking, hetgene in den oudheidkundigen zitdag van Charleroi, ten jare 1888 eene belangwekkende bespreking heeft uitgelokt.

De bekende en beroemde geschiedschrijver G. Kurth beweerde, dat de Walen geene frankische begraafplaatsen gevonden hadden.

Al die schatten, zoo sprak hij nagenoeg, die wij te Namen en te Charleroi bewonderen, komen van de Franken niet, omdat de Franken zich in 't Walenland niet vestigden; het zijn geene Franken die in de ontdekte grafsteden rusten, maar wel de Belgo-Romeinsche inwoners der Waalsche streken die de zeden, de kleederdracht en de beschaving der Franken hebben aangenomen, aan dewelke zij onderworpen waren.

De Walen streden dapper voor de eer hunner frankische ontdekkingen, maar ze stonden sterker in woorden dan in bewijzen.

Wat belet er dat de Franken rusten in die begraafplaatsen als men nagaat dat de Frankische koningen hier en daar in 't veroverde Walenland en in 't veroverde Gallië eenen grondeigendom aan eenen hunner frankische krijgers geschonken hebben en dat men nu nog de germaansche namen dier zaten kan waarnemen, evenals men de geraamten dier Franken in de grafsteden terugvindt?

De Franken zijn in die streken echter met dichte drommen niet binnengedrongen; anders zou er tot aan de Loire evenals hier Dietsch gesproken worden.

Delvingen te Pitthem.

De Vlamingen vinden geene frankische begraafplaatsen genoeg in hunne streken.

Is 't omdat er noch mijnen noch steengroeven bestaan of dat men er geene heuvels of hoogten tot het leggen van nieuwe wegen moet doorsnijden?

Dat kan er iets aan doen; daar is echter de ware reden niet.

[p. 133]

Men zocht niet genoeg.

Sedert lang vervolgden wij de ontdekkingen in de maatschappijen en de besprekingen in de zitdagen, en sedert lang rees in ons de begeerte ook eens een frankisch kerkhof in onze gewesten te vinden.

Dat droomden wij sedert tien jaar: kost wat kost zouden wij een frankisch kerkhof ontdekken.

Hoe komt men daarop?

Bij toeval soms; daarom moet men een wakker oog openhouden als er ergens voor wegen, vaarten of steenovens gedolven wordt.

Maar ge verstaat dat dit wonderwel moet passen en dat het beter is, indien ge gading hebt andere middels in 't werk te stellen.

't Is de navorsching der oordnamen die best den zoeker op den weg stelt om ontdekkingen te doen.

O! die namen van wijken en dorpen, van velden en beken, wat al schatten van oude woorden hebben ze niet bewaard! Wat al gedenkenissen van overoude tijden bevatten zij niet! Wat al schatten van oudheden kunnen zij aan 't licht niet brengen.

't Geluk wilde dat wij te Pitthem zulk eenen kostbaren naam tegenkwamen.

Een heidensch kerkhof!....

Daar lag wel tegenstrijdigheid in die benaming; die twee begrippen van kerk en heidendom kunnen wel niet overeenkomen, maar 't volk in zijne spraakveerdigheid had toch trouw de gedachtenis eener oude begraafplaats bewaard en 't kon niet falen; ons verlangen was voldaan, 't moest eene frankische begraafplaats gelden.

Wij waren stoutmoedig genoeg om dit te durven bevestigen en om ons oordeel te staven bestond er maar een middel, 't was aan den grond zijn geheim te ontrukken.

Doch ontgraven gaat met vele moeilijkheden gepaard en wij zouden die onderneming aan niemand durven aanraden.

Men heeft met eigenaars en pachters af te rekenen.

Delven kost geld: wie zal er in de kosten voorzien?

Als men iets gevonden heeft moet men iedereen te woord staan om de mindere of meerdere weerde der vondsten te verdedigen.

Wij gelukten erin met eigenaars en pachters overeen te komen en wij moeten hier onze erkentenis betuigen aan de eigenaars van 't heidensch kerkhof van Pitthem, Vrouw Weduwe Vande Putte en kinders, te Bavikhove.

Wat de kosten betreft, wij hebben de delvingen op eigen hand ondernomen, daarna in Augustus van 1896, dank aan eenen beschermer van Pitthem en in November van hetzelfde jaar door de tusschenkomst der oudheidkundige maatschappij van Brussel, voortgezet.

Wat hebben wij in 't heidensch kerkhof van Pitthem gevonden?

Daarover kunnen wij in twee woorden bescheid doen.

Wij ontdekten de overblijfsels van vele grafsteden die vroeger door het uitgraven van zavel vernietigd werden.

[p. 134]

Wij vonden enkel vier grafsteden die sedert eeuwen in den grond onaangeroerd lagen.

Uit de verdelgde grafsteden hebben wij geene schoone verzameling van oudheden kunnen vergaderen.

Wij vonden hier en daar overhoop in den grond:

1^o	Vele stukken van platte Romeinsche dakpannen, tegulae, en halfronde Romeinsche dakpannen, imbrices.
2^o	Eene groote hoeveelheid Romeinschen mortel. Hoe weet ge, vragen er velen, dat ge Romeinschen mortel voorhanden hebt? Die Romeinsche mortel is kenbaar genoeg omdat hij rood en wit gespikkeld is en uit kalk en gestampte roode brijksteenen bestaat.
3^o	Eenige scherven van roode tichels voortkomende van de vierkante warmbuizen en hypocausta der Romeinen.
4^o	Eene groote hoeveelheid grove nagels van kisten wel gelijkend aan dezen welke men in de grafsteden van Namen en Henegouwen heeft opgeraapt.
5^o	Een stukje brons en stukjes glas van verbrijzelde fleschjes, door hun lang verblijf in den grond met de tinten van den regenboog gekleurd.
6^o	Scherven van Romeinsch aardewerk, waaronder twee roode verniste stukjes in aarde van Samos.
7^o	Twee kenmerkende scherven van frankisch vaatwerk.
8^o	Koolzure kalksteenen, die meest aan 't hoofd van de grafsteden gelegen hadden.

De geleerden twisten over die steenen; de eenen beweren dat zij in de kist onder 't hoofd van den doode lagen; anderen meenen dat ze onder de kisten gelegd wierden opdat de kist wat hooger aan 't hoofd als aan de voeten zou gerust hebben.

Eene enkele der vier ongeschondene grafsteden zullen wij in 't kort beschrijven.

Ze werd ontdekt op 26 Augustus 1896 en ze lag maar 47 centimeters diep op 1 meter 80 centimeters afstand van den oostkant van 't heidensch kerkhof.

't Geraamte, nog tamelijk wel bewaard, lag met de voeten naar het oosten gekeerd, volgens de gewoonte die men in al de frankische grafsteden gadeslaat.

De bekleeding van het graf bestond uit ruwe steenen, stukken van roode Romeinsche baksteenen en eene laag Romeinschen mortel.

Veel ijzer had in het graf gelegen, maar 't was ongelukkiglijk verroest, verteerd en in vormlooze klompen vergaan; 't lag nevens het hoofd en op de hoogte van den gordel, waar vermoedelijk de wapens konden gelegen hebben.

Wat al gissingen heeft men over 't heidensch kerkhof van Pitthem niet gemaakt!

Nu waren 't wapenknechten in eenen veldslag gesneuveld; dan waren 't

[p. 135]

de heeren van Pitthem, die van onder hunne zerken in de kerk, daar te midden der velden verland waren; verder waren 't de leden van een broederschap van S^t Hilarius, welke men verwarde met een kapelaanschap van St. Hilarius.

Daarop passen de woorden van onzen vriend Johan Winkler, in den frieschen volksalmanak van 1897:

‘Dat is wel gemakkelijk en strookt geheel met de gewoonte van velen onzer tijdgenooten, om alles wat zij niet met oogen zien en met handen grijpen kunnen, platweg te loochenen - maar, in onzen nieuwen tijd, nu der Geist der stets verneint, en die de geest is des ongeloofs, des duivels, gaandeweg weer wordt terug gedrongen door den geest des geloofs, en in den afgrond waaruit hij was opgerezen, weer verbannen wordt, - nu gaat dit niet meer.’

Sommigen hebben liever allerhande dwaze stellingen aan te kleven dan de eenvoudige waarheid en alhoewel het heidensch kerkhof van Pitthem geenen merkweerdigen en rijken schat van oudheden aan het licht bracht, toch blijft het vast en zeker dat wij te Pitthem Romeinsche oudheden hebben uitgedolven en dat wij met eene begraafplaats, hoe arm ook, van het frankische tijdvak te doen hebben.

Dat zet ons toch op 't spoor te Pitthem van eene beschaving van een dubbel tijdvak, waar er voor onze dorpen geene schriftelijke bescheiden van bestaan.

De geschiedschrijvers zijn genegen om Vlaanderen als eene wildernis te beschrijven, waar de Romeinen nooit binnendrongen en als de uiterste standplaatsen wijzen zij op Cortoriacum, Viroviacum en Castellum Menapiorum.

Dat kan niet houden als wij in acht nemen om maar de omstreken van Pitthem te vermelden, dat men Romeinsche oudheden gevonden heeft te Emelgem, te Izegem, te Rumbeke te Gits, te Lichtervelde en te Zwevezele en dat de bekleeding der heidensche grafsteden van Pitthem voortkwam van de puinen eener Romeinsche villa.

Men loochent ook maar stoutweg dat het eene frankische begraafplaats is.

Goed; maar hoe zou men na 't verloop veler eeuwen nog een graf met Romeinsche dakpannen bekleeden?

Waarom lagen de geraamten met hunne armen nevens den romp en hunne voeten naar het oosten, zooals 't men elders in de frankische grafsteden waarneemt?

Waarom zouden de lieden sedert eeuwen aan een christen kerkhof eenen heidenschen naam gegeven hebben, die ons naar het tijdvak der bekeering van Vlaanderen verzendt en waarom is de namenkunde zulk eene kostbare hulpbron der geschiedenis?

Hoe komt het dat wij in 't heidensch kerkhof van Pitthem scherven van frankisch aardewerk hebben opgeraapt?

J. Claerhout.