Het Belfort. Jaargang 12

[p. 72]

Guido Gezelle in Holland.

De heer Pol de Mont, onvermoeibaar met de pen, dichtbundel op dichtbundel uitgevende en verhandeling of verhandeling schrijvende in verschillende tijdschriften van Noord en Zuid, vindt nog den tijd - zonder daarom zijne ambtsbezigheden te kort te doen - om hier en in den vreemde geregeld als voordrachtgever op te treden, en zijne talrijke toehoorders te vergasten op zijne eigene nieuwe gedichten en op studiën over den eenen of anderen letterkunstenaar.

Zoo lazen wij dat hij laatst in Duitschland onze letterkunde en onze beweging deed kennen te Berlijn, en nu dezer dagen sprak hij te Utrecht over den Westvlaamschen dichtermeester Guido Gezelle.

In Panta droeg hij onder andere voor zijn verzen ‘Ballerinen’, ‘Loïe Fuller’, ‘Vivos voco, mortuos plango’ en een gedicht ‘De Kurassiers van Canrobert’, waarmede hij ontzaglijk veel bijval inoogstte. Doch de ‘clou’ van den avond was zijn bezielend woord over den dichter van ‘Kerkhofblommen’ en van ‘Het ruischen van het ranke riet’.

Hieromtrent lezen wij zeer waardeerende verslagen in de plaatselijke bladen, zooals Minerva, Algemeen Nederlandsch studentenweekblad en in het Utrechtsch provinciaal en sledelijk dagblad.

Aan dit laatste ontleenen wij letterlijk:

Zijn eerste werk: Dichtoefeningen zag in 1858 het licht. Sinds dien tijd zijn 6 lijvige bundels van hem verschenen.
Tal van omstandigheden maken dat hij nog zoo weinig bekend is (in Noord-Nederland): In de eerste plaats zijn in Z.-Nederland, waar de politieke hartstochten heftiger werken dan ergens anders, de critieken altijd eenigzins van politieke kleur. Ware hij geen priester geweest, doch gewoon burger en had hij behoord tot de liberale partij, hij zou zeker minder miskend zijn.
Er is nog een reden van zijn mindere bekendheid. Gezelle schrijft geen Nederlandsch, geen boekentaal.

[p. 73]

Wel schrijft hij Nederlandsch, zoo men daaronder verstond, wat men er eigenlijk onder moest verstaan, nl. de taal zooals die groeit en bloeit in de monden van hen die wijd en zijd hun eigenaardig dialect spreken.
Hij is West-Vlaming en hij schreef in zijn taal, in het taaleigen van zijn eigen gewest; uitdrukkingen, die eenmaal aan alle gewesten waren eigen geweest. De woorden die men vindt bij de middeleeuwsche schrijvers, ze zijn blijven bestaan in West-Vlaanderen, daar gebruikt men ze nog dagelijks. Doch N. Nederland heeft gestreefd naar eenvormigheid die echter helaas doodend is geweest voor de taal.
Gezelle is het geweest die het eerst eene lans gebroken heeft tegen die eenvormigheid. Hij toonde aan, dat ook Bilderdijk niet ingenomen was met die heerlijkheid van de Nederlandsche boekentaal. Hij wees er op in zijn voorrede van de Dichtoefeningen, hoe bij Bilderdijk kleen naast klein; ik kost naast ik kon enz. gevonden werd.
Beschouwen we echter met moderne oogen de gedichten van Gezelle dan is het tintje particularisme geen hinderpaal meer om hem te lezen en te begrijpen. Wij zijn overtuigd dat evenals ieder volk ook ieder woordschepper zijn eigen taal heeft.
Gelukkig bestaat in Zuid-Nederland de dwingelandij eener boekentaal niet en schrijft dus ieder zooals hij dit in zijn eigen taal voelt. Gezelle is in de eerste plaats godsdienstig dichter, men zou kunnen zeggen mysticus. Niet echter mysticus zooals dit gewoonlijk wordt opgevat, doch zooals een Thomas à Kempis of nog beter als een Jan Luiten.
Onder zijn 2. bundel is een der beste het gedicht, waarin hij de weelde uitdrukt, die zijn hart gevoelt, wanneer hij een misoffer heeft opgedragen.
Spr. droeg dit gedicht voor.
Echter bekleeden deze godsdienstige bespiegelingen slechts een ondergeschikte plaats onder zijne gedichten.
Bovenal is hij natuurdichter; als voorbeelden hiervan worden door Spreker voorgedragen een waarlijk melodieuse beschrijving van een oogstveld; voorts de zon der lente; verder; Pachthofschilderingen waarin hij op meesterlijke wijze het wegvliegen der duiven beschrijft. Het is een beeld van leven, dat niet gemakkelijk schooner zal te vinden zijn. Een gedicht van geheel anderen aard is ontleend aan een eenigzins versleten stof: de maan. Gezelle echter verstaat de kunst alles nieuw in te kleeden. Hoe schoon zijn niet de woorden: ‘lekend licht der maan’, welke maan door hem beschreven wordt als een gesmolten diamant die druipt van licht.
In de Tijdkrans, die in 1893 verscheen, vinden we de verzameling van zijn landgedichten. Hij beschrijft daar zijn indrukken bij het komen in zijn kerk op den ochtend, wanneer de zon door de gekleurde vensters schijnt; verder het vallen van den sneeuw; de bloemen die langs het water staan worden geschilderd in kleuren zoo schoon als geen ander dichter heeft gedaan. Het schoonste gedicht van dien aard is wel het Ruischen van het ranke riet. De stof is zeker hoogst eenvoudig, doch in dit liedje, dat Spr. voordroeg, is vooral te zien de melodie van zijn taal, niet alleen voortspruitend uit de keuze van zijn woorden, doch tevens uit zijn meesterschap van te kunnen allitereeren, zooals reeds de titel u doet zien. Een luid applaus volgde dan ook op dit werkelijk schoone gedicht.
Nog vele voorbeelden van dien aard zou Spr. kunnen aanhalen als de tijd het hem toeliet. Uit het weinige echter deed hij ons zien

[p. 74]

hoe de dichter beschikte over kleuren, hoe hij door woorden ons den reuk en de beweging der dingen kon weergeven.
De stilte wordt ons geschilderd in zijn gedicht: tempus edax. Zeer schoon weer in anderen aard geeft dichter ons het morgenfrissche van de sensatie die aan een bloem eigen moet zijn, die in groen gewaad de zon ziet opgaan, zich naar deze toewendt en daarmee medegaat. Nog een voorbeeld van het uitwerken van de beelden der natuur levert het gedicht: de raaf.
Hiermee zegt Spr., meen ik u een voldoend beeld te hebben geschetst van de twee uiteenloopende genres van Gezelle. Ik heb niets gezegd van zijn verhalende gedichten, die, hoewel ze niet zoo talrijk zijn, toch vele uitmuntende onder zich tellen, waaronder genoemd mag worden een gedicht of een bekende Vlaamsche legende, waarin verhaald wordt, dat Jozef allerlei armoedigen, straatvolk enz., met behulp van een ladder in den hemel deed komen. Zulks beviel niet aan de groote heeren in het Paradijs en deze gingen zich beklagen bij Jezus, het voedsterkind van Jozef, die echter Jozef zijn zin geeft. Dichterlijke taal d.w.z. overgeërfde dichterlijke taal vindt men bij Gezelle niet, zelfgevormde beelden zijn echter bij hem voor het grijpen, zoo als hij den donder noemt Gods hofhond, die bijt en bast. Onder de schoone regelen uit zijn gedichten noemde spreker nog o.a.:
‘Als letteren op een zerk gekapt en langzaam uitgetreden.’
Voorts:

‘Zacht is Uw hand o windeke,
Streelende langs mijn haar.
Of het de hand van een kindeke,
De hand van een kindeke waar'.’

Ziehier dan een dichter, dien ik niet wil plaatsen naast een Vondel of een Willem Kloos, doch een dichter die zichzelf is, een eigenaardig dichter, een die weinig aan anderen dankt en toch zoo weinig bekend.
Nogmaals zeg ik U: voor hen die zuiver Nederlandsch wenschen zal hij moeielijk zijn, doch ik vraag U, wordt in N. Nederland ook niet een Cremer met zijn Overbetuwsche novellen gelezen en bevat ook niet de Camera Obscura van Hildebrand tal van Haarlemsche uitdrukkingen, die den schrijver zelfs noopten een woordenboek op zijn eigen werk uit te geven? En toch zal niemand de Camera onverstaanbaar noemen.
Spreker eindigde dit deel van zijn voordracht met de hoop, dat hij althans zou bijgedragen hebben om de aandacht van zijn publiek op dien dichter te hebben gevestigd en dat men zich de moeite zou willen getroosten nader met dien dichter kennis te maken.