Het Belfort. Jaargang 11

[p. 285]

Een Keltisch woord op Dietschen bodem.

Mijnen achtbaren Heer J. Broeckaert.

IS het woord tuin verwant met het keltisch dunum? vraagt G. Kurth.

Ik geloof het niet, antwoordt hij. Dunum bediedt altijd berg of heuvel.

Wij denken dat M. Kurth ongelijk heeft. Wegens de klanken is er geene zwarigheid: dunum, tuin, oudhoogd, zûn, zaun vertoonen ons eene regelmatige klankverschuiving.

Aangaande de beteekenis komen de drie woorden ook geheel en gansch overeen. Men weet wat tuin wil zeggen; de oude Germanen zetten eene dikke haag of eenen tuin rondom de hofstede, die zij bewoonden; vandaar kreeg hunne zate, voornamelijk bij de Angelsassen den naam van tuin, ton, town.

Welnu 't was 't zelfde geval bij de Kelten; de Keltische wisselgedaanten dûnon en dunos beteekenen burg of slot; 't Gallisch dûnon, 't Ierlandsch dun, 't Kymrisch din staan in deze drie talen met de beteekenis van burg bekend. Αυγυστοδουον bediedt dus in 't Gallisch den burg van Augustus.

Wij komen hetzelfde woord in onze Germaansche oordnamen tegen. Het dorp Thuine, in de omstreken van Lingen droeg in 't jaar 1000 den naam van Dune.

In Noord-Brabant ligt er een stedeken Heusden geheeten west van den Bosch. In eene oorkonde van 't jaar 1252 heet dit oord Husdune; wij erkennen daarin twee bestanddeelen, namelijk het woord huis en het Keltisch woord dûnon.

't Eerste deel is klaar en duidelijk huis: in eene oorkonde van Diederic, greve van Cleve, van het jaar 1317 komt benevens den naam van Heusden ook het gemeen naamwoord huizen voor. Heusden wordt daar geschreven eens Huesdin en eens Hoesdin, terwijl de goederen aldaar verleend, aldus vermeld worden: huesdin, tolle, heerscap ende alselc goet.

Dat is een eerste bewijs dat het eerste lid van den samengestelden naam husdune ons het woord huis vertoont.

[p. 286]

Men kent ook den Gelderschen oordnaam Huussen, met de beteekenis van huizen. In den loop der eeuwen heeft hij de volgende verandenngen ondergaan: Husen (1266), Huesen (1307), Hoesen (1340), Heussen (1577). Uit de Middelnederlandsche Spraakkunst van Van Helten, kunnen wij de klankwissels û, ue, oe, eu niet goeddoen, maar de veranderingen van dezen oordnaam staan er borg voor en in de Brabantsche gouwspiaken worden al die klankwissels in 't woord huis waargenomen.

Welnu als wij de gedaantever wisselingen van den oordnaam Heusden gaslaan, komen wij al de klankwisels tegen, welke wij in de gewestelijke uitspraak van 't woord huis even als in de geschiedkundige ontwikkeling van den dorpsnaam Huussen, huizen, aantieften.

't Is een tweede bewijs dat wij in Heusden het naamdeel huis met zijne verschillende klankwijzigingen voor handen hebben.

Wij hebben reeds gezien dat het woord dune, tuin beteekent; er is geene betrekking tusschen de duinen en een huis in Noord-Brabant gelegen; er bestaat echter overal een verband tusschen eene Germaansche woning en de omheining dier woning, zoodat wij in onzen eigennaam Husdune als het evenbeeld mogen beschouwen van het Middelned. woord huustuun, en 't Middelhoogd. hûszûn, hetwelk volgens zijne samenstelling omheining van een huis beteekent en van daar woning of ert waarop de woning gebouwd is.

De vorm Husdune heeft in den loop der eeuwen nogal veranderingen ondergaan.

In 1585 vinden wij Husedinne: door den gebruikelijken omklank van u tot z, die men meest in 't Angelsassensch en ook soms in onze taal tegenkomt is dinne uit dune ontwikkeld, welke uitgang dan ook later tot denne en den verwandeld en verzwakt is.

Voorbeelden vinden wij bij Van Helten van het verschijnsel waarbij de lange u als ue is voorgesteld; er zijn ook eene menigte voorbeelden die ons den overgang van de korte u tot o en tot den omklank eu als ue of eu voorgesteld, vertoonen; doch wij vinden geenen overgang van de lange u tot de lange o en van daar tot den omklank eu als ue of eu verbeeld in 't Middelnederlandsch. De eigennaam Husdune spreekt ons nochtans borg voor al die klankverwandelingen en zoo komen wij van Husdune, langs Hosedinne (1281) naar Huesden en Heusden (1610).

De dorpsnamen Heusden in Oost-Vlaanderen en Heusden in Limburg vertoonen ons dezelfde oude naamgedaanten als Heusden in Noord-Biabant en zoo is het raadsel opgeklaard dat wij, vlaamsche vrienden ons stelden, toen wij met den oudheidkundigen zitdag. van Gent het oud kasteel van Laerne bezochten, Heusden voorbijstoomden en den uitleg van dien name poogden te achterhalen.

J. Claerhout.