Het Belfort. Jaargang 11

[p. 198]

Die Dietsce doctrinale.

Dit leerdicht werd in 1345 te Antwerpen ‘vervaardigd,’ d.w.z. ‘ghetogen ute,’ d.i. ‘samengesteld uit’ verschillende werken, die in 't latijn waren geschreven.

Wij hebben hier dus niet wat men noemt een vertaling, maar een gedicht, bewerkt naar verschillende latijnsche bronnen.

De dichter, een van de liberale denkers uit dien tijd, die ons zijn naam niet noemt, was niet Jan de Clerck (de Dichter) - waarschijnlijk dezelfde als Jan Deckers, de secretaris van Antwerpen en schrijver van de Brabantsche Yeesten - aan wien op grond eener misvatting deze verzen zijn toegekend.

De schrijver zal Jan Boendale zijn geweest, dezelfde die ook auteur is van ‘Leekenspiegel’ e.a.

Die Dietsce Doctrinale telt 6674 verzen, vervat in 3 boeken en verdeeld over 90 hoofdstukken, en is een verzameling van deugd- en zedelessen, voorschriften hoe men zich heeft te gedragen jegens God, zijn medemensch en zichzelf.

I, 45-46,	I, 45-46.
Daer men in mach leren tsamen	Waaruit men nut trekken kan, beiden voor ziel en lichaam.
Orbore der zielen ende lichamen.
I, 122-123.	I, 122-123.
Soe wien dunct dat hi vroet es	Alwie wijs is in eigen oog, blijft, daer kunt gij zeker van zijn, immer een zot.
Blijft euwelec sot, sijts gemes.
I, 296-297.	I, 296-297.
Haestelec seldi wel verstaen,	Zorg dat gij vlug verstaat, maar wees niet zoo snel met uw antwoord.
Ende niet oec antwerden saen.

[p. 199]

I, 308-313.	I, 308-313.
Een ander wijs man maect ons cont:	Een andere wijze leert ons te zwijgen zoolang tot het noodig is te spreken. Ook leert Seneca duidelijk, dat gematigdheid in 'tspreken groote wijsheid verraadt.
Hout silentie toter stont
Dat ghi sprekens hebt noet.
Oec seit Seneca al bloet,
Dat sprekens getimpertheit
Es ene grote wijsheit.
II, 136-138.	II, 136-138.
Een wijs man doet ons weten	Een wijze leert ons, dat het aanzitten met de goeden goed is, want het doet de vriendschap inniger worden.
Dat werscap onder die goedees goet,
Want si die vrienscap meren doet;
II, 1505-1509.	II, 1505-1509.
Ende eest dat ghi spreken hoert	En gebeurt het dat gij van uw vriend kwaad hoort spreken, antwoord dan daarop zooals gij denkt dat het meest bevorderlijk is tot zijn eer en voordeel.
Van uwen vrient arghe woert,
Soe antwoert daer op alsoe als ghi
Wet dat alre best si
Tuwes vrients ere ende baten.
II, 1782-1786.	II, 1782-1786.
Ghelijc dat een besait hof	Gelijk een bezaaide tuin zonder omheining onbeveiligd ligt, zoo is het ook met het huis, waar geen verstandige vrouw in woont.
Daer gheen tuin om en gaet
In vresen onbewaert staet,
Alsoe eest thuys, des sijt gewes,
Daer gheen vroet wijf en es;
II, 2010	II, 2010.
Diehaestelijc gheeft tweeuout gheeft.	Die spoedig geeft, geeft dubbel.
II, 2067-2069.	II, 2067-2069.
Als ghi uwen vrient wilt corrigeren,	Als gij uw vriend wilt verbeteren en berispen over eenig gebrek, doe dat dan met zachte woorden.
Ende sijn ghebrec hem blameren,
Dat seldi soetelike doen.
II, 2679-2680.	II, 2679-2680.
Ledecheit, voer alle saken	Meer dan iets anders kan lediggang een mensch tot kwaad brengen.
Can die liede onduchtech maken.
III, 105-108.	III, 105-108.
Alse taelmanne ende auecaten,	Gelijk advocaten in 't belang van hun beuis bedriegelijke vonden bedenken kunnen, met welke zij verkrachten het recht.
Die om hare borsen baten
Scalke vonde venden conen,
Daer si dat recht mede honen
III, 311-315.	III, 311-315.
Dbeste testament van wensche,	Het beste testament, dat iemand kan nalaten is, dat hij zóó heeft geleeft, dat men na zijn dood hem prijst om zijn deugden.
Dat na hem laten mach die mensche,
Dats, dat hi alsoe heb gheleeft,
Datmen hem na sijn doet gheeft
Van doeghden ghetughe goet.

[p. 200]

III, 981-984.	III, 981-984.
Onnoselheit es ene doeght,	Oprechtheid is een deugd, die het hart verblijdt - zij zoekt eens anders nadeel niet en telt met eigen voordeel.
Die de ziele maect verhoeght;
Want si niemans arch en soect,
Ende hare bate met en roect.
III, 1401-1404.	III, 1401-1404.
Hi slacht der bloemen, die scone staet,	Hij gelijkt de bloem, die eens sierlijk pronkend, straks verliest zijn kleur en geur zoodra hij verflensen gaat.
Daer scoenheit ende roke te nieute gaet,
Ende als hi vaelt soe sijn verloren
Beide scoenheit ende al dat goren.
III, 1423-1424.	III, 1423-1424.
Seneca seit, dat hi qualec leeft,	Seneca zegt, dat hij zijn leven verkeerd inricht die hoopt op een lang leven.
Die den hoep op lange lijf heeft.

I, 45. in - wij zeggen: leeren uit.

I, 46. orbore - nut; orbore, orbaer, orborlic zijn afgeleid van beren, dragen of voortbrengen, met het voorvoegsel oor, d.i. uit.

I, 123. sijts gewes of des sijt ghewes (zie II, 1785), wees daar gewis (zeker) van, éen in beteekems met ‘sijt seker des’ is vaak niet meer dan een rijmshalve gebruikte stoplap.

I, 297. saen (Eng.: soon) spoedig.

I, 308. cont (oud deelw. v. ‘connen,’) bekend; Zoo ook oncont = onbekend.

I, 309. silentie - silentia = stilzwijgen.

I, 310. noet = noodzaak, behoefte; noet hebben = noodig hebben; noet sijn = noodig zijn.

I, 311. bloet = bloot, openlijk, duidelijk.

I, 312. getimpertheit, a.v. temperen = matigen; ook komt ongetimpert (= intemperatus) voor.

II, 137. werscap of wersceep of waersceep, feestviering maaltijd. Nog wordt gebruikt warschippen of te warschip gaan in den zin van ‘gaan logeeren’.

II, 138. meren, ook wel meerren, vermeerderen.

II, 1505. eest (ook wel ‘eist’ of ‘ist’) = is het.

II, 1506. arghe = slecht.

II, 1509. bate = voordeel.

II, 1782. besait = bezaaid, beplant.

II, 1783. tuin= omheining (Hoogd. Zaùn); men denke aan ‘iemand om den tuin leiden’.

Later werd de ruimte binnen de omheining, die ‘hof’ heette, met den naam tuin aangeduid.

Zoo hoorde ik in de provincie, de afgesloten ruimte in de kerk, die gewoonlijk ‘doophuis’ wordt geheeten, ook ‘tuin’ noemen.

[p. 201]

II, 2010. tweeuout = dubbel; deze regel is de vertaling van het bekende Latijnsche vers: ‘bis dat qui cito dat’.

II, 2068. blameren (van blame = smet), iemand op zijn gebrek wijzen, ‘berispen’; thans in den zin van ‘belasteren’ gebiuikt.

II, 2069. soetelike = met zoete (zachte) woorden.

II, 2680. onduchtech = ondeugend, in verband met doghet = deugd. (Musziggang ist aller Laster Anfang.)

III, 105. taelmanne = advocaten.

III, 105. auevaten. - herhaling van 't zelfde begrip met een ander woord: ‘endiadis’.

III, 106. borsen = beurzen.

III, 107. scalke = bedriegelijk, slecht; thans ‘guitig’.

III, 107. vonden = vonden, uitvindsels.

III, 981. onnoselheit = onschuldigheid (van ‘nosen’ - schaden).

III, 984. roect - a.v. roeken = zorgen, achtslaan op, nog over in roekeloos.

III, 1403. - vaelt a.v. valen = vaal worden, verflensen.

III, 1404. goren - rieken; ons ‘geuren.’

III, 1424. lijf - komt zoowel voor in den zin van ‘lijf’ als in dien van ‘leven’.

Grosthuizen (N.H.).

F.W. Drijver.