Het Belfort. Jaargang 11

[p. 354]

Een intervieuw over letterkunde.

Hit eene samenspraak welke de heer C.K. Elout gehad heeft met D^r Schaepman en welke hij laten verschijnen heeft in Elzeviers Geillustreerd maandschrift (april-aflevering), knippen wij het volgende:

‘- Nu zou ik over verschillende literaire punten graag uw meening hooren. U hebt een van uw gedichten aan Vondel gewijd... Wat acht u van zijn werken het hoogst? Van zijn drama's bijvoorbeeld!

- Dat varieert, klonk het antwoord van Dr Schaepman. Ik heb geene bepaalde preferentie. Er is onder Vondel's werken geen enkel zooals de Faust, die over het andere van Goethe domineert Dat neemt niet weg dat de Lucifer zeer grootsch is en de reizangen daarin zijn misschien wel van het meest grootsch dat er is. Maar er zijn dialogen in Joseph in Dothan en in den Gijsbrecht die mooier zijn. b.v. de scène waarin men Badeloch wil overhalen om te vluchten.

- U acht natuurlijk Vondel het hoog t als lyrisch dichter?

- Ja zeker. Dat boek van Verwey over Vondel is heel goed. Jammer alleen dat het in dien trant is geschieven. Waarom maken die menschen hun zinnen met vol?

- Wie vindt u de voornaamste van de nu levende Nederlandsche schrijvers en dichters?

- Ja, daar is nog niet goed over te oordeelen. Ik kan nog geen nomenclatuur maken. Mijn oordeel is nog met in een vasten vorm gegoten; ik zoek nog naar een formule.... Maar ik wil het u wel zeggen: Ik vind van al de nieuweren, dat zij een hartstocht hebben. Van Deyssel b.v..... o, ik ontken niet dat hij talent heeft..... behalve in zijn romans; dat zijn uitgerafelde studies van een ziekelijken gymnasiast. - Ik heb wel eens gedacht dat er in Couperus wat zat. In Eline Verre was veel aanleg en ik dacht als het Haagsche blanketsel er wat afgeblazen werd..... nu dat hij dan misschien wel een evenknie van George Moore - denk aan A drama in Muslin - had kunnen worden. Maar Majesteit en Wereldvrede zijn mij tegengevallen. Zie, om zoo'n boek als Majesteit goed te schrijven, had Couperus den Princeps van Machiavelli en het Ceremoniêel der kroning van een koning of keizer moeten kennen. Men moet enorm veel gedacht hebben om zich in den persoon van een keizer geheel te kunnen indenken. Men zou b.v. al de koningstragedies van Shakespeare goed vast in het hoofd moeten hebben. Men zou aan Mémoires een gezette studie moeten hebben besteed, aan St. Simon, aan Metternich, aan het Mémorial de Ste Hélène. En, ik herhaal, men zou de

[p. 355]

Roomsche Kroningsliturgie moeten kennen, de hoogste philososophie van het koningschap. Die keizer van Couperus is waarschijnlijk op Fians Jozef gemodelleerd, maar ik geloof dat die heel anders is.

Als men zoo'n persoon zou willen weergeven, dan zou men eigenlijk maar een heelen tijd lang met goede gezonde oogen en veel wetenschap zoo iemand als keizer Wilhelm van nabij moeten kunnen waarnemen, om te zien, waar de mensch ophoudt en de keizer begint. Daar zit bij vorstelijke personen achter alle hupschheid en voorkomendheid toch altijd nog iets anders; men krijgt altijd de gewaarwording dat daar toch iemand staat die hooger is. Dat is de historische tragedie. En dat is het mooie in de Princeps en in het Ceremoniëel.....

- Wat ik van Pol de Mont denk? Ja, dat weet ik niet. Ik geloof dat Max Rooses hem eens een der grootste verzenzeggers heeft genoemd en dat is misschien ook wel de beste qualificatie. Het is erg ongelijk. Hij is zoo'n zuidelijke troubadour die telkens een andere lay zingt.

Wie ik wel zeer hoog stel is Van Eden. Om zijn Oldenbarneveld vooral. De Broeders zijn mij te gemengd en ik kan er de donnée niet goed van vatten. Dat komt misschien door mijn Roomsch positivisme.

Ook Verwey heeft wel mooie dingen gemaakt en trouwens Van Deyssel ook. Maar b.v. de levensregelen van juffrouw Henriette van der Schalk zal ik nooit kunnen roemen.

Waarom moet toch tegenwoordig de poëzie bestaan in het vervalschen van den klemtoon?...

Over den invloed die Schopenhauer op de modernen zou kunnen uitgeoefend hebben, zeide hij:

“- Neen en je. Hij is een van die menschen geweest, die na hun dood door eenige groote leerlingen zijn verheerlijkt, maar een school heeft hij niet gevormd, ook al doordien hij geen betrekkingen had met andere menschen... Ik vind het pessimisme van de tegenwoordige dichters meest zelfbeklag. Leopardi was ook pessimist, maar altijd hoog objectief; maar onze dichters van dezen tijd hebben altijd zooveel met zich zelf te doen.”

Over de moderne richting luidt het als volgt: Au Fond genomen, beschouw ik de nieuwere richting als een teeken van zwakheid. Kijk, ik bedoel dat zóó: Dat er evolutie moest komen in de Nederlandsche letteren, dat ortken ik niet, en voor zoover de nieuwere richting een uiting is van die behoefte, heeft ze ook waarde. Maar den weg ziende, dien men nu is opgegaan, zeg ik, dat die zoogenaamde baanbrekeis geen baanbrekers zijn. Daarvoor zijn ze veel te destructief te werk gegaan en ze hebben niet getoond, zelf zoo veel te meer te vermogen dan de ouderen. Op sommige zwakheden hebben ze terecht gewezen, maar ik zie niet in wat ze er aan gehad hebben, om den draad van continuïteit af te breken. Er is in onze letterkunde altijd een geregeld overgeven geweest van den fakkel der poëzie, die nu eens helderder, dan weer minder helder heeft gebrand. Men kan zeggen, met waar, dat die fakkel het sterkste licht gaf in de handen van Vondel en Hooft? Na Vondel wordt de fakkel (door Antonides en anderen) niet zoo hoog gehouden en hij schudt niet zooveel vonken meer af. Het licht verflauwt dan allengs, tot het bij Van Haren weer helderder vlamt. Bij Bilderdijk is het wel niet hoog, maar toch machtig. Potgieter deed den fakkel weer hoog opvlammen, en naai mijn meening openbaart zich, na Bilderdijk, in Da Costa en Potgieter al een nieuwe richting.’

[p. 356]

- Maar toch heel iets anders dan het tegenwoordige modernisme.

‘Nu ja, maar het was toch duidelijk een begm van eene nieuwe opvatting. In Bilderdijk is nog de breede zwier van het klacissisme te vinden, maar in Potgieter is het realisme en tegelijk het philosophische van onzen tijd meer tot openbaring gekomen. Als men daaraan had vastgeknoopt, dan was dat beter geweest. Maar de jongeren hebben alles afgebroken en roemen toch Potgieter en Alberdingk Thijm, met wie ze in 't groote toch niets gemeen hebben.’

‘Alberdingk was een groot dichter, maar misschien het minst in zijn verzen.’

‘Van al die qualiteiten, die 'de nieuweren heeten te bezitten, kan ik in de ouderen betere exemplaren aanwijzen.’

‘De vorm is ook niet verbeterd. De kunst van terzinen-schrijven wordt door de jongeren niet zoo goed verstaan als door Potgieter. En wat de ideeen aangaat die in de nieuwe voimen heeten te zitten, ik kan er niet zooveel vinden. - Hélène Swarth b.v. schrijft dan ook altijd het best als ze vieux style schrijft.

En dan geven de modernen hoog op van hun natuurgevoel .. Wel, ik ken in dat opzicht nog altijd niets mooiers dan dat eenvoudige versje van Vondel:

Wat zong het vroolijk vogelkijn
Dat in den boomgaard zat.....

en zoo voort. - Maar zooals ik u al gezegd heb: Ik weet de nieuwe richting nog niet juist te defimeeren. Ik denk er tegenwoordig juist over.

Er zal hierbij ook veel afhangen van de vraag, of misschien Lessing's Laokoön moet worden herzien. En dan zou het misschien wel eens kunnen blijken dat de jongeren, juist door hun optreden, bewezen dat Lessing gelijk heeft gehad.

En dan nog dit: Het moderne in de literatuur is weergaloos anti-democratisch; het volk kan het niet begrijpen. Vroeger werd er anders geschreven, b.v. de Chansons de Roland en vooral het Wilhelmus, een ongeëvenaard stuk volkspoëzie, in kloeke forsche lijnen met zwaar koloriet geschapen, geheel vleesch en been. Zet daar eens een nieuw vers tegenover: alles is beneveld. En dat is altijd een groot teeken van décadence geweest.... als de kunst zich terugtrekt in een kleinen kring. Alle groote meesters hebben de kunst weer tot het volk gebracht.’

Niettemin is over 't algemeen onze tijd toch zeker democratisch gezind? Kunt u dan verklaren de tegenspraak tusschen de richting in het maatschappelijk leven en de richting in de kunst?

Ja, ik weet niet of de hedendaagsche democratie wel zoo heel zuiver is, of ze niet zal uitloopen op eene overheersching van één klasse - den zoogenaamden vierden stand - over de andere, zooals na de Fransche revolutie de derde stand overheeischte. Dat heb ik den werklieden altijd voorgehouden en er hun altijd op gewezen, dat de maatschappij moet zijn als een landschap, met elken en beuken, maar ook met weiden en knotwilgen.

- Maar evolutie ook in de poëzie zeer rechtmatig was, maar die haar begonnen hadden er niet de kracht toe.’

- Hoe hadt u het dan willen zien worden?

‘Zooals met Da Costa begonnen is.

- Wel, die heeft toch niet zóó veel nieuws gegeven?

‘Toch onder andere een spontane herschepping der caesuur; die heeft hij niet van Victor Hugo overgeschreven. En hij is toch ook begon-

[p. 357]

nen met het realisme in verzen; ik herinner u maar aan zijn beschrijving van den spoortrein:

Ziet op het tweelingspoor den fellen salamander.

Daarop had men kunnen voortbouwen. Ik wil ook niet zeggen dat men vrijere metra kon vinden..... mits men het oorspronkelijke metrum van het woord maar behoudt.

Zoo is het ook met de Kollewijnsche spelling, die misschien uit zucht naar artisticeit is voortgesproten, maar op den duur onmogelijk zal blijken; niemand zal zijn eigen taal meer herkennen.’

- Uit zucht naar artisticeit.....? Van Deventer's bezwaar tegen de Kollewijnsche spelling is juist dat de taal er zoo on-artistiek door wordt?

‘Ja, dat is ook wel het resultaat.’

Hier wilde ik juist eene nieuwe vraag stellen toen Dr. Schaepman mij voorkwam met een terugkeer tot de nieuwere literatuur!

‘Ik geloof ook wel dat het philosophische van onzen tijd wordt gewettigd.... maar dat element is bij Schiller ook al te vinden. De heeren vergeten tegenwoordig juist dat ze, willens of onwillens, toch altijd op de schouders van anderen staan. In Praag zijnde, heb ik den Wallenstein gelezen; daar zit evenveel philosophie en historie in als b.v. in Van Edens Oldenbarneveld.

Daarom zie ik het nieuwe van de nieuweren nog niet recht in en ik heb mij zelf wel eens afgevraagd of er voor ons wel iets te verbeteren valt, of we niet beter deden door niet meer te schrijven en ons te beperken tot bewondering van al wat we al hebben’.

- U gelooft dus zeker niet aan de levensvatbaarheid der moderne literatuur?

‘Niet in 't minst. Dit is op literair gebled een Fransche revolutie. Den Consul en den Keuer zie ik nog niet komen.’

Verder nog dit en dat:

‘- De nederlandsche taalcongressen hebben veel goed gedaan, vooral de eersten.

- De Engelschen hebben tegenwoordig zeker de grootste dichters. Swinburne op de eerste plaats. En William Morris. En nu ook de jonge William Watson.

- Van de Nederlandsche journalistiek? Wat vorm, stijl en inrichting aangaat acht ik onze kranten - met de Engelsche - de beste. De Duitsche zijn ook goed. Maar in Frankrijk, in Italië en in Belgie is geen enkel blad dat kan halen bij onze groote dagbladen.

- Wat achteruitgaat, dat is het gehalte van onze tijdschriften. Er is geen luchtstroom in. Zoo de Gids b.v.

- Over Multatuli spreek ik liever niet. Ik kan niet goed over hem spreken. Niet onpartijdig. Ik geloof niet, dat de man in zijn geheele leven en in al zijne werken één philosophisch idée heeft gehad. De man was weergaloos van ijdelheid... De brieven van Multatuli vind ik de walgelijkste publicatie van dezen tijd. Als politiek pamphlet is de Max Havelaar misschien het knapste dat er is.