Het Belfort. Jaargang 11

[p. 129]

Villiers de l'Isle-Adam

Werd geboren in 1838 en stierf te Parijs in 1889, twee jaar later dan Paul Feval en in 't zelfde Godshuis. Alhoewel van edele afkomst, had hij te kampen tot aan zijne dood, met al het nijpende en pijnlijke van het ‘res angusta domi’ of geldgebrek.

En nochtans, de arme sukkel zou tevreden zijn geweest met ‘un petit ménage, comme les autres’. ‘Il écrivit, zegt Gustaaf Guiches, de nombreux chapitres de l'Eve future, couché sur le plancher, n'ayant ni lit, ni chaise, ni table, dans une chambre glacée.’ Gelijk Hello, Barbey d'Aurevilly, Bloy, Huysmans. Flaubert, Verlaine, is hij gebeten op de kleingeestige en hebzuchtige XIX^e eeuw; verachtend en schimpend spreekt hij van den eeredienst der Europeesche ‘Yankees’ voor 't Gulden Kalf! Maar de Europeesche Yankee zal zich wreken, den vinger niet uitsteken naar de boeken dier droomers en hun toegrijnzen: O zagemans van Ideaal, magere poëeten, met al uw genie geraakt ge nog aan geen korste brood! Wat baatte het u, God, de ziel, de natuur, de glorie, de kunst in dicht en proza te huldigen, wat slijk brachten uwe meesterstukken aan den dijk? De natuur moet niet bezongen maa omgewroet worden, gekeerd, gedraaid en gedwongen haar diepste en verborgenste schatten aan 't menschdom te leveren. Droom voor droom! De onze is ‘de défricher l'azur, côter l'astre, exploiter les deux crépuscules, organiser le soir, mettre à profit le firmament jusqu'à ce jour, improductif.’

Zoo grijnst het onbeschoft ‘Positivisme’. Bloy dondert en bliksemt; Flaubert opent zijn venster en

[p. 130]

spuwt op de voorbijgangers; Barbey ‘le duc de Guise de la littérature’ ziet schokschouderend neer op het janhagel; Villiers glimlacht terwijl hij de ‘bourgeoisie’ doorboort met de scherpe vlijm der scherts. Er zit iets eigenaardigs in het spotten van Villiers. O neen! Hij is tegen de verfijning niet van 's levens ‘confortable’.

Zekerlijk moet men aan de natuur al hare geheimen en schatten ontrukken; ja de Hemel der dichters is een slechte waarde; parbleu, men hoeft met zijne eeuw mede te gaan. Ja, ja, nog vele dingen kunnen benuttigd worden. ‘Il faut rendre le Ciel productif, en faisant une immense affiche où l'on pourra lire les réclames des pastilles Géraudel ou des Grands Magasins du Louvre.’

Nog liever dan fijn te schertsen, dringt Villiers in het bovennatuurlijke, in het geheimnisvolle der onzienbare wereld; hij oppert allerlei vraagstukken zoo wonderbaar, zoo akelig dat men er van huivert als bij de lezing der ‘Diabolique’ van Goerres. ‘Wanneer verhuist de ziel uit het lichaam of beter, uit het hoofd van een gehalsrechte. Leest ‘le Secret de l'échafaud’. Een ter dood veroordeelde, La Pommerais, belooft aan den heelmeester Velpeau, dat hij, na zijne onthoofding, in geval hij zijne bewustheid heeft behouden, driemaal de linkere oog zal toenijpen. Na de halsrechting zonk de linkere oogscheel eenmaal omlaag...

Er is geen blind noodlot, er is enkel eene Voorzienigheid. In ‘Céleste Aventure’ van ‘Histoires Insolites’ wordt de Jood Mosé door eene overstrooming verrast. Hij beklimt eenen Kalvarieberg, klampt zich vast aan de twee armen van 't Kruis, staart in de oogen van den God-Mensch. Eene schuit komt hem redden. De Jood wil de schuldenaar niet blijven van den Gekruiste: hij steekt hem grijnsend, een goudstuk tusschen de vingeren, zeggende: ‘wij zijn kwijt.’

Een jaar nadien, een arme weeze, verzocht tot zonde en bezwijkende onder den nood, knielt voor het

[p. 131]

kruis, haar eenige hoop. O wonder! Het goudstuk valt in haren schoot en redt haar van het kwaad en de ellende.

‘Wat schijnt mij de wereld verachtelijk, als ik den Hemel aanschouw’ zuchtte de H. Paulus. Zekere wijsgeeren en poëeten slaan ook de oogen omhoog en vragen om verlost te worden van de slavernij des levens, maar tevens vertrappen zij de ellendige wroeters voor 't dagelijksch brood die noch tijd, noch verstand, noch lust hebben om hunne boeken te lezen. Wat volgt bij den Apostel der volken op zijn verzuchting naar de hemelsche goederen, naar Christus? ‘Ik wil mij zelven te koste leggen voor uwe zielen, ofschoon ik u meer beminnende, minder bemind worde.’

Villiers lijdt ook aan het heimwee der eeuwige vreugde; diep grieft hij in de harten de nietigheid der voorbijgaande genoegten en hij tracht hongerig en dorstig te maken naar het eeuwige.

Villiers heeft eene voorliefde voor de parabels en de symbolen. ‘Eve Future’ doet de onmacht uitschijnen van den genialen Edison, om iets te tooveren zóo schoon, zóo volmaakt dat de natuur het onderspit moet delven voor den ‘geleerde’. Laat de wetenschap maar vinden, en de kunst uitvoeren al wat zij willen, de wonderbaarste scheppingen, de volmaakste kunstgewrochten zullen in duigen vallen en als rook vergaan, is 't dat God miskend blijft. ‘Edison, ce titanique créateur, est vaincu dans sa lutte prodigieuse et il lève enfin le regard vers l'infini céleste qui le domine.’

‘De herten omhoog!’ is zijne leus. De slachtoffers van 't naturalisme, Villiers zal ze trekken uit de modder waar Zola's ‘Bête humaine’ zich wentelt. Wat kuische, edele en hemelsche taal als hij handelt over de liefde, niet der uiterlijke bevalligheid, maar van de liefde der zuivere harten! ‘Et ses yeux ayant rencontré les miens, s'arrêtèrent paisibles, longtemps, fixement, avec une solennité si grave que mon âme accueillit la commotion de ce regard comme un rendezvous éternel promis par cette âme de lumière.’

[p. 132]

Villiers' gloriezon is aan 't klimmen. Men roemt zijne krachtige inbeelding, de edelheid van zijn karakter, de rechtschapenheid zijner inborst. Een Jood kwam aan den armen schrijver een pleidooi vragen, ten gunste der Synagoog, tegen ‘la France Juive’ van Drumont.

- ‘Verschooning, Mijnheer, onderbrak Villiers, zaken zijn zaken. Hoeveel geeft gij voor dat werk?

- o, Mijnheer, gij moogt zelf den prijs bepalen, weervoer de Jood, wiens oogen glinsterden van. blijdschap.’

Villiers stond recht van zijnen stoel, schudde zijne hairlokken, keek dwars door 't lijf van den smous en gilde met een heesche stem: Dertig penningen!

Werken:

Le Nouveau Monde. - La Révolte. - Contes Cruels. - Tribulat Bonhomet. - Histoires insolites. - L'Amour suprême. - Akedysséril. - Nouveaux Contes Cruels. - L'Eve future. - Chez les Passants. - Axël.

Lovendegem.

E. Pauwels, pr.