Het Belfort. Jaargang 11

[p. 11]

Sansculot en Brigand.

XI.

Doch, eilaas! het uur der rust zou nog niet slaan. De nederlaag der Sansculotten was enkel eene ademhaling, eene verpoozing in het lijden onzer voorouders. Den 26 Juni 1794 verloor de prins von Coburg den veldslag van Fleurus, en hij trok achteruit op Luik, waar hij zich bij Clerfayt aansloot; hierop spoedden zich de Hollanders Scheldewaarts, evenals de Engelschen, en den 9 Juli (21 Messidor) toog Pichegru's voorwacht andermaal Brussel binnen. Zoo vielen wij terug onder het bewind der Republiek, en nu zal de weerwraak aanvangen van den Sansculot!

Want de Omwenteling had sedert een jaar wat wegs afgelegd! De tijd van huichelen was voorbij, en, in de vergadering van den 17 October 1794, riep de afgeveerdigde Tallien te midden van algemeene toejuichingen uit: ‘België moet als overwonnen land behandeld worden, dat is, als land dat aan het Huis van Oostenrijk heeft toebehoord, en dat ons alle mogelijke schadeloosstelling verschuldigd is voor eenen oorlog, welke ter verdediging der rechtveerdigste beginselen ondernomen werd.’... O jammer! dit zou waarheid worden; men zou het reeds bijna ontzenuwd vaderland zijn laatste levensbloed aftappen! Trachten wij eenig denkbeeld te geven van de knevelarijen zonder weerga en de ongebondenheden zonder paal, welke onze arme voorouders te verduren en te verkroppen hadden.

Eene oorlogsschatting in klinkende munt ten beloope van 80 millioen livres werd aan België opgelegd:

[p. 12]

bovenmatig hooge somme, die zes-, zevenmaal de gewone jaarlijksche belasting bedroeg, en wier betaling grootendeels op den rug der burgerij drukte, daar tal van edelen, geestelijken en rijken het land verlaten hadden, om de wraak van den Sansculot te ontkomen. En die 80 mil lioen wierden opgeëischt met den degen in de vuist en de doodsbedreiging op de lippen, opgeëischt van een verarmd volk, toen maar 2 1/2 millioen zielen sterk, en dat daarenboven nog met dieren tijd en bittere winterkoude te worstelen had! Wangedrochten met den republikeinschen sluier om de lenden hernamen toen hunne strooptochten door België; al wat tilbaar was, en den schelmen in de oogen blonk, werd in den naam der Republiek aangeslagen; sprong men niet toe om de luimen en grillen dier dwingelandij voldoening te schenken, dan sloeg men u de boeien rond de handen; men voerde u als gijzelaar uit uwe bedrukte familie weg, en al te dikwijls, eilaas! wierd de poort van het gevang de poort van het graf voor den gemartelden huisvader. Want, merkt het wel op, buiten de krijgsbelasting, woog nog eene hatelijke ‘rekwisitie’ op stad en dorp, en alles viel onder haar bereik. Kerken en kasteelen worden nu uitgeplunderd, kloosters en pachthoeven tot naakte armoede gebracht; vee en granen, eetmiddelen en kleedingstukken, tot het strooi uit de stallen en de boomen uit de bosschen, beddegoed en lijnwaad, wijn en bier, ja de hof- en veldvruchten zelf, beeten en wortelen, koolen en rapen, erwten en boonen, alles werd opgesomd en naar willekeur ‘gerekwisitionneerd’, wanneer de nood dwong, meent ge, - o neen! maar wanneer de vraatzuchtige Sansculot aan de bekoring zijner grijpzucht niet meer kon wederstaan. En of dit zelden gebeurde! Korveeën met kar en peerd waren de plaag der landbouwers, en God lof! zoo vader of zoon nog ongedeerd wederkeerden: het peerd zou immers ook de Republiek dienen! Aldus werden al de schoenmakers op zekeren dag in ‘rekwisitie’ gesteld, totdat de inlevering van 300 duizend paar schoenen voor het leger vereffend was... En vraagt gij mij, of de Staat

[p. 13]

geene schadevergoeding betaalde? Als men u met stok- of sabelslagen voor kwijtbriefje niet doorzond, dan vergoedde men uwe waren en uwe moeite tegen het drijkwaart van het Rijselsch handelstarief, het maximum, hetwelk de hoogste en laagste prijzen, waartegen men een voorwerp schatten mocht, maar al te willekeurig bepaalde. En let daarbij wel op: De Republiek en hare handlangers betaalden tegen de volle weerde van het loopende papierengeld, betaalden in assignaten, doch moesten zelven betaald worden in klinkende stukken, en wee den roekelooze, die er dorst tegen opzien! Nochtans bedroegen die republikeinsche briefjes in den eerste maar het 1/20, en weldra nog enkel het 1/60, en nog min, van hunne nominale weerde... Alzoo gold op het einde der nieuwjaarsmaand van 1796 een gouden louis 20 duizend assignaten! Geen wonder dat handel, nijverheid en landbouw dan verlamd lagen en dood in den grond geboord; de merkten waren ontvolkt, de werkhuizen en winkels gesloten, men moest den landbouwer met zijne vruchten naar de stad stuwen, en den koopman afdreigen om zijne magazijnen te openen; doch ijdele pogingen: de schrik kon hen eenmaal dwingen: geene tweede of derde maal. Wat baatten de klachten onzer bestuurders? ‘Wanneer gij,’ schreef het Brusselsch magistraat op den 23 Sept. 1794, ‘wanneer gij ons alles zult ontnomen hebben, al ons leder, al ons lood, al ons lijnwaad, al ons laken, enz., zal het dan met assignaten zijn, dat wij zullen schoenen, en kleêren, en hemden maken? Zal het met assignaten zijn, dat wij onze daken zullen dekken? Zullen wij assignaten eten, als wij geen graan zullen hebben?... Weldra zal 't zoo verre komen, dat onzen werklieden alle getuig zal ontbreken om te werken, en, moet dit alzoo voortgaan, dan zullen ons nog enkel oogen overblijven om te weenen, in afwachting dat de dood ze weldra uitdoove!’... En daarop viel de strenge winter in van 1794-1795. België werd een uitgestrekt grafveld, waar niets meer boven weergalmde dan de doffe

[p. 14]

zuchten der ellende en wanhoop, en de akelige, grinnikende doodsbedreigingen der Franschen, van die verwaande bullebakken, vroeger als arme duivels in ons land gedrongen, en nu vetgemest met het goed en het bloed onzer verdrukte vaderen.

XII.

Rampzalige toestand! Nog somberder toekomst!

Wel bracht het Comiteit van openbare veiligheid, door decreet van den 10 Februari 1795, eenige verzachtende maatregelen bij. De dwingelanden waren er echter toe gedwongen, daar 't arme België was uitgeput en t'einde krachten. Ten andere rezen zwarte wolken op aan den gezichteinder: de vreemde mogendheden zaten en wachtten, en het was dan ook louter eigenbelang, hetwelk de Sansculotten handelen deed... Doch niettemin morde het volk en vervloekte het zijne overheerschers in stilte... Want het zag nog immer zijnen godsdienst bespot en vervolgd, en om de plaats van zijnen God te vervangen, dien men uit zijn openbaar leven verbannen had en poogde uit zijn huisgezin en zijn herte te rukken, - om Gods plaats in te nemen, kon de Sansculot aan ons zede- en godsdienstlievend volk niets anders aanbieden dan eene bezoedelde naaktheid, de godin der Rede, die reeds sedert maanden onder de verachting der Franschen zelven onttroond was... Doch weg met republikeinschen decadi en republikeinsche feesten! Weg met die mommerijen!⁽¹⁾ Zoo dacht misschien al te luidop onze vaderlandsche bevolking!

En dát, dat bleef den Sansculot door het hert snijden, en immer nijdiger en bloediger werd zijne vervolging tegen onze vaderlandsgezinde priesters. Dit begon voorgoed in de Novembermaand 1794. ‘Den

(1) Zie A. Borgnet, loc. cit., bl. 376.

[p. 15]

9ⁿ dezer werden te Brussel, voor de Hallepoort, twee Paters Augustijnen uit het klooster van Doornijk onthoofd, omdat zij over de Republiek ongunstig gesproken hadden. Hunne lijken werden onder het schavot in den grond gedolven. (Zie van Bavegem, loc. cit., 3^e d., bl. 73). Doch die vervolging verergerde nog voornamelijk na de plechtige inlijving onzer gouwen bij Frankrijk door decreet van den 28 Sept. 1795. Voortaan zouden ook al de republikeinsche wetten in ons vaderland toegepast worden!

Reeds hadden de Commissarissen der Conventie een decreet alhier uitgeveerdigd (22 Juli), waardoor zij alle godsdienstige plechtigheden buiten de kerken verboden. Ingevolge onze vereeniging moesten nu ook al de bedienden van den Staat, evenals al de geestelijken, eed zweren aan het oppergezag des volks en aan de wetten, - zooveel goddelooze wetten! - der Republiek, zoo niet liepen zij de strengste straffen in⁽¹⁾. Den 6 September 1797, beval het Directorie andermaal de uitvoering van dien hatelijken dwangmaatregel, die tegen elk deftig geweten aandruischte, en zooveel leed en wee berokkenen moest. Doch buiten eenige flauwhertigen stonden al onze vaderlandsche priesters, met hunne bisschoppen aan het hoofd, sterk en onwankelbaar in de ware katholieke leer. Wel mochten de Fransche wapenknechten hen als wilde

(1) ‘Den 26 October 1798 werd Z.H. Pius VI geraadpleegd over den eed, welken de Republiek afeischte Hij gaf een drijvoudig antwoord: 1^o Die eed mocht niet gezworen worden; 2^o Die hem gezworen hadden, moesten hem herroepen; 3^o Er waren nog geene kerkelijke straffen uitgesproken tegen die hem gezworen hadden.’ Zie J.B. van Bavegem, loc. cit., 4^e d., bl 15. Zooals men weet, weigerde Cardinaal van Frankenberg, van zaliger gedachtenis, krachtdadig dien eed af te leggen. Den 30 April 1800 schreef Pius VII uit Venetië eenen brief naar den doorluchtigen Kerkvoogd van Mechelen, die toen te Emmerick in ballingschap leefde, en wenschte hem geluk, alsook den nog overblijvenden Bisschoppen van Belgie, over den heldenmoed, welken zij getoond hadden in het belijden van het geloof te midden der vervolging.

[p. 16]

dieren op de hielen zitten, hen van stad tot stad gevangen meêsleepen als eene kudde slachtvee, om hen uit Rochefort naar de Guyana op te laden, en ze daar de wildernissen van Conomama en Sinnamary in te jagen; zij mochten hen uitkerkeren in de galeien van Rochefort en in de gevangenissen der eilanden Rhé en Oléron; toch kuste de Belgische geestelijke liever de ketens der martelie, dan de met bloed besmeurde handen en het judasgoud van den vreemden dwingeland. Op ongeveer 9 duizend schat men het getal der Belgische priesters, door de Sansculotten weggevoerd en verbannen, gemarteld of vermoord!... Eere aan u, moedige belijders!⁽¹⁾

En ondertusschen bezoedelden de Franschen ons vaderland met de schandalen hunner losbandigheid, en drukten zij het te pletteren onder hun slavenjuk. Spreken wij niet meer van de immer stijgende oorlogsschattingen, die België in gemunt geld betalen moest, terwijl de assignaten en andere papieren in Frankrijk aanveerd werden. Zoo droeg ons vaderland zijnen last mede in de 600 millioen livres, door decreet van den 20 Meert 1796 opgeeischt. Alle uitwendige teekenen van den godsdienst moesten vernietigd (decreet van den 20 Oct. 1797); de hoogeschool van Leuven werd afgeschaft (decr. van den 25 Oct.); kerken, kapellen, pastoreele huizen, die door geene beëedigde of afgevallen priesters bediend of bewoond waren, werden aangeslagen (decr. van den 26 Oct.), en, eene maand

(1) ‘On traqua les prêtres, on les pourchassa comme des bêtes fauves, et les commissaires demandèrent même leur déportation en masse. Alors comme toujours aux épeques de troubles et d'oppression, s'incarnaient dans le prêtre la religion et la patrie, et représentait-il les libertés nationales violeés et les croyances religieuses fouleés aux pieds. Aussi l'hostilite qu'on montra contre le clergé, ne connut bientôt plus de bornes. Ce fut un véritable déchaînement de fureur et de rage.’ Raadpleegt Les Conscrits belges en 1798 et 1799, par Augustin Thys; Anvers, 1885; bl. 13.

[p. 17]

naderhand (decr. van den 25 Nov.), verklaarde het Directorie onze gilden, broederschappen en gestichten, zoo geestelijke als wereldlijke, te niet, en hunne goederen vielen insgelijks den Staat ten deele... Oordeelt over de verontweerdiging, die zulke maatregel in het hert van ons volk moest ontsteken! Doch wat zou het doen in zijne onmacht? Het leed nog immer in sombere stilte, en de vermaledijding tegen zijnen barbaarschen dwingeland dorst nog luide over de lippen niet..

Daar genoot nu de samenleving de weldaden der zoo opgevijzelde rechten, der onvervreemdbare rechten van den mensch! Waar was dan voor onze voorouders de vrijheid van vereeniging? Sansculottenctubs, ja, ademden vrij in Gods opene lucht; maar alle andere vereeniging werd door het republikeinsch bewind alras ontbonden... Waar was de vrijheid van onderwijs? Wel onze scholen waren toegegrendeld, van de hoogeschool en de seminariën tot de nederige dorpsschool, en waar ergens, op den uithoek van een landelijk gehucht, eenige volkskinderen vergaderden rond den stoel van een afgedankten ambtenaar, worstelende tegen de armoede, daar moest men wel door het berookte venster uitkijken, want speurhonden der Republiek slopen overal rond, afloerende of soms het kruisteeken nog gemaakt werd, en of men nog een ander schoolboek dorst gebruiken buiten ‘La déclaration des Droits de l'homme’ en de Grondwet van het jaar III... Waar was de vrijheid van drukpers? Eilaas! Zou men éénen dag in de geschiedenis der Republiek kunnen aanstippen, dat er iemand zich straffeloos op de vrijheid beroepen mocht? dat er iemand zich mocht vermeten, de weldaden der Sansculotten niet op te hemelen noch hunne Republiek te aanbidden?.. O! en de vrijheid van godsdienst, spreekt er niet van! Wat echter melding verdient: uit het gedoemde ‘tijdvak der priesters’ behielden de Republikeinen niettemin het gebruik der belastingen of tienden. Deze betaalde men onder het

[p. 18]

‘oud regiem’ voor de benoodigdheden van den godsdienst; nu moest de landbouwer ze storten in de staatskassen zonder bodem. Maar alle andere gebruiken moesten van kant! De eenvoudigste zelf werden niet ontzien noch te lande noch ter stede. ‘Men deed de woorden heilig of sint verdwijnen’ (zoo lees ik in een opstel De Sansculotten in Vlaanderen) ‘in de benamingen van straten en plaatsen, in de uithangberden, enz. Den brouwers werd het verboden meertsch bier te maken, dewijl de maand Meert niet meer in den almanak stond. De bakkers mochten den hoorn niet meer blazen, wanneer zij zekere warme broodjes uit den oven haalden. Elders werd het verboden de bloemkransen in de straten te hangen, waaronder het volk sedert eeuwen gewoon was te dansen bij kermistijden en andere gelegenheden. De marktdagen werden veranderd⁽¹⁾, om de geloovigen te beletten de dagen van onthouding, door de Kerk ingesteld, te onderhouden.’ ... En daarbij heerschte overal eene tuchteloosheid zonder weerga. Groote benden stroopers, binders of voetwarmers genaamd, doorliepen de landelijke gemeenten, en plunderden en moordden naar believen; vliegende gelederen van Sansculotten doorkruisten onze streken, en lieten meestal niets na dan ramp en verwoesting; menig burger werd neergeschoten zonder eenigen schijn van reden, dikwijls uit persoonlijke veete van dezen of genen schrokkaard, die hunkerde naar andermans fortuin (cfr. ibid. De Sansc. in Vl.)... Middelerwijl dienden onze kerken en kapellen, voor den godsdienst gesloten of teenemaal onteigend, tot vergaderplaats aan godvergeten theaterclubs, ginder tot hooi- en voorraadsschuren of peerdenstallen, en zeker mocht het een gelukkig toeval heeten, wanneer die prachtige kunstgebouwen onzer voor-

(1) Een decreet van den 3 April 1798 verbood het vieren van Zon- en heiligdagen, het verkoopen van visch op Vrijdagen, en beval de merktdagen en jaarmerkten te schikken volgens het nieuw republikeinsch tientallig stelsel der maanden.

[p. 19]

ouders tegen een' appel en een ei niet werden weggesjacheld, of onder moker en bijl niet vielen van hardvochtige en schraapzuchtige eigenaars, die uit den verkoop der materialen nog eenige schellingen zochten te winnen op den door hen betaalden spotprijs.

Te verre zoude 't ons leiden, moesten wij die kerken en bidplaatsen opsommen, alstoen omverregesmeten en verdwenen, of sedert dien tijd van den eeredienst vervreemd. Wandelt maar eenige straten onzer steden door, en onderzoekt eens even de geschiedenis hunner openbare plaatsen en gebouwen... Onze klokken voerde de Sansculot naar de smeltovens, en de laatste onzer kunststukken naar het Parijsche museum, dat men veeleer en te recht het ‘internationaal rooversnest’ had moeten heeten⁽¹⁾. Doch al wenkte het kruis der ker-

(1) ‘Le gouvernement organisait systématiquement le pillage des peuples qu'il prétendait venir délivrer’, getuigt een Fransch geschiedschrijver. Toen de Republikeinen de hand legden op Paus Pius VI (19 Februari 1798), werd Massena opperbevelhebber in Rome benoemd. ‘Onder zijne bestiering werden de schandelijkste plunderingen en onteeringen gepleegd in de paleizen, kerken en kloosters. De rooverijen en wreedheden gingen alle palen te buiten tot dusverre, dat zij zelfs aan de Jacobijnen mishaagden, en dat de officiers van het Fransch leger, verontweerdigd over de bevelen, welke men hun in Rome en in de Romeinsche Staten deed uitvoeren, zich den 24 Februari tegen dezelve begonnen te verzetten.’ Cfr. van Bavegem, loc. cit., 4^e d., bl. 8. - En weet gij hoe die rooverijen gebeurden? Welke voorzorgen men nam, om de kunstvoorwerpen ongeschonden te bewaren. D'Herbouville, prefect van het departement der Twee-Nethen, geeft ons in een' zijner brieven de volgende leerrijke bekentenis: ‘Lorsque le gouvernement donna ordre que l'on transportât à Paris les chefs-d'oeuvie de la Belgique, des personnes furent désignées pour descendre les tableaux; ces barbares, trouvant trop long de les décrocher, trouvèrent un moyen digne d'eux pour simplifier la besogne: ils appuyaient une échelle sur les tableaux, puis avec leur sabre ou leur couteau ils les lécoupaient en lanières, qui tombarent sur le pavé humide de l'église et y restaient jusqu'à nouvel ordre. Lorsqu'on vint ensuite les chercher, on retiouva les morceaux pourris. Plusieurs tableaux de Rubens ont été descendus de cette manière.’ - Van de 39 schilderijen des grooten Vlaamschen meesters, welke men in dat departement aantrof, heeft men er maar 10 of 12 kunnen bewaren en naar Parijs overvoeren... O wat verdienen die Franschen toch lof en hulde! - In 1798 ging er uit Brussel een vertoogschrift uit, naar minister Chaptal gestuurd, waarin ons uitgeplunderd vaderland smeekende kloeg, dat het geene enkele schilderij van Rubens en van Dyck nog bezat. Wie daarover meer wil weten, leze het belangrijk artikel van wijlen P. De Decker, in de Revue générale, 1883, bl. 5: OEuvres d'art enlevées et détruites en Belgique par la Révolution Française, alsmede de bijdrage van M. Alvin, tom. 33, 2^e serie, Bulletin de l'Acad. Royale de Belgique: Application du droit de conquéte aux monuments de l'art.

[p. 20]

ken onze bedrukte vaderen niet meer bijeen tot het gebed; al galmde uit onze torens de zoo diep roerende stemme van onzen godsdienst niet meer, en stonden zij daar als sprakelooze grijsaards in stilte te weenen over de geslachten die sliepen aan hunnen voet of nog leden in hunne schaduwe, o! toch in het benepen hert onzer ouders sprak hijgend en afgebroken, ja, maar krachtig en vastberaden, de stem van den vervolgden godsdienst, en, rondom het houten kruis geschaard te midden onzer bosschen, of met den nagejaagden priester vereenigd in stallen en schuren, knielden en baden zij innig in de taal der vaderen, en bleven ook den verguisden godsdienst van die vaderen hardnekkig getrouw!

Reeds morde, en geen wonder, het vaderlandsch gemoed in dreigende stilte, en wrong de Vlaamsche landman de vuisten van pijnlijke woede ineen bij het verkroppen van zooveel leed en lijden; maar met het invoeren der loting in onze streken (decreet van 5 Sept. 1798) gingen de gemoederen volop aan 't gisten; de maat was vol en de Boerenkrijg barst los.

J. Muyldermans.

(Wordt voortgezet.)