Het Belfort. Jaargang 10

[p. 38]

Ongeraakt

Wie van ons heeft niet honderdmaal het woordeken ongeraakt in de volksspraak gehoord, waar het aan menige zake eene hoedanigheid bijzet die men moeilijk door een ander woord zou kunnen weergeven?

Zijne beteekenis is: onhebbelijk, bot, wanordig, onbeschoft, leelijk, ongevoeglijk, zonder gewoud, enz.

Dit woordeken is oud en in de middeleeuwen maakte men er groot gebruik van in de schrijftale. Nu echter is het uit de boeken verdwenen en 't en blijft maar in leven meer al vliegen van mond tot mond. Nochtans het is geen gewestwoord maar een woord dat Vlaanderen door in zwang en voege is.

Het is misschien het aardig uitzicht van het woord dat het mistrouwen der boekschrijvers heeft gaande gemaakt.

Nochtans ik en twijfel niet of ongeraakt is een zuiver, regelmatig ontwikkeld nederlandsch woord, dat deelmaakt van eenen stronk die vele spruiten heeft.

Al deze spruiten staan rond den moederstronk rek -, die het gedacht orde, rang, bevat.

Zoo zijn: Reek, reke, - rekenen, reken (mnl. en fr. Vl.) d.i. in reke, in orde, stellen.

Reke, te ghereke zijn is, bij Kiliaen, ordo et ornatus, apparatus. Te gereke zijn bediedt, heden, gëarrangeerd zijn, leelijk gëar-rang-eerd zijn. (Zie hierover Loq. '86, bl. 15: te gereke).

[p. 39]

Rek - met korten klank, zit nog in berekken = bezorgen, arrangeeren. Een lijk berekken = een lijk afleggen, te gereke maken.

Iets dat gerekt is, ware dus: iets dat in orde is Ongerekt ware integendeel iets dat wanordig, zonder orde, ordeloos, wanschapen, mal arrangé zou zijn. Me verlangden klank ware ongerekt = ongeraakt dat wanordig enz. bediedt Ongerekt, ongeraakt, reke enz. staar van klankswege tegenover elkaar als: stek, staak, steken gesprek, spraak, spreken; dekken, (dak) daken, deker enz., enz.; ongeraakt is dus wel: zonder reke, zonder orde, zonder voege enz.

Lang heeft men gezocht, en vruchteloos om t weten wat raak, in raak slaan, schieten enz. van oor sprongswege is. Meest wordt dit raak in verband ge steld met raken, aanraken. Zou het niet eer in verband mogen gesteld worden met reek, rek? Te gereke is in orde. Reek, raak, slaan, schieten enz zou dus: ordelijk, juist, lijk 't zijn moet, slaan, schieten, zijn, en ongeraakt slaan, schieten zou schieten, slaan bedieden zonder orde, zonder voege, lijk 't niet en betaamt.

Of deze uitleg raak is laat ik een ander oordeelen.

Am. De Paepe.