Het Belfort. Jaargang 10

Regelnummers proza verbergen

[p. 169]

Bijdragen tot de kennis van het leven en de werken van Jan van Ruusbroec.

III
De lofredenen van Jan van Leeuwen, den kok van Groenendaal, op Jan van Ruusbroec.

Inleiding.

In de geschiedems der Nederlandsche Letterkunde kan over Ruusbroec's leven en werken bezwaarlijk gesproken worden, zonder dat daarbij Jan van Leeuwen, den kok van het klooster te Groenendaal, meestal den ‘goeden kok’ (Cocus Bonus) en in middeleeuwsche handschriften ook wel ‘Ruusbroec's coc’ geheeten, genoemd wordt.

Deze Jan van Leeuwen heeft immers een aantal ascetische geschriften⁽¹⁾ en voor zoover thans bekend is een viertal lofredenen op zijn grooten meester, waarin diens

(1) Slechts in een der drie handschriften welke bekend zijn van Pomerius' werk De origine Monasteru Viridisvallis etc, waarvan het derde deel eene levensbeschrijving van den goeden kok bevat, vindt men de lijst der geschriften van Jan van Leeuwen, t.w. in hs. 2927 der Koninklijke Bibl te Brussel, waarnaar Pomerius' geschrift uitgegeven werd in het 4^de deel der Analecta Bollandiana (1885), en dan nog door eene andere hand bijgevoegd Verg J G R Acquoy, Het Klooster te Windesheim en zijn invloed 2, 215, noot 1. Deze lijst telt drie en twintig titels (zie de Analecta Bollandiana 4, 310).

[p. 170]

groote gaven en verdiensten worden uiteengezet, geschreven, en zich daarbij, naar het voorbeeld zijns priors, van zijne moedertaal bediend. Deze ascetische werken zijn zoo min als de lofredenen van belang ontbloot: afgezien van wat beide voor de Middelnederlandsche taalstudie kunnen opleveren, zou het de moeite loonen in de eerste den invloed van Jan van Ruusbroec, niet alleen wat de wijsgeerige denkbeelden, maar ook wat taal en stijl betreft, na te gaan; terwijl de tweede, al zijn de mededeelingen welke zij over levensbijzonderheden van Jan van Ruusbroec bevatten alles samengenomen vrij schaarsch - de derde is in dit opzicht de belangrijkste -, ons voor alles duidelijk laten zien welk een machtigen indruk Ruusbroec's persoon en levenswandel op zijne naaste omgeving maakte.

Van Jan van Leeuwen's ascetische werken werd tot nu toe, jammer genoeg, niets uitgegeven; het is een verzuim dat ik, als de omstandigheden het toelaten, eens zal pogen goed te maken. Evenmin als de taalkundigen hebben de geschiedschrijvers der mystiek er zich om bekommerd; doch daarvan ligt de verklaring bij de hand: de werken van den kok van Groenendaal werden niet, zooals die van Jan van Ruusbroec, noch bij zijn leven, noch later, in het Latijn vertaald.

Alleen van zijne lofredenen op den eersten prior van Groenendaal zijn er een paar bekend: ze werden vóór eene halve eeuw op zeer gebrekkige wijze uitgegeven door Jan Frans Willems⁽¹⁾, voorafgegaan door eene korte inleiding, waarin eenige bijzonderheden uit het leven van den goeden kok in een verkeerd daglicht werden gesteld⁽²⁾. Daarbij liet Willems het daarenboven

(1) In het Belgisch Museum 1845, blz 221 vlgg

(2) Willems ontleende zijne uit hun verband gerukte mededeelingen over het leven van den goeden kok aan het door hem zelven vermelde werkje van P Croon, Cocus Bonus ofte Geestelijcke sinnebeelden ende Godvruchtige Uyt-legginghen Op alle de ghereetschap van den Koek (Brugge 1663, 2^de dr Antw. 1665), waaraan voorafgaat niet eene ‘omstandige’, zooals Willems zegt, maar eene korte levensbeschrijving van Jan van Leeuwen, hoofdzakelijk gecompileert naar de reeds vermelde uitvoerige levensbeschrijving door Hericus Pomerius (zie boven bl. 169, noot).

[p. 171]

niet: hij gaf tevens als zijne meening te kennen ‘dat er weinige regels in 's mans schriften aangetroffen worden die goed te samen hangen, of van een gezond verstand getuigen’⁽¹⁾. De werken van Jan van Leeuwen waren noch zijn echter onverstaanbaar; maar Willems verstond ze niet. Dat ‘'s mans’ uitspraak onjuist is, zou nog zoo erg niet zijn, als ze naderhand door latere geleerden niet klakkeloos was overgenomen: niemand minder dan Moll, die de door Willems uitgegeven stukken voor fragmenten van eene en dezelfde lofrede aanzag, en destijds nog mocht meenen dat Jan van Leeuwen nooit anders dan die ééne lofrede schreef, noemde ze, ‘dit zonderlinge stuk, vol vromen onzin’⁽²⁾. Van Otterloo, in zijn bekend werk over Ruusbroec, maakt het nog erger: volgens hem boezemen Jan van Leeuwen's geschriften ons ‘van wege het volkomen gemis aan samenhang en geregelden gedachtengang, dat ze kenmerkt, weinig belangstelling in. Willems geeft... een voorbeeld van zijn stijl. Het is een lofspraak op Ruysbroeck in proza, hier en daar met uiterst gezochte rijmwoorden, wij zouden haast zeggen gelardeerd. Het geheel is niet veel meer dan vrome onzin’⁽³⁾. En nog in de laatste jaren schreef Jan te Winkel: ‘De leekebroeder Jan van Leeuwen van Afflighem,... een ongeletterd, weinig beschaafd, maar in ascetische geestdrift schier ongeëvenaard man, (trad) als lofredenaar van zijnen prior op,.. in verscheidene nog onuitgegeven mystieke

(1) Belgisch Museum, 1845, blz 222

(2) Zie W. Moll, De boekerij van het St. Barbaraklooster te Delft, in de tweede helft der vijftiende eeuw (Amst 1857), blz 42; 2^de uitg. in het Kerkhistorisch Archief verzameld door N.C. Kist en W Moll 4, 209 vlgg. De hier aangehaalde woorden staan aldaar bl. 281.

(3) Van Otterloo, Johannes Ruysbroeck. Een Bijdrage tot de kennis van den ontwikkelingsgang der Mystiek (Amst 1874) 139, noot. - Ik begrijp niet waarom Van Otterloo, die het werk van Henricus Pomerius kende en blijkbaar ook gebruikt heeft, de door Willems' uit P. Croon aangehaalde levensbijzonderheden overneemt, terwijl ze door Croon zelf uit Pomerius' levensbeschrijving van Ruusbroec's kok genomen zijn.

[p. 172]

geschriften, die gedeeltelijk in rijmend proza vervat zijn, maar niet zelden tot baarlijken onzin schijnen over te slaan’⁽¹⁾ Het steekt den lezer de oogen uit, dat de eene den anderen heeft nageschreven. Jan van Leeuwen, de schrijver van drie en twintig ascetische schriften, ‘een ongeletterd, weinig beschaafd man’ gescholden op grond van dezelfde handelingen waarmede hij de bewondering en den naijver zijner kloosterbroeders verwekte! Dat heeft Willems gedeeltelijk op zijn geweten - gedeeltelijk! want de nakomers moeten de voorgangers controleeren! - en deze niet ‘vrome’, maar stellig ‘baarlijke’ onzin zal door het gezag van een man als Jan te Winkel nog verder verbreid en nagebauwd worden, als er door een onbevooroordeeld onderzoek geen orde op gesteld wordt. Al bleek dan nog, dat het nauwelijks de moeite loont de werken van Jan van Leeuwen te doorworstelen - wat echter niet waarschijnlijk is, nadat mannen als Pomerius, Busch en Miraeus er hoogen lof hebben aan toegezwaaid⁽²⁾ -, toch zal hij blijven verdienen dat zijn

(1) In zijne Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde 1, 554

(2) Pomerius in zijne reeds vermelde levensbeschrijving van Jan van Leeuwen - Busch in zijn Chronicon Windesemense (ed Rosweyde 1621) 176 · ‘In monasterio Viridis-Vallis duo fuerunt magna ecclesiae Dei luminaria spiritu sapientiae et intellectus illustrata, videlicet Dominus Iohannes Ruysbroeck Prior ibidem Alter eius cocus fuit, qui in omni sua occupatione altioris dicebatur contemplationis quàm 1ste Prior suus, prout libri tentonicales ab ipso editi legentibus manifestant’ - Miraeus in zijne Fisti Belgici et Burgundici (Bruxellis 1622) 717 ‘Opera ejus ascetica ibidem (tw te Groenendaal) Teutomco idiomate exstant manuscripta, digna profecto quae in omnes linguas transfundantur’ In het necrologium van het klooster te Groenendaal wordt daarenboven gezegd. ‘Perfectionem hujus sancti viri libri sui quos indubie spiritu Dei plenus ipsemet (hs et met) scripsit atque dictavit perspicue dem[onst]rant’ (aangehaald naar de Analecta Bollandiana 4, 309 noot) - Van Otterloo twijfelt niet, of Jan van Leeuwen is wel degelijk ‘een zeer vroom man geweest; dat hij echter door zijn tijdgenooten hooger gesteld is geworden, dan hij verdient’, beschouwt hij als zeker ‘Het moet wel een wonderlijke tijd geweest zijn’, zegt hij verder, na den aanhef van de eerste lofrede op Ruusbroec aangehaald te hebben, ‘waarin mannen gevonden werden, die zulke nonsens boven de diepzinnige en gespierde taal van Ruysbroeck stelden’ Het spreekt vanzelf dat deze uitspraak niet opgaat, daar de hooge dunk welke Pomerius, Busch en Miraeus omtrent Jan van Leeuwen gehad hebben wel zal steunen op zijne ascetische geschriften, en niet op zijne lofredenen. Deze laatste ontleenen immers veeleer hun belang aan den man waarop zij doelen, dan aan hem die ze schreef.

[p. 173]

naam steeds met eere wordt genoemd, omdat hij er niet tegen op gezien heeft zijne moedertaal te gebruiken in een tijd, toen alleen de in het Latijn geschreven ‘boeken van geestelicheden’, zooals Broeder Gheraert uit Herne ze noemt, in trek waren.

Met het doel, het door mij zooeven bedoelde onderzoek voor iederen belangstellende mogelijk en gemakkelijk te maken, daardoor den goeden naam van Ruusbroec's kok in eere te helpen herstellen, en niet het minst ze binnen het bereik der geschiedschrijvers onzer letterkunde te brengen, worden hier Jan van Leeewen's lofredenen op zijn prior zoo volledig mogelijk uitgegeven.

Daarbij stonden mij twee handschriften ten dienste. Het eerste is een papieren codex berustende op de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, n^o 2559-2562, waarin fragmenten van ‘boeken’ uit verschillende tijdperken der 15^de eeuw omstreeks 1523 samengevoegd zijn. Zooals het handschrift daar nu ligt, bevat het 249 bladen, 200 mm. hoog bij 170 breed. Het grootste gedeelte dagteekent uit de allerlaatste jaren der 15de eeuw, t.w. blz. 1-128 en 133-172, welke met eene leelijke, onregelmatige hand geschreven zijn; blad 129-133 zijn van eene andere hand uit hetzelfde tijdperk; bl. 173-176 zijn een fragment van een ander handschrift, waarschijnlijk na 1500 geschreven; bl. 177 tot het einde is een deel van nog een ander handschrift uit de tweede helft der 15^de eeuw. Op een blad vooraan leest men de volgende belangrijke aanteekening, waaruit blijkt dat dit handschrift eens heeft toebehoord aan het Windesheimsche vrouwenklooster ‘Domus B. Mariae in Galilaea’, te Gent gesticht in 1433⁽¹⁾:

(1) Zie over dit convent: J G R Acquoy, Het Klooster te Windesheim en zijn invloed 3, 218-219.

[p. 174]

 

Desen boeck behoert toe de Canonickers Regu

 

hers der Clooster van Gahleen binnen

 

Ghendt die ons ter eeren Godts ghegheven es met anderen

 

by B Jan Stevens alhier Rector

 

Anno XV^e lxxiij

En daaronder

Bidt voor syn ziele

Bovenaan van dit blad, met groote gotische letters:

Mijn hope God

Wellicht het devies van B. Jan Stevens.

Het handschrift is nog voorzien van zijn oorspronkelijken band, welke zeer mooi geweest is en gedeeltelijk nog is: in het leer zijn zinnebeeldige voorstellingen van het geloof, de hoop en de liefde geprent, met onderschriften: fides, spes, caritas. De sloten zijn verloren en de rug is gerestaureerd.

Voor ons is alleen het gedeelte, dat bl. 1-128 en 133-172 omvat, van onmiddellijk belang, omdat het een aantal grootere en kleinere uittreksels uit de geschriften van Jan van Ruusbroec en van Jan van Leeuwen, allerlei andere ascetische tractaatjes en daarenboven nog stichtelijke liederen bevat. Onder de werken van Jan die Coc zijn ook de hieronder medegedeelde lofredenen op Jan van Ruusbroec.

Men ziet dat deze codex in 't geheel geen ‘lijvige bundel’ met werken van Jan van Leeuwen is, zooals hij wel eens genoemd is⁽¹⁾.

Het tweede handschrift, waarin deze lofredenen voorkomen, is het Ruusbroec-handschrift D, geschreven in 1461, eveneens berustende op de Koninklijke Bibliotheek te Brussel. Eene beschrijving van dezen codex mag hier overbodig geacht worden.

(1) T.w. door Willems, Belg Mus. 1845, 221, en, naar diensvoorbeeld, door Van Otterloo, t.a. p. 140 (noot).

[p. 175]

De ascetische werken van Jan van Leeuwen zijn bewaard gebleven in twee perkamenten handschriften, welke thans berusten op de Koninklijke Bibliotheek te Brussel: n^r 667, uit de 15^de eeuw, en n^r 888, geschreven in 1543. Een derde handschrift derzelfde boekerij, n^r 11989, uit het einde der 15^de eeuw, bevat slechts enkele tractaatjes; terwijl een vierde, n^r 11859, een klein papieren boekje uit de 17^de eeuw, slechts een onbeduidend uittreksel bevat. Verder vindt men een tractaatje, getiteld ‘Leeringen van Ruusbrucs koc’, waarschijnlijk een uittreksel, in een codex welke vroeger toebehoorde aan Prof. W. Moll en thans op de Universiteits-bibliotheek te Amsterdam berust⁽¹⁾; en een ander in den Codex Vossianus n^o 12 in-4^o der Leidsche Bibliotheek, met het opschrift: Ruusbroec's kock leert ons wat dat beghinsel is der heylicheyt.

Andere handschriften van de werken van den kok van Groenendaal zijn me op 't oogenblik niet bekend. Ik moet er echter bij zeggen dat ik mijne nasporingen daaromtrent nog niet ver uitgestrekt heb, daar zulks voor mijn tegenwoordig doel niet noodig was Wordt het eens gedaan, dan kan een goeden uitslag niet twijfelachtig zijn: reeds in het necrologium van het klooster te Groenendaal wordt gezegd dat de geschriften van Jan van Leeuwen t' allen kant werden vermenigvuldigd:

‘Anno Domini m. ccclxxvii obiit frater Johannes dictus Leuwe, de Hafflighem, primus coquus hujus monasterii, secundus conversus. Perfectionem hujus sancti viri libri sui quos indubie Spiritu Dei plenus ipsemet (hs. et met) scripsit atque dictavit, per diversa loca et regiones multiplicati, perspicue dem[onst]rant’⁽²⁾.

(1) Nummer 23 van den Catalogus van Handschriften uit de Bibliotheek van wijlen den Hoogleeraar Willem Moll,... aangekocht voor de Bibliotheek der Universiteit te Amsterdam (Amst. 1880)
Het hs. is thans gemerkt I G. 23 (d i. kast I, plank G, n^r 23).

(2) Aangehaald naar de Analecta Bollandiana 4, 309

[p. 176]

Er bestaan echter nog duidelijker aanduidingen. In de boekerij van het Sint-Barbaraklooster te Delft berustten, blijkens een catalogus uit de tweede helft der 15^de eeuw⁽¹⁾, twee handschriften van Jan van Leeuwen, aldus aangegeven: 65. Ruusbroec van die koc en 67. Dat boectgen van die koc. Moll, deze boekenlijst commentarieerende, heeft in deze twee nummers afschriften gezien van een zelfde werk, t.w. van de lofredenen op den prior. Het behoeft geen betoog, dat zulks alleen van n^r 65 met zekerheid kan beweerd worden; met Ruusbroec van die koc wordt bedoeld: het of de geschriften over Ruusbroec door den kok, evenals wij zeggen zouden: de Hendrik Conscience van Pol de Mont, de Lessing van Erich Schmidt, enz. Maar de titel onder n^o 67 is veel ruimer: met Dat boecfgen van die coc wordt bedoeld een handschrift bevattende werken van den kok, waaronder ook de lofredenen kunnen zijn.

Dat het eigen klooster van den goeden kok een afschrift zijner werken bezat is slechts natuurlijk; het tegendeel zou ons met recht bevreemden. Wij vinden dan ook in de lijst der handschriften toebehoorende aan het klooster te Groenendaal, ten behoeve van Sanderus in 1640 opgemaakt door Andreas Valerius, de volgende melding: Item Ioannis de Leeuvvis, vulgo Boni Coci, Conuersi Monasterij Viridi Vallis, Opera varia Manuscripta⁽²⁾.

Wellicht is eene der boven vermelde Brusselsche handschriften 667 en 888 identisch met den codex door Sanderus bedoeld: menig handschrift, eens het eigendom van dit en andere Brabantsche kloosters, is op de Koninklijke Bibliotheek te recht gekomen. In geene dezer twee codices bevinden zich echter aanteekeningen die in dezen zekerheid kunnen verschaffen.

(1) Uitgegeven en gecommentarieerd door W Moll Zie de nadere aanwijzing der uitgaven boven blz 171, noot 2

(2) Zie A. Sanderus, Bibliotheca Belgica Manuscripta (Insulis 1644 2, 141.

[p. 177]

Hieronder volgen thans de lofredenen, uitgegeven naar het Brusselsch handschrift 2559, door mij met H aangeduid. Van D zijn de varianten opgegeven. Ik heb H tot teksthandschrift gekozen niet alleen omdat het op verschillende plaatsen betere lezingen heeft dan D en ook vollediger is, maar omdat de taal veel zuiverder Brabantsch is dan die van D, en we dus veilig mogen aannemen dat H dichter bij het origineel staat dan D, aangezien Jan van Leeuwen een Brabander was⁽¹⁾. Toch kan men duidelijk merken dat H in Vlaanderen geschreven werd: men lette b.v. op de bijna regelmatige rekking der korte klinkers ook elders dan voor gedekte r⁽²⁾, welke rekking aan het Brabantsch dialect der middeleeuwen niet eigen was; verder op gestrecht en gerecht, zuivere Vlaamsche vormen, welke door Jan van Leeuwen met opzet zouden kunnen gebruikt zijn om der wille van het rijm, wat echter niet waarschijnlijk is, want D is ook door een Vlaming geschreven, die het oorspronkelijk Brabantsch veel minder heeft geëerbiedigd dan de schrijver van H en die dus, die vormen in zijn voorbeeld vindende, ze zeker zou bewaard hebben: D heeft echter gestrect en gerect.

Handschrift H is vanwege het bestuur der Koninklijke Bibliotheek gepagineerd: de cijfers aan den rand verwijzen dus naar de bladzijden, niet naar de bladen.

(1) De goede kok was geboortig van Afflinghem bij Aalst.

(2) Daarom moet maen = man (blz 180 r. 15) met geen uitroepingsteeken versterd worden, zooals Willems deed.

[p. 178]

tekstkritische noten

1. 1-3 In D luidt het opschrift aldus: Hoe dat broeder jan van leeuwen die goede coc van groenendale den iersten prior van groenendale her jan van ruysbroec prijst ende loeft 3 prijnst hier en elders wordt prijs = laus, en prijsen = laudare telkens verward met prijs, prijnse = captura, praeda. 4 Want in H staat de roode hoofdletter W omgekeerd ()! - eertrike D ertrijc. 5 enen D eenen. - janne D jan. 6 ruscbroeht deze vorm met t is zonderling; D ruysbroec - prioer D prior. - es D is 7 vervolt H verwolt; D vervult. - heilegen D heylighen. 8 sine D sijn. - vervult H verwlt. 9 eerde D erde. - creatueren D creaturen. - also D alsoe. 10 es in H op ratuur; D is. - prioer D prior - gruenendale D groenendale. - sine D sijn 11 doedy D doedi. - sine scrijft D sijn scrift - es D is. 12-13 ic hebbenne groet ghesien aerm sundech mensche Duc arm sondich mensche hebben groet ghesien 14 hemelrike D hemelrijc. - daerboven in deweghe leeven ontbreekt in D. - alre D alder. 15 scijerheit D chierheit. - die God in minen gheeste verleijsten mach soe ontbreekt in D. 16 mach soe H soe mach. - saghijc D saghic - niemene eel D memant el 17 heimelecheit D heymelicheit 18 ie D ye - overmids D overmits. - sine D sijn

⁺ 1. Hoe brueder Jan de coc van Gruenendale, priemus cokus, den iersten prioer prijnst ende loeft.

4Want ic en bekendere in eertrike noyt meer dan 5enen, dat wetic wale, dan her Janne van 6Ruscbroeht, prioer van Groenendale; hi es 7vervolt van den heilegen gheest te male; te rechte heet hi 8van groenen nederen dale, want sine minne heeft vervult 9hemel ende eerde ende alle creatueren, also^‖ verre alst in 10hem es. Prioer van Gruenendale! hoert sine stemme, soe 11doedy wale, want sine scrijft es Gode bequame. Ende 12altoes eert ter eren Gods sinen name. Want ic hebbenne 13groet ghesien, aerm sundech mensche, met minen gheeste 14in hemelrike, daerboven in deweghe leeven; in die alre 15claerste scijerheit die God in minen gheeste verleijsten 16mach, soe saghijc hem ende niemene eel. Ende hi en 17weets selve niet dese heimelecheit, noch engheen goet dat 18my God ie ghedede overmids sine ontfermherticheit. Dat

+ H 47, D 287 c.

‖ D 287d.

[p. 179]

tekstkritische noten

1en seidic noch noyt egheenen mensche noch in biechten, 2noch daer buten, opdat ic selve onbekint ende ongheaecht 3bleve van allen menschen die in eertrike sijn. Ende voert- 4meer eeuwelijc onbekint begheric te blivene, op dat God 5eeweghen loef ende eere hebbe van allen saken. Daer 6om hebbic u dit voer seit, op dat ghi sine heileghe 7leeringhe hoert ende daer bij blijft, ende vaste inwert 8crijcht; soe en moechdy niet^‖ dolen in vremden 9scolen, want sine leringhe es rechte van boven neder 10vloeiende dore hem, overmids dat gheesten Gods, dat 11dore hem eebt ende vloeit. Ende boven doverste deel 12sijns gheests hoert haer die eenvol(de)ghe waerheit, 13daer hi alle waerheit ontfeet, sonder middeel van Gode. 14Hier omme spract hi altoes met nuwen tonghen, dat 15alle den ghenen verwonderende wondert diet horen; 16selke werden soe doef si wenen verdoeren. Her prioer 17van Gruenendale, te rechte maghic u prinsen wale 18boven alle menschen van eertrike, want ic en wet 19niegherincs uws ghelike; want u leeringhe es goet 20ende recht, ende ghi sijt alder werelt dienstknecht; u 21minne hebdy wide uute gherecht ende gestrecht met

1 seidic D seide ic. - egheenen D enghenen. - mensche D mensce. 2 onbekint D onbekent - ongheaecht D ongheacht 3 die in eertrike sijn ontbreekt in D - voertmeer D voirtmeer 4 eeuwelijc D ewelic. - onbekint D onbekent. 5 eeweghen D ewighen - loef D lof - eere D eer. - daer D dair 6 hebbic D heb ic - voer seit D voir gheseet - sine heileghe leeringhe D sijn heylighe leringhe 7 hoert D hoirt - bij D bi 8 moechdy D moechdi. - vremden D vremder. 9 sine D sijn. - es D is. - rechte D recht 10 vloerende D vloyende. - dore D doer. - overmids D overmits. - (1^ste) dat D den. 11 dore D doer. - eebt D ebbet. - vloeit D vloyt. 12 hoert haer (d i. hier) D hoert hi. - eenvoldeghe H eenvolghe; D eenvoldighe 13 hi D hy. - ontfeet D onfeet. - middeel D middel. - Gode H gods, D gode 14 omme D om. - spract D sprac 16 werden D worden - verdoeren D verdoren. - prioer D prior 17 gruenendale D groenendale. - prinsen D prisen 18 alle in H verbeterd uit allen: de n is uitgekrast, doch nog goed zichtbaar. - van eertrike D in ertryc. - wet D weet. 19 megherines D nieuwerines. - uws D vus (= uws). - leeringhe D leringhe. 21 minne H mne. - hebdy D hebdi - uute D uut. - gherecht D gherect. - gestrecht D ghestrect.

‖ H 48.

[p. 180]

tekstkritische noten

1Cristus ane dat ghebenedide cruce, dat ghi hemelrike 2dorevaert teenen druusce. Ende in uwen bloeten over- 3ghanghe doedy Gode gnoch ende alder werelt, ende . m . 4fout daer boven. Van hem maghic mi wel beloeven, 5bat dan van iemene in eertrike. Ic settene boven alle 6ghelike alse enen scerafin in hemelrike, den hoechsten 7inghelen^‖ ghelike. Daer toe drecht hi ene effene ghe- 8lijcheit Gods, want sijn leeven es wel gheregheert al 9hemelrike ende oec eertrike doere; met sijnre leringhen 10ghelijct^‖ den leevene ons heeren Jhesu Cristi (ende) 11heeft hi ons ghehouden dat ghemeine middeel ende 12effene wise der heilegher kerken sonder voernementheit 13van buten, op dat hi onghesien ende ongeaecht bleve 14van allen creatueren sonder heileghen schijn van loene. 15Siet, aldus heeft dese goede heileghe maen hem on- 16troecken alle scierheit der werelt ende heeft Gode op 17allen siden gnoech gedaen beide in hemelrike ende oec 18mede in eertrike. Ende alse hi ons ontvalt, soe neket 19onser dunckerheit. Maer doech heeft hi ons doude 20testament ende oec dat nuwe te gadere ghevoecht.

1 ane D aen. - hemelrike D hemelrijc 2 dorevaert D doervaert. - teenen D tenen - druusce D druysche. - bloeten D bloten - overghanghe D overgheven 3 doedy D doedi - gnoch D ghenoech. - .M. fout D dusentfout. 4 mi D my. - beloeven D beloven. 5 iemene D yemande. - eertrike D ertrijc. 6 alse D als - scerafin D seraphin. 7 inghelen D enghelen. - drecht D draecht. - ene D een 9 hemelrike D hemelrijc. - oec ontbreekt in D. - eertrike D ertrijc. - doere D dore. - met sijnre leringhen ghelijct (d.i.* ghelijct et: et slaande op sijn leeven van r. 8; D met sijnre ghelijcheit 10 ende niet in H noch in D. 11 heeft hi D hi heeft - ghemeine D ghemene. - middeel D middel. - ende lezing van D; H eene. 12 effene D effen. - heilegher D heyligher. - voernementheit D voirnementheit 13 ongeaecht D ongheacht. 14 creatueren D creaturen. - heileghen D heylighen. - van in H voorafgegaan door van heileghen doch doorgeschrapt - loene D levene. 15 heileghe D heylighe. - ontroecken D ontrocken 16 scierheit D chierheit 17 gnoech D genoech. - gedaen D ghedaen - hemehlike D hemelrijc. 18 mede ontbreekt in D - eertrike D aertrijc - alse D als. - neket D naket 19 dunckerheit D donkerheit - Maer D Mer. - doech D doch. - heeft hi D soe heeft hi. 20 gadere D gader.

‖ D 288a.

‖ H 49.

[p. 181]

tekstkritische noten

1Recht alse een licht des dachs, die den nacht vercleert, 2es hi Cristum na ghevoelghet met sinen levene; alse 3ene ghehele offerande of ene heileghe presentacie was 4sijn gheest gaende ende comende van Gode tot Gode. 5Cort alse ene blicsceme ghaf hi Gode sinen gheest over 6in enicheit boven alle stade der hemelen, daer hi Gode 7sach in die overste scierheit, ende sijn loen sal daer 8groet ende overvloedech sijn. Maer ic en can mi daer 9hem niet gheliken, aerm sundech woerm; nochtan 10bekinnic al sinen heileghen staet van binnen. Her Jan 11van Rusbroecht, prioer van Groenendale! nu blijft in 12vreden met Jhesus Cristus onsen heere. Ic hope wi 13en sceden nemmeere.

(Wordt vervolgd.)

Willem de Vreese.

1 Recht H rechts; D recht - alse D als. - dachs D daechs. - vercleert D verclaert. 2 es D is. - na ghevoelghet D naghevolcht. - alse D als. 3 ene ghehele offerande D een ghehke (d.i. gheheellike) offerhande. - ene heileghe D een heilighe 4 tot D te. 5 alse D als. - ene blicsceme D een blixeme, - ghaf D gaf. 7 scierheit D chierheit. 8 overvloedech D overvloedich - Maer D Mer 9 hem in D vóór daer geplaatst - aerm sundech woerm D arm sondich worm. 10 bekinnic D bekennic - heileghen D heyhghen 11 van rusbroecht ontbreekt in D. - prioer D prior 12 heere D here 13 sceden D sceyden. - nemmeere D nemmermere.