Het Belfort. Jaargang 10

[p. 79]

Sansculot en Brigand

VI

Maar hoe hoog, denkt gij, zou het getal slachtoffers der Republiek wel klimmen?

Wij zullen hier het woord aan een Parijschen dagbladschrijver, aan den republikein Prudhomme, afstaan, en de door hem opgestelde doodenlijst in het kort meêdeelen. Hem in alle geval zal niemand van overdrevenheid beschuldigen: hij was de Republiek uiter herte genegen; en zijne getuigenis zal men ook als onbeduidend van de hand niet wijzen: hij schreef immers toen het bloed nog dampte, en vulde zes boekdeelen met allerlerlei inlichtingen, waaronder twee deelen voorkomen, die niets anders dan de opsomming der slachtoffers bevatten. Zij staan er in aangeteekend met naam en voornaam, met ouderdom, geboorteplaats en bediening, met woon, datum en voorwendsel der veroordeeling, met dag en plaats der uitvoering van het vonnis. En hoeveel telt hij er zulke? Hij teekent aldus 18,613 rampzaligen aan, wier hoofd onder het mes der guillotine viel. Doch buiten die somt hij er nog anderen op, en vermeldt hij b.v. 3,748 vrouwen, die in het kraambed of in gezegenden staat stierven; 15,000 vrouwen en 22,000 kinderen, omgebracht in Vendée en Bortoenje, enz. Maar geen wonder! Het totaal slachtoffers in die twee provinciën bereikt nagenoeg 900,000 man. In Nantes werden rond de 32.000 vrouwen, priesters, edellieden en burgers door Carrier gedood, en te Lyon, 31.000. Zij nu daarbij nog gezegd, dat onder dit getal niet mêegerekend worden de

[p. 80]

tallooze slachtoffers, die gruwelijk vermoord werden te Versailles, in het oud-carmelietenklooster en in de abbaye; noch zij die door den kop geschoten werden in Toulon en Marseille, noch de bevolking van het Provençaalsch stadje Bedoin, dat heel en al uitgeroeid werd, omdat men den vrijheidsboom had omgeworpen. In haar n^r van den 10 December 1799 schreef de Chronique de France, dat het republikeinsch wangedrocht drij millioen slachtoffers gemaakt had!⁽¹⁾.

Eilaas! en hoe geschiedden doorgaans de strafuitvoeringen?

Ah! mochten wij, tot eere der menschheid, een ondoordringbaren sluier over die bloedplassen werpen! De gruwelen, waar de republikeinsche strafuitvoeringen meê gepaard gingen, zijn bijwijlen zoo ijselijk wreed en zoo walgend zedeloos, dat de haren te berge rijzen, en eene

(1) Zie J.B. van Baveghem, loc. cit, 4^e D., bl 33. - Ik schrijf uit Chathaubriand (cfr. loc. cit., bl. 288) de lijst van Prudhomme over:

Stierven onder het mes der guillotine: Oud-edelen (manslieden)	1278
id. (vrouwlieden)	750
Vrouwen van landbouwers en werklieden	1467
Vrouwen-kloosterlingen	350
Priesters	1135
Manslieden (buiten den adel en tot verschillende standen behoorende)	13,633
	_____
Te zamen	18,613
Vrouwen gestorven ten gevolge van voorbarig kraambed	3,400
Vrouwen in gezegenden staat of in het kraambed	348
Vrouwen in Vendée gedood	15,000
Kinderen aldaar gedood	22,000
Te zamen in Vendée	900,000
Slachtoffers onder het proconsulaat van Carrier, te Nantes	32,000
waaronder { Kinderen doodgeschoten	500
waaronder { id. verdronken	1500
waaronder { Vrouwen doodgeschoten	264
waaronder { id. verdionken	500
waaronder { Priesters doodgeschoten	300
waaronder { id. verdronken	460
waaronder { Edelen verdronken	1400
waaronder { Werklieden verdronken	5300
Slachtoffers te Lyon	31,000

[p. 81]

koude rilling van afschuw onze ziel aangrijpt... Doch de geschiedenis van gisteren is de leerschool van heden, en, tot beschaming onzer ontaarde voetlikkers van Fransche overheersching en Fransche bloedhonden, wezen eenige bijzonderheden uit die stafuitvoeringen hier mêegedeeld.

In Januari 1792 speelden en rolden de Jacobijnen te Marseille met de koppen hunner slachtoffers⁽¹⁾.

Toen het koninklijk paleis op den 10 Augustus overweldigd en geplunderd werd, vermoordden de omwentelaars de Zwitsersche wacht des konings, 26 oversten met 760 soldaten, en terzelfder tijd een groot getal edellieden en bedienden. Dan tasten zij de verbrijzelde voorwerpen opeen, en ‘verbrandden er 17 Zwitsersche soldaten op, die levend in hunne handen waren gevallen, verminkten de lichamen dier ongelukkigen, en oefende op deze de onzedelijkste wreedheden.’⁽²⁾

En in Parijs alleen niet verscheen de akelige brandstapel. Geheel Frankrijk door werden de afschuwelijkste moorderijen gepleegd. Barruel verhaalt o.a. de dood van eenen priester, met name Alexandre, die te Reims gemarteld werd. Men had voorafgaandelijk den brandstapel onder de oogen van het slachtoffer opgericht en aangestoken, en als de vlammen omhoog sloegen en het vuur hevig genoeg scheen, wierpen de beulen den armen man er in. Tot drijmaal toe wil de ongelukkige er uit ontsnappen, door het verslindende vuur half verteerd, doch tot drijmaal toe stooten de pieken en bajonnetten der verstokte Republikeinen hem in den vuurkuil terug. En

(1) Zie J.B. van Baveghem, loc. cit., 2^e D., bl. 7.

(2) Zie loc. cit. van Baveghem; 2^e D., bl. 23. Onder de dagen, met bloed in de geschiedenis van Frankrijk opgeteekend, telt men voornamelijk den 10 Augustus 1792 met den daarop volgenden 2 September. Drij dagen en drij nachten duurde die afzichtelijke moorderij. En die Septemberdagen waren maar het begin! De prinses de Lamballe werd bij die gelegenheid gedood; haar hoofd werd op eene piek opgesteken tot voor de tralien van den Tempel, waar koningin Marie-Antoinette, wier vertrouwelinge zij was, in opgesloten zat... En haar hert, de monsters haalden het uit haar lichaam en aten het op!

[p. 82]

middelerwijl maakten de omstanders een duivelsch gedruisch; tamboers en trompetten, violen en fluiten krijschten ondereen, en mannen en vrouwen dansten er liederlijk rondom, al zingende en tierende: Leve het volk!⁽¹⁾ Arm volk, eilaas! ‘Den 3 September van hetzelfde jaar,’ teekent de Heer van Baveghem aan, ‘werd de gravin de Perpignan met hare twee dochters, van welke de oudste maar 15 jaren oud was, levend gebraden onder de schandelijkste mishandelingen; en nauwelijks waren zij zieltogende, of men bracht zes priesters aan, die hetzelfde lot ondergingen.’⁽²⁾

Uit eenen brief van Chaumette, eenen der dolzinnigste Jacobijnen (6 Mei 1793), leeren wij, dat het bloed te Parijs zoo overvloedig onder het mes der beulen stroomde, dat honden, door den reuk uitgelokt, ter plaatse kwamen toegeloopen, om er zich mede te verzadigen⁽³⁾.

In zijn gedenkboek, Mémoires d'un détenu, verhaalt de republikein Riouffe ons, dat op de St. Antoniusplaats van Parijs eene breede goot was gegraven, om het menschenbloed te laten afloopen, en, terwijl de guillotine zonder verpoozen werkte, waren vier mannen gestadig bezig het bloed met emmers uit dien put te scheppen!... Afgrijselijk!⁽⁴⁾

Te Tarbes deed de commissaris Monestiers de kinderen onthoofden, die voor hunne ouders kwamen genade vragen.

Te Rouaan moesten de geestelijken kiezen tusschen te trouwen en 't geloof te verzaken, of ellendig te sterven⁽⁵⁾.

(1) Zie bl. 314 van Histoire du Clergé pendant la Révolution française, par M. l'abbé Barruel, 2^e édition, Anvers, 1794.

(2) Zie loc. cit., 2^e D., bl. 37.

(3) Zie J.B.v.B., loc. cit., 4^e D., bl. 51.

(4) Uittreksels uit dat gedenkboek staan aangehaald in Chateaubriand's vermeld werkje Abrégé enz. bl. 292. De Republikeinsche wreedheden gaan alle denkbeeld te boven, en zij volgden elkaar zoo snel op, als zat er de duivel achter! c'était l'activité des enfers, zegt de Girondijn Riouffe zelf.

(5) Deze en andere bijzonderheden vindt men breedvoeriger opgeteekend bij J.B. van B., loc. cit., 4^e D., bl. 56-57.

[p. 83]

Met de republikeinsche feestdagen deed de Sansculot Lebon, die in het Departement van 't Noorden huishield, het orkester nevens het schavot plaatsen. Jonge bedorven knapen maakten zijne eerewacht uit, en hij leerde hun aan, hoe zij hunne ouders moesten afspieden, en aan het republikeinsch bewind overdragen. Eenige dier bengels droegen kleine guillotinen op zak, en schepten er vermaak in vogelen en muizen daarmeê te dooden... Opvoeding op zijn republikeinsch, niet waar?⁽¹⁾

Te Rennes werden kinderen van 12 jaar door den afgeveerdigde Dubois-Crancé gedwongen, ouderlingen door den kop te schieten, en in Bortoenje deed de commissaris Lecarpentier de hospitalen ontruimen met de zieken naar de guillotine te zenden!

Een ander commissaris, met name Taillefer, deed te Cahors zijne slachtoffers op het schavot zingen en comedie spelen! En in Parijs gebeurde het, dat men, uit verachting voor de veroordeelden, de guillotine ter strafuitvoering op eenen mesthoop plaatste!... Kan men walglijker - men vergeve mij dit al te krasse woord, - te werk gaan?... De duivelachtigste wreedheid ging bij den Sansculot met de laagste lafheid gepaard. Luistert nog eene wijl... Arme vrouwen en kinderen werden door Chaudrod-Rousseau onder doodsbedreiging gedwongen, de houtstapels te omringen, waarop men de kerkgewaden, de beelden der heiligen en dies meer verbrandde.

Te Atrecht bond Lebon menigmaal zijne slachtoffers aan de staken van het schavot, rukte hunne kleederen van het lijf, liet die rampzaligen alsdan met vuilnis bedekken door het straatgespuis, en, naarmate zij onthoofd werden, deed de beul het bebloede hoofd door de overblijvenden omhelzen!!

(1) Eerbied voor het kind kende de Fransche Republiek niet, en onder de afschuwelijkheden die men haar mag aanwrijven, verwijt men haar, o niet zonder reden! dat zij de kinderen van jongs af aan 't bloed gewoon miek. De h^r Edmond Biré schreef vóór een tweetal jaren eene belangrijke bladzijde daarover, o.a. het 3^e, 4^e en 5^e hoofdst, zijner studie: La Guillotine pendant la Révolution.

[p. 84]

Nog afschuwelijker ging Carrier, de beul van Nantes, te werk. ‘Des morgens,’ verhaalt de reeds vermelde schrijver der bijdragen tot de geschiedenis der Sanculotten, 4^e D. bl. 74, ‘deed hij zijne gevangenen door den kop schieten, anderen des middags onthoofden, en 's avonds deed hij er bij honderden versmoren. In een zijner brieven aan Robespierre (30 November 1793), beroemt hij zich, dat hij dien avond 90 oude en zieke priesters had doen verdrinken. Op zekeren avond deed hij ongeveer 400 kinderen van gevangenen aan elkander binden en in de Loire werpen, omdat meêdoogende lieden voor hen om genade smeekten. Priesters en religieuzen, jonge lieden en jonge dochters deed dit helsch wangedrocht aan elkander binden en aldus in de rivier verdrinken.’.... Geen wonder, dat het water van den stroom door het verrottend menschenvleesch bedorven geraakte.⁽¹⁾

Luistert naar hetgeen de republikein Prudhomme over dien schurk nog schrijft: ‘Ongeveer 80 vrouwen werden op zekeren dag uit het gevang gehaald, naar de strafplaats gestuwd en door den kop geschoten. Daarna werden zij uitgeschud, en hunne lijken bleven hier en daar in het ronde onbegraven liggen.... Eene andere maal werden 500 kinderen van beide geslachten, waaronder het oudste kwalijk 14 jaar oud kon zijn, naar dezelfde strafplaats gevoerd. Nooit en zag men hertroerender en te gelijker tijd afschuwelijker tooneel. Veel van die kinderen zijn nog zoo klein, dat de loop van het geweerschot over hun hoofd vliegt; zij doen angstig en driftig hunne koorden los, vluchten dooreen weg, tot zelfs in de rangen hunner moordenaars,

(1) Over die versmoringsgruwelen gaf, ten jare 1878, de h^r Alfr. Lallié een belangrijk schrift uit Les Noyades de Nantes, bij Vinc. Forest en Em. Grimaud, te Nantes; in 8^o, 104 bl. Plaatsgebrek belet mij eenige bijzonderheden daaruit over te drukken. Die gruwelen waren doorgaans al zoo zedeloos als wreed. Men rilt van afgrijzen, alsmen die helsche barbaarschheden leest...

[p. 85]

zoeken redding tusschen hunne beenen, waar zij zich aan vastklampen, en heffen dan hunne oogen vol afschrik en vol onschuld tot die beulen op; maar niets en doet op die monsters indruk, en zij vermoorden de arme schaapkens voor hunne voeten!’

En, o gruwel! wat in Nantes plaats had, werd insgelijks te Lyon gepleegd. Die stad werd door Collot d'Herbois, den tijger van Lyon, zooals de geschiedenis hem brandmerkt, in eenen dampenden moordkuil veranderd... Ja, over geheel Frankrijk heen hing de lucht vol bloedreuk, en spookte de dood met helsche afgrijselijkheid... Doch waarom nog langer die wreedheden ontsluierd? Het menschelijk gevoel ijst bij al dat leed en wee, bij al dat vuur en bloed. En eilaas! toch dwingt de gang onzer hedendaagsche wereld de stem der geschiedenis wakker te maken, en met haar het Hoedt u! in de ooren van 't slaperige volk tot vermoeiens te herhalen.

Ah, kende men maar die Fransche Omwenteling! Arme werklieden, ge zoudt hare roode vlag niet toejuichen! gij zoudt hare Marseillaise niet aanheffen!...⁽¹⁾

Want denkt gij, dat de Republiek hare slachtoffers onder de priesters en edellieden, onder de beambten en koningsgezinden alleen zocht; dat het eigenlijke volk gespaard bleef en niets dan voordeel trok uit dien omkeer in de samenleving, o dan zijt gij mis, en deerlijk mis. Het is immers met cijfertafels, en onwederleggelijk, bewezen, dat de Fransche Revolutie meer slachtoffers

(1) In eene uitgave der Société Bibliographique getiteld: De 1789 à 1804. Quinze ans de Révolution; Paris, 1885; lees ik: ‘Pendant la Terreur, on fut obligé de transporter la guillotine, par mesure d'hygiène, sur la place du Trône, parce que le sol de la place de la Révolution était tellement imprégné de sang, qu'il y cioupissait sans pouvoir s'écouler. On avait proposé une guillotine à 12 tranchants. Un utilitaire avait proposé de saler et de mariner les chairs des suppliciés, celles qui seraient reconnues saines et de qualité mangeable. Un industriel avait obtenu le château de Meudon, pour y établir une tannerie de peau humaine! La peau des femmes y était reconnue trop tendre et de moindre valeur que celle des hommes, laquelle était préférée au chamois pour culottes et autres usages!...’
Wat daar nog bijgevoegd!

[p. 86]

gemaakt heeft onder de volksklas, onder landbouwers en werklieden bij voorbeeld, dan onder eenigen anderen stand⁽¹⁾. En stipt daarbij het volgende nog aan: Bijna overal en altijd zag men in de geschiedenis de vrouw eerbiedig gespaard en het kind verontschuldigd. Waar het mes van den beul tegen hen werd opgeheven, viel de vloek der samenleving op den ontaarden dwingeland neer. Heilig is de vrouw, heilig is het kind! Maar de Fransche Republiek hield met die wetten der menschheid geene rekening, o neen! en met duizenden vrouwen en kinderen zag men van kerker tot kerker sleepen; duizenden arme en teedere schepsels zag men met handen en voeten geboeid naar het schavot sleuren, bijwijlen zelfs met ijzeren halsbanden voorttrekken, om verminkt en geslacht te worden als redeloos vee op den rookenden kapblok der Republiek! Arm Frankrijk toch! Heldhaftige reuzen der moderne beschaving!

De dooden zelven ontsnapten aan de woede der Sansculotten niet. Riouffe, een aanhanger der Omwen-

(1) Men raadplege het belangrijk werkje van den h^r Urbain daarover: Les Victimes populaires de la Révolution, uitgegeven door de Société Bibliographique. - Dit herinnert mij tevens de welsprekende woorden van Graaf Albert de Mun, op het banquet van Saint Mandé, den 21 Febr. 1886, uitgesproken.
‘Le peuple! ah! la Révolution l'a frappé plus rudement qu'aucune autre classe de la nation: les archives et la statistique ont livré leurs secrets les chiffres ont éclaté au grand jour, et dans la longue liste des victimes de la Terreur, le nombre des ouvriers, des paysans, des artisans de toute profession, le nombre des enfants du peuple qu'à deux pas d'ici on tiaînait à l'échafaud, a paru tout à coup, aux regards de notre génération, de beaucoup plus grand que celui des nobles et des prêtres. Eh! pourquoi donc la Révolution immolait-elle ces enfants du peuple? Pourquoi faisait-elle tomber les têtes des vieux gardes des métiers et des syndics des corporations? Pourquoi? Si ce n'est parce que, au rebours des préjugés de l'histoire, elle trouvait dans les âmes populaires une sourde, mais profonde résistance? - Car ce n'est pas dans la poitrine des héros de Santerre qu'il faut aller chercher le coeur du peuple et en surprendre les battements, mais dans l'âme de toute cette population des campagnes et des villes, qui n'a pas eu pour se faire un nom, l'éclat des généreuses révoltes de la Vendée et qui, cependant, répandue sur toute la France, pleurait ses autels profanés, et cachait dans l'ombre des caves ou dans le mystère des bois, ses prêtres proscrits et les restes de son culte persécuté...’

[p. 87]

teling, verhaalt ons, dat de lijken van vrouwen, die op de beulskar bezweken waren, niettemin nog onder het mes der guillotine gelegd werden en onthoofd.. Te midden der vuigste spotternijen en onder het zingen der Carmagnole werden de grafsteden verbrijzeld en onteerd; de assche en overblijfselen werden alhier in den wind gestrooid, alginder met vuiligheid vermengd of in groote kalkputten gesmeten, terwijl men het lood der doodskisten smolt, om er kogels van te gieten...⁽¹⁾

Doch laten wij die bloedtooneelen daar... Geloove nog wie wil aan de vrijheid, aan de broederlijkheid en de gelijkheid der Sansculotten⁽²⁾ Ah! waarom sterft de weergalm der noodkreten, die over gansch Frankrijk toen opgingen, waarom sterft de weergalm van lieverleê uit!...

Beschouwen wij thans de Republikeinen in een ander opzicht.

Hoe handelden zij ten opzichte van kunst en eigendom?

(Wordt voortgezet)

J. Muyldermans.

(1) Uit die minachting, welke de Republikeinen aan den dag legden voor de dooden, volgt natuurlijk, dat de kerkhoven onder hun bewind als ‘prosputten’ aanschouwd werden. Toen in Meert 1882 de Fransche Radicalen hunne wetgeving over de kerkhoven voorbrachten, herinnerde het dagblad Le Français den republikeinschen wetgevers een feit, dat min of meer vergeten aangestipt wordt in l'Intermédiaire des chercheurs et des curieux. Het vermeld dagblad uit Parijs schreef o.a.: ‘In 't jaar VIII gelastte het Middenbestuur der Seine burger Camby een verslag op te maken over den toestand der begraafplaatsen. De afschuwelijke dingen, welke Camby vernam, gingen zooverie alle denkbeeld te boven, dat hij zijn verslag in het Latijn opstelde. En hetgeen l'Intermédiaire des chercheurs et des curieux er uit overneemt is zoo onkiesch, dat er een Zola toe noodig zoude zijn, om het te vertalen!’

(2) Het uitpluizen der geschiedenis, en de ondervinding, die de maatschappij opgedaan heeft bij het toepassen der gevierde Grondstelsels van 1789, hebben sedert eenigen tijd den glans der Republiek min of meer doen tanen. Bij velen, zou men zeggen, verkoelt de heilige geestdrift van vroegere dagen; en 't zijn maar onze Belgische gallophilen alleen, die den vreemden afgod met de Phrygische muts op in verrukking blijven aanbidden ‘Il nous faut rompre avec nos préjugés d'enfance, schreef de h^r Sarcey zelf vóór eenige jaren geleden, et répudier une bonne part de l'héritage de 1889. Retranchement douloureux! pénible sacrifice! mais le salut est a ce prix. C'est la France à refaire, du haut en bas!’ - Wondere bekentenis ter overweging!