Het Belfort. Jaargang 10

[p. 402]

Seneka leren.

Tot de Middelnederlandsche zedekundige geschriften behoort o.a. gerekend te worden een gedicht - groot 721 regels - dat tot opschrift heeft: ‘Dit sijn Seneka leren’, en dat een ‘tweespraec’, d.i. samenspraak, bevat tusschen een vader en zijn zoon over ‘alrehande swaer gheval’, d.w.z. allerlei wederwaardigheden.

De naam van den dichter is ons niet bekend. Wat den oorsprong van dit gedicht betreft, diene 't volgende: Onder de fragmenten, die, in de volledige uitgaven, achter Seneca's werken staan, behoort ook ‘Excerpta quaedam e libris Senecae’, later getiteld: ‘De Remediis’ - eigenlijk: geneesmiddelen, dan: vertroostingen, bemoedigingen - Fortuitorum (wederwaardigheden), waarvan niet met zekerheid is te zeggen of 't op naam van Seneca mag gesteld worden. Wat aangaat den inhoud, zij er opgewezen, hoe hier een twintigtal ‘lemmata’ (ter bespreking opgegeven onderwerpen), gesteld worden door iemand, dien onze dichter laat optreden als ‘persona conquerens’, waaraan, bij wijze van antwoord, toegevoegd worden - bij monde van iemand, die als ‘persona confortans’ optreedt - een gelijk aantal wijsgeerige uitspraken ter weêrlegging van 't aangevoerde of ter bemoediging van hem, die de vragen opperde.

Die weêrleggingen of antwoorden zijn geheel in den trant van Seneca en zijn stoicijnsche denkbeelden,

[p. 403]

Onze dichter nu heeft slechts een vrije vertaling geleverd van genoemd Latijnsch geschrift, en heeft o.a. het aantal hoofdstukjes of wederwaardigheden met tien vermeerderd, door splitsing van sommige onderwerpen.

De proloog - 38 regels - en de epiloog - 16 regels - behooren niet bij 't oorspronkelijk gedicht.

Vrs. 31-35.	Vrs. 31-35.
In dit boec selen si twee	In dit boek zullen twee personen - en niemand meer - sprekende worden ingevoerd, n.l. een vader en zijn zoon. De laatste zal zich beklagen over al zijn leed en verdrietelijkheid.
Te samen spreken ende nemmee;
Dats een sone ende sijn vader.
Die sone sal claghen algader
Sijn vernoy ende sijn verdriet;
Vrs. 55-60.	Vrs. 55-60.
Nature heeft dat ghesworen,	De natuur heeft bepaald, dat zij ons, zoodra wij geboren zijn, alle dagen een dagreize dichter zal voeren naar den dood. En een dwaasheid is het, als remand vreest hetgeen hij toch niet kan ontloopen.
Alsoe vollec als wi sijn gheboren,
Dat si alle daghe ter doot waert
Ons sal leiden ene dachvaert.
Hets sotheit dat rement soude ontsien
Dinc, dat hine mach ontvlien.
Vrs. 112-113.	Vrs. 112-113.
Hen es lant in al ertrike,	Er is geen land op de geheele wereld, of men vindt er wegen in, die ter dood leiden.
Men vindt daer weghe ter doot wert in.
Vrs. 117-119.	Vrs. 117-119.
In allen lande benic bout	Ik durf zeggen, dat ik in elk land mijn schuld wil betalen, als God de afdoening er van eischt.
Dat ic wille quiten mine scout,
Alse God met langer en wilt ontberen.
Vrs. 147-151.	Vrs. 147-251.
Het mochte oec herde wel gescien,	Het kon ook best gebeuren, dat, als gij lang leefdet, gij tevens kondet geraken in moeilijke omstandig heden, waar een vroege dood u voor zou bewaard hebben, al was het alleen reeds het dragen van de last des ouderdoms.
Levestu langhe, dattu mettien
Comen mochts in groter noet,
Daer di af losset die jonge doet,
Al en waert niet anders dan outheit.

[p. 404]

Vrs. 225-229.	Vrs. 225-229.
Die quade tonghen comen saen	De kwade tongen komen spoedig en plaatsen alles in het slechtste licht. Dit is het, dat mij zeer veel leed doet, en mijn hart droevig stemt; te meer omdat ik mij bewust ben steeds het goede na te jagen.
Ende treckent al te quaelsten weert.
Dit es dat mi sere deert
Ende mine herten droeven doet;
Want inne peinse anders niet dan goet.
Vrs. 236-237.	Vrs. 236-237.
Si moeten bliven buten bedwange,	Tracht hen (de lasteraars) niet te bedwingen, daarvoor zijn zij te lang onbeteugeld geweest.
Si hebben onghebreidelt geweest te lange.
Vrs. 252-254.	Vrs. 252-254.
Dese clappers sijn ghelijc den hont,	Deze snappers zijn als de hond, die soms, op zijn vuilnis gelegen, blaft en keft en zich aantiert.
Die op sine messine leghet selke stont
Ende bast ende habt ende maect verdriet;
Vrs. 260-261.	Vrs. 260-261.
Maer seide di een goet man dat di mestoede,	Maai wees een braaf mensch u op iets, dat u niet paste, zijn vermaning zoudt gij in dank aannemen.
Dat soudstu verstaen in groten goede.
Vrs. 317-319.	Vrs. 317-319.
Want God en gheeft niemene draghen,	Want God geeft nooit aan iemand zwaarder last te dragen dan hij dragen kan.
Neghenen tijt, nacht no dach,
Meer dan hi draghen mach.
Vrs. 324-326.	Vrs. 324-326.
Sone, daeromme es die raet mijn,	Daarom, mijn zoon, geef ik u deze raad: laat ons met (zooals) de minderheid moedig, en niet met de meerderheid zwak zijn.
Laet ons met den luttelen sijn
Vrome, niet metten velen cranc;
Vrs. 458.	Vrs. 458.
Want tgheelt doet den menegen therte verliesen.	Want het geld brengt menigeen op een dwaalspoor.
Vrs. 620-621.	Vrs. 620-621.
Dese volghen om tine ende niet di:	Geloof mij in deze: zij volgen u om het uwe en niet om u.
Dit es waer, gheloves mi.
Vrs. 718-721.	Vrs. 718-721.
Wiltu dan bliven wel te vreden,	Wilt gij gelukkig leven, zoek een welopgevoede vrouw, eene, die een goede, eenvoudige, zedige en verstandige moeder had.
Soe soect een wijf van goeden seden
Ende die hadde een moeder goet,
Simpel, scemel, ende vroet;

[p. 405]

Vrs, 744-745.	Vrs. 744-747.
Aldus teneghe wijf machtu leren	Dusdanige vrouw kunt gij onderrichten, en naar uw hand zetten; want zij was niet toevertrouwd aan, noch geplaatst op een slechte school.
Ende om dine vingher keren;
Want dese en was niet bevolen
Noch gheset ter quader scolen.

Selen. - Naast ‘zullen’ komen ook voor de vormen: selen, sellen, sillen, sallen enz.

Nemmee. - Nemmeer, met meer.

Vernoy. - Verdriet (Fr. ennui).

Verdriet. - Angst, onrust, verdrietelijkheid.

Vollec. - Terstond, dadelijk.

Ter doot waert. - ‘Waert’, geplaatst achter een door ‘te’ geregeerd woord, geeft een nadere aanduiding van de richting; zoo komt in plaats van ons ‘huiswaarts’ thuuswert’ voor.

Dachvaert. - Dagreize, zoover als men op éen dag reizen kan (Kil: iter unius dier).

Hets. - Het is.

Hen es. - Het en es - het is met.

Benic bout. - Ben ik bout, van ‘bout sijn’, koen zijn, zeggen durven.

Quiten sine scout. - Zijn schuld afdoen.

Herde wel. - Herde geeft aan het er bij behoorend adject. of adverb. een versterkte beteekenis.

Dattu. - Door assimilatie wordt de d van ‘du’ gelijk gemaakt aan de voorafgaande t. levenals ‘dattu’ voor ‘dat du’ staat, staat ook ‘mettien’ voor ‘met dien’, te gelijk daarmeê, i.e. terstond.

Jonge doet. - Vroegtijdige dood.

Outheit. - Heeft de beteekenis van ouderdom.

Quade tonghen. - Kwade (kwaadsprekende) tongen, lasteraars.

Saen. - Spoedig; het engelsche ‘soon’.

Te quatste weert trecken. - In het slechtste licht plaatsen. Zie snb. ‘ter doot waert’.

Droeven doen. - Bedroefd maken.

Inne. - Ic ne.

Peinse. - (Fr. penser, lat. pensare, wegen) - overwegen, bedenken, betrachten.

Bedwange. - Beteugeling; de zin van dezen regel is: ‘lastertongen kan men toch met bedwingen’ of gelijk men wel zegt: ‘voor een gelddiet kunt gij sluiten, maar voor een eerdief niet.’

Onghebreidelt. - Toomloos; breidel of bril wordt aangebracht op den neus van een stier, om het beest tegen te gaan in zijn moedwil. Over Alva's ‘bril’ zie men mijn ‘Mozaiek Tegels’ - uitg. H. Kemink te Utrecht 1892, - pag. 145, en lette men op de schilderij van Michel van Coxie den Vlaamschen Raphael († 1592).

[p. 406]

Clappers. - Babbelaars, kwaadsprekers.

Messine. - Mesthoop, van ‘mes’, vuilnis. ‘Een hont is stout op sijn eygen erf of dam of nest of mesthoop’ zeggen oude spreekwoorden. Ook wordt hetzelfde elders van den haan gezegd: ‘Yder hane, jonck of oud, Is op zijn messingh stout.’ De beteekenis is duidelijk genoeg.

Selke stont. - Deze of gene tijd, somtijds.

Verdriet maken. - Zijn onrust, boosheid luchten.

Mestoede. - Van mestaen, mistaan.

Groten goede. - (Verstaen in) - iets zeer ten goede opnemen.

Niemene. - Datif van niemen of nieman (niemand).

Nacht no dach. - Nooit; hier een pleonasme - als herhaling van ‘neghenen tijt’ - aangewend ten dienste van maat en rijm.

Draghen. - Verdragen.

Luttelen. - (Engelsch little, klein) weinigen.

Vrome. - Moedig, sterk, in tegenstelling met

Cranc. - Ziek van geest d.i. laf, zwak.

tGheelt. - Het geld.

Menigen. - Menig is eigenl. bijvoeg. telwoord, maar wordt hier als subst. gebruikt; ons menigeen.

't Herte verlieven. - Het hart staat hier in de beteekenis van: ‘denkvermogen’ en zoo heeft deze uitdrukking den zin van ‘'t verstand verliezen of op dwaalspoor geraken.’

Tine. - (Het uwe) samentrekking van het en dijn - het laatste nog overig in ons: ‘mijn en dijn’; naast tine (tdine) staat ook duwe (het uwe).

Gheloves mi. - Ghelove mi des - geloof mij dit aangaande.

Simpel. - Eenvoudig (Kil. sincerus); thans heeft het woord simpel een ongunstigen zin, - de oorspr. beteekenis vindt men o.a. in het bekende ‘simplea sigillum ven’.

Scemel. - Ons woord schamel, dat thans in beteekenis ons ‘armoedig’ nabijkomt, maar vroeger als epitheton van brave vrouwen den zin had van ‘onopgesmukt’, d.i. ingetogen, zedig.

Vroet. - Verstandig; tegenover die vroede staat den doren.

Aldustenech. - (Al)dusdanig.

Keren om dine vingher. - Heeft bij ons (remand om den vinger winden) ongunstigen zin, maar doelt hier op de leiding, die echtelieden elkander geven.

Bevolen syn. - Toevertrouwd zijn.

Grosthuizen.

F.W. Drijver.