Het Belfort. Jaargang 10

[p. 113]

Van den vos Reinaerde.

De bakermat van de Reinaert-poëzie is het Noorden van Frankrijk, gelijk ook Leopold Sudre, leeraar aan 't College Stanislas, heeft aangetoond in zijn ten vorige jare verschenen verhandeling: ‘Les Sources du Roman de Renart.’ Volgens hem zijn de oorspronkelijke Reinaerts, gedichten, die de verschillende ‘branches’ van den Roman de renart vormen, opgesteld in het Fransch. Die oorspronkelijke gedichten zijn verloren gegaan; de Duitsche Reinhart is er een navolging van, en ontstond omstreeks 1170.

Waar onze Reinaert - een der oudste dichtstukken in onze moedertaal - ontstond, daaromtrent laten de plaatsnamen weinig onzekerheid; moeilijker te beantwoorden is de vraag, wie de maker er van is.

Willems en Serrure noemen onzen Reinaert een oorspronkelijk werk. Jonckbloet e.a. meenen, dat het 1^e gedeelte van ons gedicht navolging, het 2^e oorspronkelijk is, terwijl Sudre in heel ons epos een navolging ziet van een Fransch handschrift. Volgens Mulder heeft een onbekende omstreeks 1200 een paar branches samengevoegd, en is zijn werk het origineel geweest, dat Willem omstreeks 1250 in het Dietsch bewerkte.

Wie nu die Willem is, die den ‘Madoc’ - als er ooit een gedicht van dien naam is geweest, dan is het verloren gegaan, tenzij men in dien naam een vervorming lezen wil van Malagijs - maakte?

[p. 114]

Men heeft er een tijd lang voor gehouden Willem van Utenhove van Aerdenburg in Vlaanderen, tijdgenoot van Maerlant.

Wat betreft de bedoeling van den dichter, wat betreft de strekking van 't gedicht, hieromtrent merkt Jonckbloet op, dat tusschen de regels te lezen valt, hoe de burger-dichter zich vroolijk maakt over de zegepraal van den geest des poorters, in zijn opkomst, over de stoffelijke kracht van den zinkenden adel. Het gedicht zou dan beschouwd kunnen worden als uiting van den ontluikenden anti-feodalen geest.

De inhoud van het epos komt in hoofdzaak op het volgende neêr:

Als de zomer in 't land komt, houdt de koning een hofdag; alle dieren zijn aanwezig, behalve de vos, tegen wien van alle kanten allerlei beschuldigingen worden ingebracht. Koning Nobel zendt zijn bode Bruun naar Maupertuus, Reinaerts kasteel, die echter slachtoffer wordt van de sluwheid van den vos, en niet dan tamelijk gehavend aan 't hof terugkeert. Nu wordt Tibeert de kater tot den snoodaard gezonden, wien het lot evenwel niet veel gunstiger is dan zijn voorganger. Dan is het Grimbeert, de das, die den vos zal dagvaarden, en wien de onverlaat ook werkelijk volgt. Reinaert biecht onder weg al zijn zonden op, om daarna met groote onbeschaamdheid ten hove te verschijnen, waar hij ten slotte, tot straf voor zijn wanbedrijven, verwezen wordt naar de galg. Hij verzoekt, dat dit vonnis zoo spoedig mogelijk ten uitvoer gelegd zal worden, en legt in den tijd in welken de galg wordt gereed gemaakt, in 't openbaar zijn biecht af, en maakt daarbij melding van een samenzwering tusschen Tibeert, Bruun en Isengrijn tegen den Koning; in verband met deze mededeeling wordt de misdadiger vrijgesproken, die aanstonds zint op wraak. Bruun en Isengrijn moeten alras boeten voor hun misdaad, Reinhaert geeft voor een bedevaart te gaan doen tot verzoening van zijn schuld. Alle dieren doen

[p. 115]

hem uitgeleide, de ram en de haas gaan zelfs meê tot Maupertuus, waar de laatste door hem den kop wordt afgebeten, welken hij den eerste meêgeeft ter bezorging aan den Koning. Hij zelf houdt zich voortaan schuil!

Vrs. 1-5.	Vrs. 1-5.
Willem, die Madock maecte,	Het verdroot Willem, den dichter van den Madock - aan welk gedicht hij zoo menigmaal zijn nachtrust opofferde -, dat het leven van Reinaart niet nauwkeurig was beschreven.
Daer hi dicken omme waecte,
Hem vernoide so haerde
Dat die geeste van Reinaerde
Niet te recht en es gescreven.
Vrs. 88-93.	Vrs. 88-93.
Mi hevet Reinaert, dat felle dier,	Mij heeft die boosaardige Reinaart al zooveel kwaads gedaan, dat ik alles ongetwijfeld niet zou kunnen opschrijven al had ik er zooveel perkament voor als men laken maakt te Gent.
So vele te leede gedaen,
Ic weet wel, al sonder waen,
Ware al tlaken perkement,
Dat men maket nu te Gent,
Ine gescreeft niet daer an.
Vrs. 181-182.	Vrs. 181-182.
Ende hets een out bispel.	Het is een oud spreekwoord: ‘uit 's vijands mond komt zelden waarheid.’
Viants mont seit selden wel.
Vrs. 258-259.	Vrs. 258-259.
Om recht wert men qualike quite	Terecht gaat het met ons bezit: ‘zoo gewonnen, zoo geronnen!’
Dat men hevet qualic gewonnen.
Vrs 264-268.	Vrs. 264-268.
int dat die coninc smen ban	Sinds de koning zijn vredesbevel heeft uitgevaardigd, durf ik te zeggen, dat hij niet anders deed dan alsof hij kluizenaar ware.
Hevet geboden, ende sinen vrede,
So wetic wel, dat hine dede
Dinc negeene, dan of hi ware
Hermite ofte clusenare.
Vrs. 334-336.	Vrs. 334-336.
Ende gingen in een scone parc,	Zij gingen in een mooi park, dat besloten lag in een muur, waarbinnen zich een stal of schuur bevond.
Dat was beloken in eenen mure;
Hier binnen stoet eene scure.
Vrs. 480-487.	Vrs. 480-487.
Here Bruun, dit seggic voor dit here,	Mijnheer de Beer, ten aanhoore van deze vergadering beveel ik u deze boodschap te doen; en ik verzoek u zoo wijs te zijn, dat gij u wacht voor elk bedrog. Reinaert is even boosaardig als valsch, hij zal u vleien en voorliegen, en, als hij kan, bedriegen, met even vriendelijke als valsche woorden.
Dat gi dese boscap doet:
Ooc biddic u, dat gi sijt vroet,
Dat gi u wacht van baraet.
Reynaert es fel ende quaet:
Hi sal u smeken ende liegen;
Mach hi, hi sal u bedriegen
Met valschen woorden ende met sconen.

[p. 116]

Vrs. 602-607.	Vrs. 602-607.
Een dorper, heet Lamfroit, woont hier bi,	Een dorpeling - Lamfroit geheeten - die hier dicht bij woont, heeft zooveel honig, dat gij 't waarlijk in zeven jaar niet zoudt opeten. Dat breng ik binnen uw bereik, heer beer, zoo gij mij ter wille zijt en aan 't hof voor mij pleiten wilt.
Hevet honich so vele, te waren,
Gine atet niet in VII jaren.
Dat soudic u geven in u gewout,
Here Brune, wildi mi wesen hout,
Ende voor mi dingen te hove.
Vrs. 648-654.	Vrs. 648-654.
Dat was, eist waer, so men mi seide,	Dat was - als het ten minste waar is - gelijk men mij zeide, een timmerman van naam; op zijn erf had hij een uit het bosch gehaalden eik gelegd, dien hij door midden zou klieven; daartoe had hij er twee wiggen in geslagen, zooals de timmerlui gewoonlijk doen.
Een temmerman van goeden love,
En hadde bi sinen hove,
Een eeke brocht uten woude,
Die hi ontwee dieven soude,
Ende hadde twee weggen daer in geslegen,
Also temmermans nog plegen.
Vrs. 1516-1521.	Vrs. 1516-1521.
Die selve pape hadde enen spiker,	Diezelve geestelijke had een kast, waar menig vet stuk varken vleesch in lag, en waaraan ik mij dikwijls te goed deed. Onder in die kast had ik in een verborgen hoekje een opening gemaakt: daar het ik Isengrim in kruipen.
Daer menich vet bake in lach;
Des haddic dicken goet gelach.
Onder dien spiker haddic een gat
Verholenlike gemaect in dat:
Daer dedic Isengrijn in crupen.

Vernoide. - A.v. vernoien = verdrieten (fr. ennuyer).

Haerde. - Zeer.

Geeste. - Lat. gestus, gedraging, verrichting.

Reinaerde. - Regin hard, zeer sterk.

Gescreven. - Beschreven.

Ic etc. - Asundeton (wij zeggen: dat ik wel weet etc.)

Waen. - Nog in: iemand verkeert in dezen of dien waan en in: argwaan.

Perkement. - Genoemd naar Pergamus.

Ine. - Samentrekking van ic en (ik niet).

Bispel. - Spreekwoord; 't Duitsche ‘Beispiel’; spel in den zin van woord nog over in het Engelsche ‘Gospell’, godswoord, evangelie.

Viant. - Letterlijk: de hatende, evenals vriend de beminnende beteekent en Heiland de genezende.

Quite. - Kwijt, Lat. quietus.

Ban. - Openbaarmaking, gebod, later uitsluiting uit kerk of staat. (in verband met het Grieksche ‘phainein’, openbaar maken.)

Ban en Vrede. - Endiadys.

Hermite. - (van 't Grieksche erèmos, eenzaam) eenzaam levend.

Clusenare. - (van 't Latijnsche claudo of cludo, sluiten) die afgesloten, in een kluis, leeft.

[p. 117]

Parc. - (Afgeleid van 't Grieksche ‘par’ en ‘orkos’, bij en gebouw).

Scure. - Duitsch: ‘scheuer’, Fransch ‘écurie’,

Beloken. - Gesloten, van het oude ‘beluiken’, nog overig in de benaming van den Zondag na Paschen: beloken of (verbasterd) blokken Paschen.

Stoet. - Imperf. van standen, (saâmgetrokken ‘staen’).

Here. - Heir, vergadering.

Vroet. - Verstandig, nog overig in ‘vroedvrouw’ en ‘vroedschap’,

Van. - Wij wachten ons thans voor iets.

Baraet. - Bedrog, list; is wel niet afgeleid van bal en laet, slechte raad; men denke hier aan 't Grieksche ‘prattein’,

Quaet. - In den zin, in welken wij nog het woord ‘vuil’ een enkele maal gebruiken; zoo het Duitsche ‘koth’, vuilnis, drek.

Mach. - Van moghen, kunnen.

Dorper. - Elgenlijk dorpeling; voorts gebruikt in den zin van eenvoudige, en dan, evenals het Fransch ‘vilain’, ook in de beteekenis van verachtelijk mensch, smeerlap.

Heet. - Met name, Lat. ‘nomine’,

Te waren. - In waarheid, dikwijls als stopwoord gebruikt.

Gewout. - Beschikking; het Duitsche ‘walten’ beteekent beschikken. De verwisseling van al en ou is een zeer gewone, men vergelijke ons houden en 't Duitsche halten, koud en kalt, ons kout en ons kallen enz.

Hout. - Hout en hulde is 't zelfde; iemand ‘houw en trouw’ zijn.

Dingen. - Rechtspreken, (waarvan men vroeger ten onrechte Dinsdag afleidde, dat daarom eertijds Dingsdag geschreven werd).

Temmerman. - Timmeren, frequentatief van timmen, het Grieksche ‘demein’, waarvan ‘dooma’, dom.

Love. - Van ‘lof’, dus prijzenswaardig.

Eeke. - Eikenboom.

Ontwee. - Het Duitsche entzwei.

Pape. - Priester, Lat. papa.

Spiker. - Vooraadschuur (van spica, aai), dan: kast.

Bake. - Het Eng. bacon, spek; oudtijds verstond men onder een bake of baecke een varken.

Gelach. - Gelag, vertering, spijs.

Verholenlike. - Op verholen wijze.

Grosthuizen.

F.W. Drijver.