Het Belfort. Jaargang 9

[p. 318]

Vooroordeelen.

Wanneer men ‘Van Koetsveld's papieren nalatenschap’ door A.J. Oostdam leest, dan maakt zich een gevoel van droefheid van ons meester.

D^r Koetsveld is een beminnelijke figuur, en toch moest ‘die stem uit het graf’ een wanklank bevatten voor de katholieke landgenooten. Zie, dat doet pijn. Kon dan een man als D^r Koetsveld, die getuige kon zijn van de werkzaamheid der katholieke Kerk en harer priesters, zich niet verheffen boven het vooroordeel?

Wel moet het diepe wortels geschoten hebben, dat leelijke ding, dat men vooroordeel noemt!

Lees de meeste onzer protestantsche schrijvers en ge vindt er zeker... ik zou bijna zeggen, dien haat tegen Rome en de katholieke Kerk.

Daar zijn uitzonderingen, en oogenblikkelijk rijst hij voor onzen geest, de edele grijsaard, de schrijver der ‘Camera Obscura’, die populair is geworden, ook zonder zijne katholieke landgenooten te grieven. Doch ze zijn zeldzaam die onpartijdige schrijvers.

Jonathas wist zich in zijne ‘Waarheid en droomen’, er niet geheel voor te wachten, en de schoonste romans van Mevr. Bosboom-Toussaint verliezen daardoor voor katholieken al hunne aantrekkelijkheid.

Neem nu eens de romans van Van Lennep.

Die geestige schrijver, die aangename causeur, die fijne opmerker, de man, die zoo echt waar kan zijn en schilderen naar het leven, schrijft dwaasheden en dommigheden, als hij katholieke priesters en vooral kloosterlingen ten tooneele voert. Dwaasheden en dommigheden, de woorden klinken hard, en toch weet ik er geene betere voor te vinden.

[p. 319]

Bij het schilderen van een priester of kloosterling wordt hij zoo onwaarschijnlijk, zoo grof, dat zelfs ieder weldenkend Protestant moet glimlachen bij het opdienen van dien onzin.

De Abt van St-Odulf in ‘de Roos van Dekema’ is een onnoozele stumper, die alleen denkt aan goed eten, drinken en zijne gemakzucht. Deze origineele figuur, die om zijne orakel-spreuken u voortdurend doet glimlachen, zal nochtans weinig kwaad doen, want altijd is in zijne nabijheid vader Syard, een flink geteekend kloosterling, met een echt Friesch gemoed, een gezond verstand, een vasten wil en een manlijk hart, in één woord een echte Friesche monnik; man van versterving en gebed, maar ook man van de daad, een juweeltje voor een klooster, en vooral een juweeltje voor den Abt. Weet vader Abt niet goed wat te antwoorden, dan kucht hij maar eens en vader Syard zegt zijne meening in klare woorden. Dan kan men den Abt geen ongelijk geven, als hij antwoordt: ‘optime carrissime frater, gij begrijpt mij volkomen, ziedaar juist, hetgeen ik zeggen wilde’.

Al de andere figuren der monniken in ‘de Roos van Dekema’ zijn eenvoudig woeste, ongemanierde boerenkinkels. De tafereelen uit het kloosterleven worden verhaald met bijtenden spot en ik begrijp, dat menig protestant na de lezing van het boek wrevelig uitroept: ‘'t is me daar toch een boeltje in die kloosters!’

Doch diep, diep beneden ‘de Roos van Dekema’ staat in dit opzicht ‘de Pleegzoon’.

In dit werk verschijnt de Jezuïet; de Jezuïet volgens de inbeelding eener onwetende en papenhatende menigte.

Op een der eerste bladzijden wordt hij geteekend als ‘een man in de kracht zijns levens, die zich onderscheidde door eene rijzige en kloeke gestalte; slechts een krul gitzwart haar vertoonde zich van onder den grauwen hoed: even zwart waren zijn oogen en baard: het mager gelaat teekende onrust, vermoeienis of onthouding, zoo niet alle drie te gelijk. Hij zou onder de schoone mannen kunnen geteld zijn geweest, doch zijn terugstootende blik, zijn wijd uitstaande neusgaten en opgetrokken onderlip, ontnamen aan het gelaat alle aanspraak op het behaaglijke, en lieten bij den beschouwer een onaangenamen indruk achter’.

Hij maakte dan ook den indruk van een struikroover. Jammer dat Van Lennep hem nog geen paardenpoot heeft

[p. 320]

gegeven, 't was nog meer een jezuïet geweest, volgens echt protestantsche opvatting.

Deze jezuïet draagt natuurlijk dolk en pistool, zet aan tot moord en doodslag, wordt verteerd door haat en wraakzucht; 't is een man, zonder gevoel, zonder medelijden, zelfs voor vrouwen en kinderen; iemand die de heiligste eeden schendt; een giftmenger, die door zijn eigen zoon gedood, sterft met een afschuwelijken lach, en al die misdaden bedrijft met een bijbeltekst op de lippen. Ziedaar de jezuïet van Van Lennep! Een echt monster!

Ontwikkelde protestanten glimlachen om zulke monsterachtige voorstellingen, katholieken werpen het boek met verontwaardiging weg, en beklagen den schrijver, die zijn talent aldus wilde misbruiken. Het boek zal dus zoo heel veel kwaad niet doen, tenzij bij heele, heele groote stumpers.

Doch is het nu edel van een man als Van Lennep op deze wijze te schrijven? Is het edel aldus eene instelling door slijk en modder te halen, tegen beter weten in? Tegen beter weten in. Van Lennep had te veel verstand om niet beter te weten, doch de wereld wil het nu eenmaal zoo, hij meende ook een offertje te moeten brengen aan de vooroordeelen van zijnen tijd, en dan bekreunde Van Lennep zich heel weinig om historische waarheid.

Zelfs D^r J. ten Brink moest dit van den schrijver getuigen.

‘Eene zwakheid van Van Lennep's kunst ligt in zekere ongegeneerdheid ten opzichte van historische gegevens...... Van Lennep wil het den lezer naar den zin maken, wil behagen; hij bekreunt zich meer om hetgeen met zijne personen geschiedt, dan wat in hun hart en hoofd omgaat. Hij wil een boeiend verteller zijn, die, zonder de geschiedenis opzettelijk in het aangezicht te slaan, zijn lezer steeds in spanning houdt.’

Daarom heeft hij dan ook waarschijnlijk van Eugenio een jezuïet gemaakt.

Of dit nu edel is, ziedaar eene andere vraag. Hij had het moeten laten, ook uit eerbied voor pater Roothaan, weleer Generaal der zoo beroemde Societeit, een oud-leerling en ook een vriend zijns vaders. Heeft de schrijver de brieven van p. Roothaan, brieven vol uitdrukkingen der warmste erkentelijkheid, zelve niet medegedeeld?

[p. 321]

Vader Van Lennep schreef in 1804 aan de Jezuïeten van Rusland: ‘Het was mij bekend, hoe uitstekend en onvergetelijk de verdiensten Uwer Societeit in alle vakken van kunst en wetenschap zijn; ik wist tevens, dat het de luister van uwe opvoeding en onderricht uitmaakt, om zelfs de grootste lasteraars van uwen naam tot uwe lofredenaars te maken: zoo ook vernamen wij onophoudelijk, dat gij lieden dien ouden roem steeds weet te handhaven, ongeschonden te bewaren, en telkens met nieuwe verdiensten te vergrooten.’

En zoo Van Lennep inderdaad hadde getwijfeld aan hunne moraal, zoo hij inderdaad de leer der Jezuïeten meende te schrijven, toen hij Eugenio de volgende woorden deed spreken: ‘elk heeft het recht, wegens geleden hoon zijn beleediger om te brengen en het is ons geestelijken geoorloofd, niet alleen tot lijfsbehoud, maar ook tot bevordering van het nut der gemeente, hem te doen sneven, die daaraan eenig nadeel kon teweegbrengen,’ hij hadde slechts de lofrede moeten lezen: die Voltaire in 1796 ter eere der Jezuïeten schreef: ‘J'ose le dire’, aldus sluit deze ongeloovige bij uitnemendheid zijne rede, ‘il n'y a rien de plus contradictoire, de plus inique, de plus honteux pour l'humanité, que d'accuser de morale relâchée des hommes, qui mènent en Europe la vie la plus dure, et qui vont chercher la mort au bout de l'Asie ou de l'Amérique’.

Dit alles wist ook. Van Lennep wel, doch nog eens, hij meende ook een offertje te moeten brengen aan de vooroordeelen van zijnen tijd.’ Ik schreef voor een gemengd publiek, ook voor die onedele gemeente, die 't ergste liefst gelooft,’ aldus verklaarde hij aan den Jezuïet p. Allard, in een brief waarin hij met veel eerbied van de Societeit van Jezus spreekt.

Voor den kloeken vereerder van Vondel doet ons dit dubbel leed. De groote Vondel schaamde zich ook al niet een vriend van de Jezuïeten te zijn.

Over de verdere romans willen wij niet spreken, 't is in alle vrij wel hetzelfde.

't Doet pijn als men Nederlandsche letterkundigen zich aldus ziet verlagen.

Gelukkig heeft men in den laatsten tijd ook andere stemmen gehoord, stemmen vol waardeering ook van protestansche zijde, voor datgene wat ons katholieken dierbaar is.

[p. 322]

Hier is het een geleerde, die in heerlijke tale de grootheid van Leo XIII verkondigt, ginds een professor, die van Lourdes een geheel ander tafereel ophangt dan Zola deed, daar wordt hulde gebracht aan de werkkring der katholieke priesters op sociaal gebied, o, dat alles doet ons goed, dubbel goed, omdat wij er zoo weinig aan gewoon waren.

Dan wenschen wij uit het diepste des harten, dat ze alle mogen verdwijnen de vooroordeelen, die altijd de aanleiding waren van twist en tweedracht, die de helderste verstanden verduisteren en de edelste denkers onrechtvaardig maakten, dan smeeken wij, dat allen de katholieke Kerk weder leeren kennen, als de Weldoenster der volkeren, met hare eeuwige jeugd en hare onvergankelijke schoonheid.

Hal.

P. fr. Bernardinus Mets.