Het Belfort. Jaargang 9

[p. 309]

Scheiding van kerk en staat.

De volgende stellingen van den Syllabus dienen als leidsdraad bij de behandeling van dit gewichtig onderwerp.

XXXIX De Staat, oorsprong en bron van alle rechten bezit een recht door geen perken begrensd.

XL. De leer der Kerk strijdt met het welzijn en de belangen der menschelijke maatschappij.

LV. De Kerk moet van den Staat, de Staat van de Kerk gescheiden worden.

LVI. De zedelijke wetten hebben geene goddelijke sanctie noodig, en het is volstrekt onnoodig dat de menschelijke wetten met het natuurrecht overeenkomen of van God hunne verbindende kracht verkrijgen

LVII. De Wetenschap der wijsgeerige en zedelijke zaken wie mede de burgelijke wetten kunnen en moeten aan het goddelijk en kerkelijk gezag onttrokken worden.

LXXVII. In onzen tijd is het niet meer nuttig de katholieke Kerk als eenige Staatskerk te beschouwen met uitsluiting van alle andere eerediensten.

LXXVIII. Daarom zorgt met recht de wet in sommige Katholieke landen dat de vreemden welke daarheen komen de uitoefening genieten van hun bijzonderen eeredienst.

LXXIX. Het is valsch dat de burgerlijke vrijheid van alle eerediensten en de machtiging aan iedereen verleend zijne gedachten en meenigingen openlijk te verkondigen, het volk gemakkelijk naar geest en hart bederven en de pest der onverschilligheid voortplanten.

[p. 310]

Wie met oplettendheid deze reeks van stellingen onderzoekt, ontdekt weldra hun gemeenzame bron, het beginsel dat den mensch het onvervreembaar recht toekent de openbaring, en zelfs de natuurwet aan te nemen of te verwerpen.

Immers de scheiding van Kerk en Staat (LV) is de praktische toepassing van het beginsel in de XXXIX^ste en XL^ste stelling neergelegd dat de Staat geen God erkent. Zij vordert voor den Staat wat de LVII^ste stelling vordert voor de wetten en het natuurrecht, de volledige onafhankelijkheid van elke geopenbaarde leer.

De LV^ste stelling legt den christelijken Staat den onvoorwaardelijken plicht op het geloof te verzaken, zij steunt derhalve met de LVII^ste op de leer der materialisten, die de zede- en rechtsleer van den godsdienst willen scheiden (LVI^ste).

Wij besluiten uit deze vergelijking dat de LV^ste en LVII^ste innig samenhangen met de XXXIX^ste en XL^ste en logisch uitloopen op de stellingen onder de nummers LXXVII-LXXIX opgeteekend.

Om de juistheid van onze redeneering te bewijzen beschouwen wij de gevolgen van het katholiek beginsel, in deze stellingen miskend en verworpen.

Indien de bovennatuurlijke orde niet alleen den mensch in het bijzonder, maar ook de maatschappij verplicht, zooals de Kerk leert, dan is het onmogelijk den Staat een onbegrensd gezag toe te kennen; dan is het tweedens onmogelijk de verbindende kracht te begrijpen van de burgerlijke wet onafhankelijk van alle goddelijk gezag; dan schendt derdens de scheiding van Kerk en Staat Gods rechten en de rechten der burgers. In de veronderstelling dat de maatschappij niet minder dan hare leden deel maakt van de bovennatuurlijke orde, treedt de Staat welke zich van de Kerk scheidt buiten de door God gestelde orde en verliest zijn recht van bestaan, omdat hij ophoudt den burgers als hulpmiddel te dienen tot hun laatste doeleinde.

Heeft Jesus Christus eene volmaakte godsdienstige

[p. 311]

maatschappij gesticht om het menschdom tot zijne bovennatuurlijke bestemming te voeren, kan de Staat het bestaan, de rechten en wetten dezer instelling niet over het hoofd zien. Want op hem rust de plicht haar te eerbiedigen, hare werkzaamheid te steunen, zijne wetten met de hare in overeenstemming te brengen, wijl de stoffelijke aan de geestelijke belangen ondergeschikt zijn. In alle tijden derhalve is het nuttig de Katholieke Kerk tot Staatskerk te verheffen met uitsluiting van alle valsche eerediensten. Immers de godsdienstvrijheid wordt de onvermijdelijke bron van zedebederf en maatschappelijke kwalen. Met één woord: het katholiek beginsel leidt tot gevolgtrekkingen rechtstreeks in strijd met de veroordeelde stellingen.

In zijne Encycliek Quanta cura legt Pius IX den vinger op de wonde en wijst den oorsprong aan, wanneer hij betreurt dat in onze dagen zoo velen gevonden worden die het niet minder goddelooze dan ongerijmde beginsel van het zoogenoemde Naturalisme op de maatschappij toepassen. Deze woorden kenmerken de gewraakte scheiding en hare verborgen strekking. Niet om de natuurlijke grenzen van beide machten te bepalen wordt zij ingevoerd, maar om de Kerk aan de Staatsmacht te onderwerpen, Gods rechten te bestrijden en zoo mogelijk de Kerk te vernietigen Dit doel volgt uit het beginsel dat tot steunpunt dient en met de bovennatuurlijke orde de Kerk en hare onafhankelijkheid loochent.

Om ons een denkbeeld te vormen van de scheiding der twee machten moeten wij hunne normale verhouding niet uit het oog verliezen Zoolang zij in vrede en eendracht samenwerken, belijden niet alleen de burgers, maar ook de met gezag bekleede personen den waren godsdienst. De christelijke wet door de Kerk verklaard regelt alle privaat- en openbare aangelegenheden der Katholieke natie. Heerlijk waren de vruchten van deze verbinding! De maatschappelijke invloed der Kerk werkte wonderen; hij gaf eene hoogere wijding aan het burgerlijk gezag, vermeerderde den eerbied schul-

[p. 312]

dig aan de Overheid en versterkte de bereidwillige gehoorzaamheid der burgers. Is het te verwonderen dat de maatschappij in rust en vrede op den weg der beschaving met rassche schreden vooruitging? Trouwens onder de leiding der Kerk kwam de burgerlijke wetgeving haar ideaal nabij; zij waakte tegen alle misbruiken, zorgde voor een geregeld bestuur verdeelde op rechtvaardige wijze de belastingen, en liet aan de werkkrachten van iederen burger vrije speelruimte. Het onderwijs kweekte onder haar toezicht ware kennis en beschaving; de door haar gestichte scholen verschaften aan alle standen een geschikt voedsel voor geest en hart; de bloeiende hoogescholen werkten krachtig aan den vooruitgang der wetenschap op alle gebied en verspreidden als zoo vele fakkels het heilzame licht der waarheid en der zedelijke ontwikkeling. De Kerk schiep en bevestigde de eenheid der volkeren door haren heiligen, openbaren, algemeenen eerdienst, die de vruchtbare bron van burgerlijke tweedracht en oneenigheid, het verschil van godsdienst uitsluit.

Haar invloed drukte op al de handelingen van het huiselijk, burgerlijk en openbare leven een' bovennatuurlijken stempel. Het huwelijk heiligde de familebanden, de eed strekte tot waarborg van onpartijdigheid bij de rechters, van waarheidsliefde bij de getuigen, het geloof verzekerde de deugdelijkheid van het onderwijs, de priester versterkte door zijne lessen de grondslagen der maatschappelijke orde. Gelijk de Kerk het geboren kind in hare armen zegende, vergezelde zij met hare gebeden het lijk van den afgeleefden grijsaard op het Kerkhof. Inderdaad, zegt de Encyclick, in de inrichting van den Staat, door ons bedoeld, zijn de goddelijke en menschelijke dingen naar behoorlijke orde verdeeld; de rechten der burgers zijn verzekerd, beveiligd als zij zijn door de bescherming van goddelijke, natuur- en menschelijke wetten; van ieders verplichtingen is de omschrijving wijselijk gegeven en de onderhouding naar behooren gewaarborgd. De individuen weten, dat zij in zulk een staat bij hun onzeker en

[p. 313]

moeielijk streven naar de Stad hierboven, menschen bezitten, die zij veilig kunnen volgen, aanvoerders op den weg en helpers om dien af te leggen: en zij begrijpen insgelijks, dat anderen hun gegeven zijn om hunne veiligheid te verzekeren en hun aardsch bezit, hun stoffelijk welzijn, in één woord alles wat voor dit leven van belang is te verschaffen of te bewaren.

Het huisgezin ontvangt de noodige vastheid door de heiligheid van éénen en onverbreekbaren echt; de rechten en plichten der echtgenoten onderling worden volgens eene wijze rechtvaardigheid en billijkheid geregeld; de noodwendige eerbied voor de vrouw blijft bewaard; het gezag van den man wordt naar het toonbeeld van Gods gezag geordend; de vaderlijke macht wordt met inachtneming der waardigheid van vrouw en kinderen gehandhaafd; eindelijk voor de bescherming, het welzijn, de opvoeding der kinderen wordt uitmuntend zorg gedragen.

Op staatkundig gebied beoogen de wetten het algemeen welzijn en worden niet naar den wil en het bedriegelijk oordeel der menigte, maar naar waarheid en billijkheid gericht; het gezag der vorsten omkleedt zich met een heiligheid, die meer dan menschelijk is; dat gezag wordt in toom gehouden, zoodat het niet afwijkt van de geregtigheid of in het bevel de maat te buiten gaat; de gehoorzaamheid der burgers is eervol en waardig, omdat zij geen slaafsche onderwerping is van den mensch aan den mensch, maar een luisteren naar den wil van God, die door de menschen zijn gezag uitoefent. In de kennis en overtuiging van dit alles zal men inzien, dat eerbied voor de majesteit der overheden, standvastige en trouwe onderwerping aan het openbaar gezag, onthouding van allen opstand, onschendbaar naleven van de staatswetten zooveel verplichtingen zijn, die van rechtswege bestaan.’

De scheiding kan zich in den Staat even als bij het individu in drie vormen openbaren en ontwikkelen: de scheuring, de ketterij, de volslagen afval van het geloof.

De eerste stap op dit hellend vlak bestaat in het

[p. 314]

verlaten der kerkelijke gemeenschap, hetzij door ongehoorzaamheid aan de Overheid, of door het weigeren met de geloovigen in gemeenschap te leven Ziedaar de scheuring of afscheiding op kerkelijk gebied, die wij met het oproer tegen het burgerlijk gezag vergelijken kunnen.

De tweede stap leidt tot ketterij of hardnekkige ontkenning van eene geopenbaarde waarheid, als zoodanig door de Kerk voorgesteld. Deze staat gelijk met eene omkeering der maatschappelijke orde ten gevolge der verspreiding der revolutieleer.

De derde en de laatste stap brengt den katholiek tot volslagen afval van het geloof of op maatschappelijk gebied tot het staatkundig radikalisme.

Tot dusverre hebben wij een' enkel geloovige beschouwd die aan het kerkelijk gezag de gehoorzaamheid opzegt, stellen wij in zijne plaats het hoogste burgerlijk gezag, dan verkrijgen wij een denkbeeld van de scheiding in min of meer volstrekten zin. De scheuring van Photius in de grieksche kerk geeft een voorbeeld van eene nog onvolkomen scheiding; deze strekte zich verder uit onder Elisabeth in Engeland; de Jacobijnen in Frankrijk voerden ze tot haar toppunt.

De leer vóór een halve eeuw door den beruchten Lamennais en zijne aanhangers verdedigd, leidt tot dezelfde gevolgen. Hij waande op de Kerk de beginselen van Rousseau te kunnen toepassen. Volgens de leer van het ‘Contrat social’ betrachtte hij den Staat als eene zuiver menschelijke inrichting in het leven geroepen, door het toedoen van eene zegevierende partij. De Kerk integendeel beschikt volgens zijne zienswijze over een hooger gezag, bestemd om het menschdom te hervormen en zedelijk te volmaken. Wanneer het wereldlijk gezag weigert de bevelen van de Kerk uit te voeren, moet deze kwaad met kwaad vergelden, zich van de vorsten scheiden en hen met de hulp van het volk afzetten. Reeds in het werk: ‘Des progrès de la révolution et de la guerre contre l'Eglise’ (1829) strooide hij de zaden van dit revolutionaire absolutisme; want hij houdt

[p. 315]

staande dat het Staatsbestuur door Gods wet te schenden alle gezag verliest. In dit geval hebben de onderdanen het recht de schuldige Overheid door eene nieuwe te vervangen Wie denkt niet bij deze bewering aan de leer van Hus dat de Staatshoofden door de zonde van alle recht op gehoorzaamheid beroofd worden?

Overeenkomstig met zijn beginsel gaf Lamennais aan de Kerk den raad neutraal te blijven in den toen heerschenden strijd tusschen den Koning en de liberalen van de Restauratie, omdat, naar zijne meening, geen enkele partij eenig recht had. Hij plaatst klaarblijkelijk het rechtmatig gezag op denzelfden voet met eene staatkundige partij en huldigt het revolutiebeginsel.

De Kerk veroordeelde deze dwaling met te wijzen op de leer van het Evangelie: alle macht komt, van God; wie aan het gezag weerstaat verzet zich tegen God. De hoogmoedige priester versmaadde de waarschuwing hem door den Paus gegeven, stond tegen het kerkelijk gezag op, dat hij van dien tijd af als het werk des duivels en den steun der dwingelandij verwierp en veroordeelde. Zijne leer in het ‘Avenir’ nedergelegd strekkende om door de vernietiging van de geestelijke en wereldlijke macht de wereld te hervormen komt hierop neer: Den Katholieken is het verboden revolutie te maken (tenzij het gezag den godsdienst aanrande) maar het is hun geoorloofd haar te ondersteunen om deel te hebben aan de overwinning. De revolutie als middel om de oppermacht aan de Kerk te verzekeren verdient de warme belangstelling der Katholieken.

In de ‘Paroles d'un Croyant’ (1833) en volgende schriften verdedigt de verdwaalde woelgeest het uiterst radikalisme. Hij huldigt volslagen scheiding van Kerk en Staat met al hare gevolgen: onbegrensde gewetensgodsdienst- en persvrijheid. Gregorius XVI veroordeelde deze vrijheden als zoo vele verpeste vruchten van denzelfden boom: de godsdienstige onverschilligheid.

Deze historische uitweiding laten wij voorafgaan om licht te werpen op den duisteren zin van den spreuk:

[p. 316]

‘de vrije Kerk in den vrijen Staat’, die thans gebezigd wordt om de scheiding der twee machten uit te drukken.

Volgens de moderne Staatsleer bestaat de vrijheid in het gehoorzamen aan zijn' eigen wil. De mensch moet zich aan de wet onderwerpen; maar de wet, uitvloersel van den volkswil, verplicht slechts krachtens dezen wil. Bijgevolg aan de wet gehoor geven is zijn eigen wil doen, want het recht is iets uitsluitend menschelijks, het gezag spreekt niet in naam Gods, de overheid is niets dan een gevolmachtigde des volks. Door aan de Kerk de vrijheid in den Staat aan te bieden zoekt het liberalisme haar met de revolutie in verbinding en overeenstemming te brengen. Immers, men vordert dat de Kerk den Staat behandele als een zuiver menschelijk feit in het leven geroepen door den volkswil, van God en zijne wet teenemaal onafhankelijk; omgekeerd eigent zich den Staat hetzelfde recht toe jegens de Kerk; hij zal haar beschouwen als eene natuurlijke godsdienstige vereeniging, verstoken van alle goddelijk gezag, als een vrijwillig genootschap dat zijnen leden volkomen vrijheid verleent in hunne godsdienstige overtuiging.

Het is meer dan duidelijk dat deze wijze om de Kerk met den Staat te verzoenen gelijk staat met de vernietiging der Kerk. Terwijl men voorgeeft de vrijheid der Kerk te waarborgen, dwingt men haar van hare beginselen en rechten af te zien, en zich aan het juk der revolutie te onderwerpen.

Eigenmachtig bepaalt de Staat de bevoegdheid van het kerkelijk gezag en wijzigt haar naar willekeur. Met andere woorden de beroemde machtspreuk - vrije Kerk in den vrijen Staat - berooft de Kerk van hare onafhankelijkheid en kan slechts onnadenkenden verschalken. Men leze de geschiedenis der laatste jaren om in te zien wat er van de vrijheid der Kerk overblijft, wanneer zij aan het goeddunken der liberale staatsmannen wordt overgelaten. Onder voorwendsel van de vrijheid in den Staat te handhaven, wordt de Kerk in boeien geslagen en haar alle vrije beweging ontzegd.

[p. 317]

Evenals de Kerk de volkomen scheiding moet veroordeelen, kan geen katholieke vorst of koning haar vorderen.

(Vervolgt.)

Leuven.

Dr. A. Dupont.