Het Belfort. Jaargang 9

[p. 185]

Landjuweel van 1497.

Toekomend jaar, zooals de plaatselijke bladen reeds meldden, zal te Gent herdacht worden het groote Landjuweel van 1497. Bereids is een comiteit tot stand gekomen dat de zaak in handen heeft genomen, en, naar men verhopen mag, tot een goed einde zal weten te brengen. De meeste leden er van, immers, zijn dezelfde die, op zeer korten tijd en met betrekkelijk geringe hulpmiddelen, den grooten historischen stoet, welke dit jaar is uitgegaan, heeft ingericht, tot voldoening van allen, die hem gezien - laat ons maar zeggen: bewonderd hebben.

De meeste onzer Lezers weten waarschijnlijk niet wat een Landjuweel was, of, beter gezegd, hebben van zulk feest een verkeerd gedacht kunnen opvatten na hetgeen hun, twee jaren geleden, te Antwerpen als Landjuweel was voorgesteld.

Een Landjuweel in de XV^e en XVI^e eeuw was een wedstrijd, beroepen hetzij door een schuttersgilde, hetzij door een rederijkersgenootschap. Men noemde dit feest Landjuweel, naar de kostbaarheden, meest in zilver, welke als prijzen waren uitgeloofd en welke men juweelen placht te heeten.

Het bestond uit twee deelen, of liever, uit drie.

Het eerste was de plechtige intocht der mededingende genootschappen, te water, of langs de straten; het tweede was de schieting aan den doel, of het rederijkersspel op de markt; het derde was de hofhouding, of de luisterlijke ‘staat’ der gilden in de door hen betrokken afspanningen. Voor ieder deel waren prijzen te winnen, alsmede voor de van verst gekomen gilden.

Van dergelijke vereenigingen kunnen wij ons in dezen

[p. 186]

tijd moeilijk een volledig en nauwkeurig denkbeeld vormen de gilden immers beleefden, in de XV^e en in de eerste helft der XVI^e eeuw, hun hoogsten bloei, en lieten 't hun veel geld kosten, daarbij nog mild ondersteund wordende door het magistraat hunner gemeente. In de optochten, van welke er eenige, tot de minste bijzonderheden, door ooggetuigen beschreven zijn, verschenen prachtige triomfwagens, rijk uitgedoste ruiters en gezellen te voet, een groot getal speelkarren en wagens, zelfs de adel en het magistraat der groote gemeenten, ja dikwijls de vorst des lands, als lid van het gilde, dat hij vergezelde. Om deze optochten te zien kwamen duizende en duizende nieuwsgierigen van heinde en verre naar de feestvierende stad gesneld.

De prijskamp begon twee of drie dagen na de plechtige intrede. Het Gentsch Landjuweel van 1497 duurde niet min dan zes weken!

De voornaamste, de rijkste Landjuweelen, in Gent gehouden, hadden plaats in 1440 en 1497 en werden ingericht door het St.-Jorisgilde (Voetboogschutters).

Op het eerstgemelde verschenen niet min dan 64 genootschappen, onder welke 7 van rederijkers. Brussel kwam met omtrent 800 personen, waaronder 10 ruiters. - Brugge had 224 man, alle gelijk gekleed, en 3 karren bedekt met prachtige tapijten. - Oudenaarde daagde op met 88 gezellen zonder boog, 365 met boog, eenen speelwagen, 339 ruiters, den gildekoning omringd door 79 zijner stadsgenooten. - Mechelen kwam binnen langs het water met 2 groote schuiten; een vaartuig in den vorm van eenen draak (waarschijnlijk om de Gentenaren te meer te believen); drie barges, waaronder ééne met de beelden van St. Joris en de Maagd; eene schuit in den vorm van eenen eenhoorn; eene andere verbeeldende een sterk kasteel met zeven maagden (afbeelding der zeven stadspoorten van Mechelen); eindelijk eene pleit met 24 personen bemand, enz. enz.

Het schuttersgezelschap van het Prinselijk Hof bestond uit 10 rijkgedoste ridders en heeren.

Het Landjuweel van 1497 bleef ‘het groote’ genoemd, omdat het verreweg in pracht en luister alles overtrof, wat men ooit te voren te Gent gezien had. Brugge's kruisboogschutters waren vergezeld van het magistraat der stad en ook van aartshertog Philip den Schoone; met hen waren 6 wagens en ongeveer 200 ruiters. - Oudenaarde bracht

[p. 187]

mede 132 wagens, overdekt met wit laken; 88 paren ruiters, nog een 50 tal andere, en meer dan 200 gezellen te voet. - Antwerpen verscheen met 105 wagens, ieder met 4 mannen daarop; 400 gezellen te voet; een olifant (vermoedelijk de eerste, dien de Gentsche bevolking te aanschouwen kreeg); ongeveer 400 ruiters, waaronder 62 met mouwen vol peerlen en gesteenten; het magistraat en de edelen der stad, enz., enz. - Brussel had eenen wagen vol zotten; een honderdtal andere wagens, onder welke verscheidene geheel verguld; andere voertuigen met speellieden en rederijkers. Voorts 140 ruiters, de Kanselier van Brabant, enz. enz.

Onnoodig te zeggen dat elk groot gilde zijne trompetters, fijfelaars, bazuinblazers, gekken enz. bij zich had, en de gezellen op hun paaschbest waren gekleed. De Excellente Cornicke deelt de kleur van hunne habijten, hoeden enz. mede.

De inkomst der vreemde gilden duurde zeven dagen. Het waren namelijk die van Ieper, Rijsel, Damme, Aalst, Brugge, Dendermonde, Kortrijk, Oostende, Nieuwpoort, Hulst, Oudenaarde, St.-Winoksbergen, Veurne, Waasten, Maastricht, Doornik, Mechelen, Halle, Bergen, Loven. Ath, Nijvel, Antwerpen, Arras, Brussel, 's Hertogenboch, Binche, Diest, Meenen, Berg-op-Zoom, Lier - samen 31 steden.

De dramatische stukken, te Gent in 1497 gespeeld, waren uitsluitelijk esbatementen - satyrisch, geestig soms, maar doorgaans weinig zedelijk. Het al te grove moest er nochtans uit, want de Gentsche St.-Jorisbroeders gaven maar prijzen aan degenen, die ‘schoonst ende ghenoeghelixt battemende, spelen souden in duytscher talen, ronden rijme, sonder vylonie ofte dorperheyt tselve battement inhebbende’. - Twee ‘rijckelike zelveren kannen, 6 mark weghende,’ waren bestemd voor de beste Vlaamsche rederijkers; ééne zilveren kan, van gelijk gewicht, voor de gezellen’ spelende ‘in Walscher tale’.

Uit het vorengaande ziet men, dat er in het ontwerp voor het toekomend jaar stoffe genoeg steekt voor een heerlijk, uiterst merkwaardig feest, hetwelk ongetwijfeld de belangstelling van velen, ook buiten onze muren, verwekken zal. De voorstelling van tooneelgewrochten uit de middeleeuwen zal, beter dan de lezing van welke stukken ook, eene duidelijke afspiegeling geven van den geest, die onze letterkunde toen bezielde, en ons vergunnen eenen blik te werpen op zeden en begrippen, welke sedertdien oneindig zijn gewijzigd.

[p. 188]

Het Landjuweel van 1895 zal een echt volksfeest zijn. En dit moet, want de Rederijkersfeesten zijn het altijd geweest. 't Waren poorters en ambachtslieden die, nadat het kerkelijk spel, door de geestelijkheid, in de kerk of op het kerkhof, had uitgebloeid, de kunst in 't leven hielden en bij elke feestelijke aangelegenheid het volk er mede eenige uren van uitspanning en genot verschaften.

Eerlang zal men de lijst der Vlaamsche en Fransche stukken, welke op het Landjuweel zouden kunnen vertoond worden, aan de beoefenaren der dramatische kunst, in ons land, rondzenden. Aan deelneming van deze zal het wel niet ontbreken!

Fr. de Potter.