Het Belfort. Jaargang 9

[p. 98]

Sente Augustijns regule in Dietsche met een fragment van ‘De bediedenesse’
(Vervolg.)

II. Tekst.

⁺ 1. Sente Augustijns Regele.

Bruedere, vore alle dinc sal God ghemint sijn, ende daer na die naeste, want dese gheboden sijn ons principaelleec ghegheven.

Dit sijn die ghebode die wi u ghebieden te houdene, ghi die inden cloester gheset sijt.

Dierste daer ghi omme in een vergadert sijt, dat es dat ghi eenmoedechleec⁽¹⁾ woenen selt in den huse, ende heb-

+ fol. 1 a

(1) Hs een noedechleec: het eerste been der m is niet overgedaan, en thans op het eerste gezicht niet waarneembaar.

[Latijn]

⁺ Incipit regvla san- ‖ cti patris nostri Avgv- ‖ stini episcopi.

Ante omnia fratres charissimi diligatur Deus, deinde pro ximus: quia ista precepta sunt principaliter nobis data. Haec igitur sunt que ut observetis precipimus in monasterio constituti. Primum (propter quod in unum estis congregati,) ut unanimes habitetis in domo: et sit vobis anima una et

+ blz. 1.

[p. 99]

[Nederlands]

ben eene siele ende een herte in Gode. Gheen dinc en seldi heeten proper, maer alle dinc selen u ghemeine sijn. Ende ieghewelken sal ghedeilt werden van uwen profst voedinghe ende cleedinghe; niet u allen ghelijc, want ghi en hebbes alle niet ghelijc te doene maer ieghewelken alsoes⁽¹⁾ hem noot es. Want also leesdi in der apostele⁽²⁾ boec, dat hen alle dinghe ghemeine waren ende men deilde ieghewelken alsoe als hem noot was⁽³⁾.

Die iet hadden in die werelt, die selen gherne willen dat dat ghemeyne si, alsi inden cloester gheghaen sijn. Ende die niet en hadden in die werelt, si en selen die dinghen niet soeken in den cloester die si buten niet ghehebben en consten. Maer nochtan salmen haerre crancheit gheven dies noot es, al en conste oec haere ermoede, doe si buten waren, hare nootdorft niet vinden. Nochtan en selense daer omme niet salech wanen sijn, want si vonden hebben voedinghe ende cleedinghe hoedanich si buten niet vinden en consten; noch si en

(1) Hs. ongeveer assues: de o is onder de u nog zichtbaar.

(2) Hs. aposdele: de t is onder de d nog zichtbaar.

(3) Verg. Handelingen 2, 44-45.

[Latijn]

cor unum in deo. Et non dicatis aliquid proprium: sed sint vobis omnia communia. Et distribuatur unicuique vestrum, a praeposito vestro victus et tegumentum non equaliter omnibus, quia non equaliter valetis omnes: sed potius unicuique, sicut cuique opus fuerit. Sic enim legitis in actibus apostolorum: quia erant illis omnia communia: et distribuebatur unicuique sicut cuique opus erat. Qui aliquid habebant in seculo: quando ingressi sunt monasterium, libenter velint illud esse commune. Qui autem non habebant: non ea querant in monasterio, que nec foris habere potuerunt. Sed tamen eorum infirmitati quod opus est, tribuatur⁽¹⁾: etiam si paupertas eorum quando foris erant, nec ipsa necessaria poterat invenire. Tantum non ideo se putent esse felices,

(1) Druk tribuatnr.

[p. 100]

[Nederlands]

selen haren hals niet oprechten, want si met hen gheselt⁺ sijn daer si ‖ buten niet toe en dorsten gaen: Maer si selen hare herte opwaert hebben ende niet soeken ertsche ydele dinghe, op dat die cloestere niet en beghinnen orborleec te werdene den riken ende niet den aermen, eest dat die rike daer oetmoedech werden ende die aerme hoeverdech.

Die ghene die iet gheacht worden in die werelt, si en selen hare bruedere niet in verdriete hebben die te dierre heylegher gheselscap ute den ermoede comen sijn. Si selen meer pinen te glorieerne niet van haerre rikere vordere digniteit, maer vander aermer brudere gheselscap. Ende si en selen hen niet verheffen, eest dat si den ghemeynen levene van haren goede iet ghegheven hebben; noch si en selen van haren rijcheyden niet meer verhoverden, want si se den cloestere deylen dan ochte siere in die werelt ghebruucten. Yeghewelke andere quaetheit werdet gheoefent in quaden werken, op dat si ghescien souden; maer hoeverde es oec contrarie goede werken, op dat si vergaen souden. Wat vorderet, tgoet sprayen ende den aermen gheven, alse

+ fol. 1 b

[Latijn]

quia invenerunt victum et tegumentum quale foris invenire non poterant: nec erigant cervices, quia sociantur eis, ad quos foris accedere non audebant: sed sursum cor habeant, et terrena vana non querant, ne incipiant esse monasteria divitibus utilia, non pauperibus: si divites illic humiliantur, et pauperes illic inflantur. Rursus etiam illi, qui aliquid esse videbantur in seculo: non habeant fastidio fratres suos qui ad illam sanctam societatem ex paupertate venerunt. Magis autem studeant non de parentum divitum dignitate: sed de pauperum fratrum societate gloriari. Nec extollantur si communi vitae aliquid de suis facultatibus contulerunt: nec⁺ de suis divitijs magis superbiant, quia eas monaste‖rio partiuntur, quam si eis in seculo fruerentur. Alia quippe quecumque iniquitas in malis operibus exercetur ut fiant: superbia vero etiam bonis operibus insidiatur ut pereant. Et quid prodest dispergere, dando pauperibus et pauperem

+ blz. 2.

[p. 101]

[Nederlands]

die ellendeghe siele hoeverdegher wert, versmadende die rijcheit, dan si was besittende? Hier omme, leeft alle eenmoedechlec ende eenhertechleec, ende eert Gode in u onderlinghe, dies tempel ghi worden sijt.

Beet inden uren ende inden tide die daer toe gheset sijn. Inden bedehuse ‖ en sal niemen doen dan daert⁺ toe ghemaect es ende daert den name af onfaen heeft, op dat die ghene, die daer iet doen waenden, en gheene hindernesse en sijn den ghenen die daer lichte willen beden buten den ghesetten uren, eest dat si de stade hebben. Alse ghi Gode anebeedt in salmen ende in hymnen, so sal dat in u herte wandelen dat metten monde ghesproken wert. Ende ghi en selt niet singhen dan dat ghi leest dat men singhen sal. Ende dat niet alsoe ghescreven en es dadt men singhen sal, dat en salmen niet singhen.

Dwinghet⁽¹⁾ u vleesch met vastene ende met abstinentien van spisen ende van dranke, alsoe vele

+ fol. 2 a

(1) Hs. duinghet.

[Latijn]

fieri: cum anima misera superbior efficitur, divitias contemnendo, quam fuerat possidendo? Omnes ergo unanimiter et concorditer vivite: et honorate in vobis deum invicem, cujus templa facti estis. Orationibus instate: horis et temporibus constitutis. In oratorio nemo aliquid agat, nisi ad quod est factum, unde et nomen accipit, ut si forte aliqui etiam preter horas constitutas, si eis vacat, orare voluerint: non eis sint impedimento, qui ibi aliquid agendum putaverunt. Psalmis et hymnis cum oratis deum: hoc versetur in corde, quod profertur in voce. Et nolite cantare: nisi quod legistis esse cantandum. Quod autem non ita scriptum est, ut cantetur, non cantetur. Carnem vestram domate jejunijs et abstinentia esce⁽¹⁾: quantum valitudo per-

(1) Ed. 1642: jejunijs et abstinentia esce et potus, waarmede de mnl. tekst overeenkomt.

[p. 102]

[Nederlands]

alse uwe ghesunde ghescien laet. Alse yemen niet vasten en mach, nochtan en sal hi buten der etentijt niet voetsels nemen dan alse hi siec es Alse ghi ter tafelen gaet, soe hoort sonder gheruchte ende sceldinghe dat men u na die ghewoente leest, tote dat ghi vander tafelen opstaet, op dat die kinnebacken niet alleene spise en nemen, maer die oeren selen oec hongheren dat woort Goeds.

Die siec sijn vander vorster ghewoenten, eest dat men die anders tracteert inder voedinghen, dat en sal den anderen niet moyleec sijn noch den ghenen onrecht⁺ dunken die eneghe ghe‖woente starkere ghemaect heeft. Noch si en selen die niet saleghere achten, want si nemen dat si niet en nemen; maer si selen hen bat verbliden, want si vermoghen dies die ghene niet en vermoghen. Ende eest dat men den ghenen die ute tederen seden comen sijn ten cloestere, iet voedinghen ofte cleedinghe gheeft dies men den anderen starkeren ende daer omme salegheren niet en gheeft, so selen die ghene peysen die mens niet en gheeft, hoe vele die ghene neder ghegaen sijn van haren wereleken levene tote desen levene, al⁽¹⁾ en connen si tote der gheenre

+ fol. 2 b.

(1) Het handschrift is hier niet volkomen duidelijk. Streng genomen staat er eene hoofdletter m, doch er zal wel Al bedoeld zijn.

[Latijn]

mittit. Quando autem aliquis non potest jejunare, non tamen extra horam prandij aliquid alimentorum sumat: nisi cum egrotat. Cum acceditis ad mensam donec inde surgatis, quod vobis secundum consuetudinem legitur sine tumultu et contentionibus audite, ne sole vobis fauces sumant cibum: sed et aures esuriant dei verbum. Qui infirmi sunt ex pristina consuetudine, si aliter tractantur in victu: non debet alijs molestum esse, nec injustum videri, quos fecit aliqua consuetudo fortiores. Nec illos feliciores putent, quia sumunt quod non sumunt ipsi: sed sibi potius gratulentur: quia valent quod non valent illi. Etsi eis qui venerunt ex moribus delicatioribus ad monasterium, aliquid alimentorum, vestimentorum, operimentorum datur quod alijs fortioribus et ideo felicioribus non datur, cogitare debent quibus non datur, quantum de sua seculari vita, illi ad istam descen-

[p. 103]

[Nederlands]

abstinentien niet comen die starkere sijn van lichamen; noch si en selen alle niet willen dat si hen sommeghe sien ontfaen, niet omdat si gheeert werden, maer om dat si verdraghen werden, op dat niet en ghescie eene lachterleke verkeertheit dat in den cloestere die arme lecker werden daer die rike arbeiteleec werden alsoe vele alsi moghen.

Voort ghelikerwijs dat die sieke noet hebben min te nemenne, op dat si niet verswaren⁽¹⁾ en selen, alsoe sijn si oec te tracteerne na die siecheit op dat teer vercomen moghen, al sijn si oec comen vanden oetmoedechsten ermoede der werelt, alse ochte hem dat ghegheven hadde die nuwe siecheit dat den riken ghegheven heeft die vorste ghewoente. Maer alsi weder vercreghen hebben die vorste crachte, soe selense weder keeren ‖ te haerre iester salegher ghewoenten, die den⁺ knechten Gods also vele meer betaemt alsi min breke hebben, op datse die weeldecheit der spisen niet en houde, nu alsi vermaect sijn, die de noet verlicht hadde doen si siec waren. Si selen die bruedere saleghere

(1) Hs. versuaren.

+ fol. 3 a.

[Latijn]

derint: quamvis usque ad aliorum qui sunt corpore firmiores frugalitatem, pervenire nequiverint. Nec debent velle omnes quod paucos vident amplius, non quia honorantur, sed quia tolerantur accipere, ne contingat detestanda perversitas: ‖ ut⁺ in monasterio ubi quantum possunt, fiunt divites laboriosi, fiant pauperes delicati. Sane quemadmodum egrotantes necesse habent minus accipere ne graventur, ita et post egritudinem sic tractandi sunt ut citius recreentur, etiam si de humillima seculi paupertate venerunt: tanquam hoc illis contulerit recentior egritudo, quod divitibus anterior consuetudo. Sed cum vires pristinas reparaverint, redeant ad feliciorem consuetudinem suam, quae famulos dei tanto amplius decet, quanto minus indigent: ne cibi eos teneat voluptas jam vegetatos, quos necessitas levarat infirmos. Illos estiment ditio-

+ blz. 3.

[p. 104]

[Nederlands]

achten die starkere sijn nauheit te ghedoeghene: het es beter een lettelken breke hebben dan meer hebben.

Uwe abijt en sal niet merkeleec sijn, noch ghi en selt niet begheren te behaghene inden cleederen, maer inden seden.

Alse ghi iewerinc gaet, so seldi te gadere wandelen. Ende alse ghi comt derweert ghi gaet, so seldi te gadere staen. In uwen gane ende in uwen stane, in uwen abite ende in allen uwen berueringhen, so en sal niet ghescien dat iemens ghesichte verbelghen moghe, maer dat uwer heylicheit⁽¹⁾ betamet. Ende al werden uwe oeghen gheworpen in eenich wijf, si en selen in engheen wijf ghesticht worden. Noch men verbiet u niet wive te siene alse ghi iewerinc gaet; maer de wive te begheerne ochte van hen willen begheert sijn, dat es sundelec. Ende niet alleene met heymeleker begheerten, maer met begheerten ende in ansiene so wert begheert; ende soe begheert der⁽²⁾ wive concupiscentie. Noch en seght niet

(1) Hs. heeylicheit.

(2) Hs. de.

[Latijn]

res: qui in sustinenda parcitate fuerint fortiores. Melius est enim minus egere: quam plus habere.

Non sit notabilis habitus vester: nec affectetis vestibus placere, sed moribus. Quando proceditis simul ambulate: cum veneritis quo itis, simul state. In incessu, statu⁽¹⁾, in omnibus motibus vestris, nihil fiat quod cujusquam offendat aspectum: sed quod vestram deceat sanctitatem.

Oculi vestri etsi jaciuntur in aliquam feminarum: figantur in nulla. Neque enim quando proceditis feminas videre prohibemini: sed appetere aut ab ipsis appeti velle, criminosum est. Nec solo tacito affectu: sed affectu quoque et aspectu appetitur et appetit concupiscentia feminarum.

(1) Ed. 1642: in incessu, statu, habitu, waarmede onze middelnederlandsche vertaling overeenstemt.

[p. 105]

[Nederlands]

dat ghi hebt cuusche herten, eest dat ghi hebt oncuusche oghen, want eene oncuusche oeghe es eens oncuuschs ‖ herten bode. Ende alse hem die oncuusche herten⁺ onderlinghe boodscapen met onderlinghen bescouwene, al swicht oec die tonghe, ende na die begheerte des vleeschs in onderlingher liefden delecteren, dan soe vliet die reynicheit vanden seden, al bliven oec die lichamen ongherenen vander onreynre bevleckinghen. Ende die sine oeghe in een wijf stict ende dat mint dat si hare oeghe in hem stict, hi en sal niet wanen dat hi van anderen menschen niet ghesien en werdt alse hi dat doet. Hi werdt lichte ghesien daer hi niet af en waent sijn ghesien. Maer al eest oec alsoe dadt verborghen si ende van gheenen mensche ghesien, wat sal hi doen met dien oversten bescouwere, dien en gheen dinc verborghen en mach sijn? Eest daeromme te wanenne dat hijs niet en siet, want hijt alsoe vele ghedoechsamlekere siet alse hijt wiselekere siet? Hier omme sal die heyleghe man vreesen hem te meshaghene, op dat hi den wive niet en wille qualec behaghen. Hi sal peysen dat hi alle dinc siet, op dat hi dwijf niet qualec sien en wille. Want sine vreese es in deser saken te prisene, daer ghescreven es: ‘Die sine oeghe stict, hi es Gode eene

+ fol. 3 b.

[Latijn]

Nec dicatis vos habere animos pudicos, si habeatis oculos impudicos: quia impudicus oculus, impudici cordis est nuncius. Et cum seinvicem sibimet etiam tacente lingua, conspectu mutuo corda nunciant impudica, et secundum concupiscentiam carnis, alterutro delectantur amore: etiam intactis ab immunda violatione corporibus, fugit castitas ipsa de moribus. Nec putare debet, qui in feminam figit oculum, et illius in se diligit fixum: ab alijs se non videri cum hoc fecerit. Videtur omnino: et a quibus se videri non arbitratur. Sed ecce lateat, et a nemine hominum videatur, quid faciet de illo desuper inspectore, quem latere nihil potest? An ideo putandus est non videre, quia tanto videt patientius quanto sapientius? Illi ergo vir sanctus timeat displicere: ne velit femine male placere. Illum cogitet omnia videre: ‖ ne velit feminam male videre. Illius namque et⁺

+ blz. 4.

[p. 106]

[Nederlands]

vereysinghe.’ Hier omme alse ghi te gadere sijt in die kerke ende waer dat wive sijn, soe hoedt onderlinghe uwe suverheit. Ende God, die in u woent, die sal u oec in deser wijs hoeden ute u.

Ende eest dat ghi dese oncuusheit⁽¹⁾ der oeghen⁺ daer ic af spre‖ke in iemene van u bevint, dies seldi hem staphans vermanen, op dat die dinghe die begonnen sijn niet voert en gaen, maer ghecorrigeert werden van uwen naesten. Ende eest dat ghi hem na die maninghe anderwerf ochte op eenen anderen dach dat selve doen siet, soe wie dat dat bevinden can hi sallen oppenbaren, alse ghewont te ghenesene. Nochtan salment tierst toenen eenen anderen ochte den derden, op dat hi moghe beproeft werden van haerre tweere ochte driere mont, ende bedwonghen met bequamer wreetheit. Ende ghi en selt u selven niet quadertieren judiceren alse ghi dat oppenbaert. Ghi en sijt niet meer onnoesel, eest dat ghi u bruedere al swighende laet bederven, die ghi wroeghende mocht corrigeren. Eest dat u brueder heeft eene wonde

(1) Hs. oncwsheit.

+ fol. 4 a.

[Latijn]

in hac causa commendatus est timor: ubi scriptum est. Abominatio est domino, defigens oculum. Quando ergo simul estis in ecclesia, et ubicunque ubi femine sunt: invicem vestram pudicitiam custodite. Deus enim qui habitat in vobis: etiam isto modo custodiet vos ex vobis.

Etsi hanc de qua loquor oculi petulantiam, in aliquo vestrum adverteritis, statim ammonete, ne cepta progrediantur: sed de proximo corrigantur. Si autem et post ammonitionem iterum vel alio quocunque die, idipsum eum facere videritis: jam velut vulneratum sanandum prodat, quicunque hoc potuerit invenire Prius tamen et altero vel tertio demonstrandum: ut duorum vel trium possit ore convinci, et conpetenti severitate coerceri. Nec vos judicetis esse malevolos: quando hoc indicatis. Magis quippe innocentes non estis: si fratres vestros quos judicando corrigere potestis, tacendo perire permittitis. Si enim frater tuus vulnus habet in corpore, quod

[p. 107]

[Nederlands]

in sinen lichame, die hi wilt berghen, alse hi ontsiet ghesneden te werdene, en soude dat niet wreedeleec van u ghesweghen ende ontfaermeléec bewijst werden? Hoe vele meer seldijt dan oppenbaren, op dat si int herte niet en vervulen⁽¹⁾! Maer eerment den anderen toene, overmids de welke hi te beproevene es, eest dat hijs loechent, soe salment den proofst toenen, eest dat hi verroekeloest ghecorrigeert te sine als hi bemaent heeft gheweest, op dat den anderen ombekent⁽²⁾ mochte bliven, ware hi heymeleec ghecorrigeert⁽³⁾. Ende alse hi beproeft es, soe sal hi ontfaen eene beterende wrake na des proofsts ordeel, ochte des priesters wies ordenancien dat toe hoort. Ende eest dat hi die niet draghen en wilt, al eest oec dat hi niet wech en gheet, soe sal ‖ hi gheworpen⁽⁴⁾⁺ [werden]⁽⁵⁾ van uwen gheselscape. Ende dat en wert niet wreedeleec ghedaen, maer ontfaermeleec, op dat hiere niet en bederve vele metter bevlecken der qualen. Ende dat

(1) Hs. verwlen.

(2) Hs. om- voluit.

(3) Zooals uit het Latijn blijkt, is hier door den afschrijver een geheelen zin overgeslagen.

(4) Hs. ghewerpen.

+ fol. 4 b.

(5) Niet in het hs.

[Latijn]

velit occultari, cum timet secari, nonne crudeliter abs te sileretur, et misericorditer indicaretur? Quanto ergo potius debes manifestare, ne deterius putrescat in corde? Sed antequam alijs demonstretur, per quos convincendus est si negaverit, prius preposito debet ostendi, si ammonitus neglexerit corrigi: ne forte possit secretius correptus non innotescere ceteris. Si autem negaverit: tunc neganti adhibendi sunt alij, ut jam coram omnibus possit non ab uno teste argui: sed a duobus vel tribus convinci. Convictus vero: secundum prepositi vel etiam presbyteri, ad cujus dispensationem pertinet arbitrium, debet emendatoriam subire vindictam. Quam si ferre recusaverit: etiam si ipse non abcesserit, de vestra societate proijciatur. Non enim et hoc fit crudeliter, sed misericorditer: ne contagione pestifera plurimos perdat. Et hoc quod

[p. 108]

[Nederlands]

ic gheseecht hebbe vander oeghen niet te stickenne, dat sal oec eerstelijc ghehouden werden in andere sunden die te bevindenne, te verbiedene, te bewisene, te beproevene, te ordeelne sijn met minnen der menschen ende met hate der sunden.

Soe wie in alsoe groot quaet voort ghegaen es, dat hi van yemene letteren ochte eeneghe ghichte heimeleec ontfaen heeft, eest dat hijt al willens lijt, soe salmene sparen ende vore hem bidden; maer eest dat hi begrepen wert ende van ghetughen beproeft, dat sal swaerleec ghebetert werden na tspriesters ochte tsproofsts wille.

Uwe cleedere seldi te gadere hebben onder eenen huedere, ochte twee, ochte alsoe meneghen alser ghenoech es die te verscuddene, op dat si niet gheten en werden vanden motten. Ende alsoe ghi ghevoet wert ute eenen keldere, alsoe seldi ghecleet werden ute eenen cleedehuse. Maecht sijn, soe en saelt u niet toehoeren dat men u voortbringhe cleedinghe na bequameleecheit der tijde ende weder, dat ieghewelc weder nemen sal dat hi op leide, ochte een ander dat een ander hadde, op dat doch ieghenwelken ghegheven werde alsoe als hem

[Latijn]

dixi de oculo non figendo, etiam in ceteris inveniendis, prohibendis, indicandis, convincendis, vindicandisque peccatis, diligenter et fideliter observetur: cum dilectione hominum et odio vitiorum. Quicunque autem in tantum progressus⁺ fuerit malum, ut occulte ab aliquo literas, vel ‖ quodlibet munus accipiat: si hoc ultro confitetur, parcatur illi et oretur pro illo. Si autem deprehenditur atque convincitur: secundum arbitrium presbyteri, vel prepositi, gravius emendetur. Vestes vestras in unum habeatis, sub uno custode vel duobus, vel quot sufficere potuerint ad eas excutiendas: ne a tinea ledantur. Et sicut pascimini ex uno cellario: sic induamini ex uno vestiario. Si fieri potest non ad vos pertineat, quod vobis indumentum pro temporum congruentia proferatur, utrum hoc recipiat unusquisque quod deposuerat, an aliud quod alter habuerat: dum tamen uni-

+ blz. 5.

[p. 109]

[Nederlands]

noot es. Ende eest dat hier af sceldinghen op gaen onder u, ende hem iemen beclaecht dat hi qualikere ontfaen heeft dan hi te voren hadde, ent hem onweert heeft dat hi alsoe niet ghecleet en wert alse een ander ‖ brueder ghecleet wart, hier ane proeft hoe vele⁺ u ghebrect in dien inwendeghen heileghen abite des herten, die omme abijt des lichamen strijdt. Ende al eest dat u crancheit verdraghen wert dat ghi dat weder nemt dat ghi leidt, nochtan seldijt hebben in ene stat onder die ghemeine huederen, dat ghi legt: alsoe dat niemen hem selven en werke, maer al uwe werke die selen in een ghedaen werden met meerren ernste ende met meerre vliticheit dan of ghi u ieghewelc proper dinghe daedt. Caritate, daer af ghescreven es dat si tsheers niet en suect: dat es aldus te verstane dat si ghemeine dinghe set vore proper dinghe, niet proper vore ghemeyne. Hier omme, alsoe vele alse ghi meer roect dat ghemeyn dinc dan u propere dinghe, alsoe vele wet dat ghi meer toe nemt, op dat in allen dinghen die die overlidende noet orboert, bovenschine caritate die blijft.

+ fol. 5 a.

[Latijn]

cuique prout cuique opus est non negetur. Si autem hinc inter vos contentiones et murmura onuntur, cum queritur aliquis deterius se accepisse quam prius habuerat, et indignum se esse qui non ita vestiatur, sicut alius frater ejus vestiebatur: hinc vos probate, quantum vobis desit in illo interiore sancto habitu cordis, qui pro habitu corporis litigatis. Tamen si vestra toleratur infirmitas, ut hoc recipiatis quod posueritis, in uno tamen loco sub communibus custodibus habete quod ponitis: ita sane ut nullus sibi aliquid operetur, sed omnia opera vestra in unum fiant: majori studio et frequentiori alacritate, quam si vobis singulis faceretis propria. Charitas enim de qua scriptum est, quod non querat que sua sunt sic intelligitur: quia communia proprijs non propria communibus anteponit. Et ideo quanto amplius rem communem quam propria vestra curaveritis, tanto vos amplius proficere noveritis: ut in omnibus quibus utitur transitura necessitas,

[p. 110]

[Nederlands]

Hier na soe volcht dat alse iemen sinen kinderen ochte die hem van enegher maeghscap toe hoeren, die inden cloester gheset sijn, enech cleet gheeft ochte iet els dat ter noetdorft tachtene es, dat dat niet heimeleec ghenomen en werde, maer het sal sijn in tsproofsts macht, dat dat, in een ghemeyn dinc bracht, ghegheven werde dies noot es. Ende eest dat iemen bercht enech dinc, dat hem ghegheven es, die sal verdoemt werden metten oerdele der dieften.

Uwe cleedere selen ghewasschen werden na tsproofsts wille, ochte van u selven ochte vanden volders, op⁺ dat die groete ghelost des reyns cleets niet ‖ en make inwendeghe onreynecheit der sielen.

Dbat en sal den lichame niet ghewerent werden, alse die noet der siecheit daer toe dwinct. Het sal ghescien sonder murmureringhe van den rade der medicinen, alsoe op dat hijs niet doen en wilt dat hi van tsproofsts ghebode doen sal, dat te doene es om ghesunde. Eest oec dat hijt wilt, ent lichte niet orboer-

+ fol. 5 b.

[Latijn]

superemineat quae permanet charitas⁽¹⁾. Consequens ergo est: ut etiam qui suis filijs, aut aliqua necessitudine ad se pertinentibus in monasterio constitutis, aliquam contulerit vestem sive quodlibet aliud inter necessaria deputandum, non occulte accipiatur, sed sit in potestate prepositi: ut in rem communem redactum, cui necessarium fuerit prebeatur. Quod si aliquis rem sibi collatam celaverit: furti judicio condemnetur. Indumenta vestra secundum arbitrium prepositi laventur, sive a vobis sive a fullonibus: ne interiores anime sordes contrahat, munde vestis nimius⁺ ‖ appetitus. Lavachrum⁽²⁾ etiam corpori, cujus infirmitatis necessitas cogit: minime denegetur. Fiat sine murmure de consilio medicine: ita ut etiam si nolit, jubente praeposito faciat, quod faciendum est pro salute. Si autem

(1) Druk charitas.

+ blz. 6.

(2) De druk van het oorspronkelijke is hier niet volkomen duidelijk: er schijnt veeleer lavachtum te staan.

[p. 111]

[Nederlands]

leec en es, soe en salmen sijnre ghierecheit niet ghehoersam sijn, want ondertiden waentmen dadt hulpt dat ghelieft, al soudt oec deeren. Voort, es wee verborghen inden lichame, alse de knecht Gods seght wat hem wee doet, soe sal mens hem sonder twifelinghe gheloeven. Maer nochtan wedert orboerleec es, dat wee te ghenesene dat ghelieft, en eest niet seker, soe salmen raet nemen aen den medecijn. Si en selen niet gaen ten bade, ocht werweert dat noot es te gane, men dan twee ocht drie. Ende die ghene die noot heeft yewerinc te gane, hi sal met den ghenen gaen daer hem de proofst mede ghebiedt te gane.

Der siekere cure ochte der gheenre die na die siecheit te hermakene sijn, ochte die van enegher crancheit siec sijn, oec vanden rede, die salmen enen brueder bevelen dat hi ute den keldere eysche, dat hi siet dat yeghewelken noot es, ende die ghene die gheset werden boven den keldere, ochte boven die cleedere, ochte boven die boeke, die selen haren bruederen dienen sonder murmureren.

Alle daghe selen die boeke gheeyscht werden teenre sekerre uren. Ende diese eyscht buten der uren, hi ‖ en⁺

+ fol. 6 a.

[Latijn]

velit et forte non expedit: sue cupiditati non obediatur. Aliquando enim etiam si noceat: prodesse creditur quod delectat. Denique si latens est dolor in corpore: famulo dei dicenti quid sibi doleat, sine dubitatione credatur. Sed tamen utrum sanando illi dolori quod delectat expediat: si non est certum, medicus consulatur. Nec eant ad balnea sive quocunque ire necesse fuerit: minus quam duo vel tres. Et ille qui habet aliquo eundi necessitatem: cum quibus prepositus jusserit ire debebit. Egrotantium cura sive post egritudinem reficiendorum, sive aliqua imbecillitate, etiam sive febribus laborantium, uni alicui debet injungi: ut ipse de cellario petat, quod cuique opus esse perspexerit.

Sive autem qui cellario, sive qui vestibus, sive qui codicibus preponontur: sine murmure serviant fratribus suis. Codices certa hora singulis diebus petantur: extra horam qui

[p. 112]

[Nederlands]

salre niet ontfaen. Cleedere ende scoen, alse den ghenen noot sijn diere breke hebben, die en selen hen die ghene niet verlinghen te ghevene onder der welker hoede die dinghe sijn die gheeyscht werden.

Ghi en selt ochte en gheene stride hebben, ochte ghi seltse haestelike inden, op dat die toren niet en wasse in den haet ende make enen balke vanden halme, ende die siele make manslechtich, want aldus leesdi: ‘die sinen brueder haet, hi es manslechtich’⁽¹⁾.

Soe wie dat yemene quetst met versprekene, ochte met vloeke, ochte met verwite eenegher sunden, hi sal ghedinken te ghenesene dat hi ghedaen heeft met ghenoechdoene, soe hi haesteleecst mach. Ende die ghene die ghequetst es, hi sal ghedinken te verghevene sonder sceldinghe. Ende eest dat si hen onderlinghe quetsen, soe selense onderlinghe haer scoude ontbinden om u bedinghe, die ghi alsoe vele heyleghere hebben selt, alse

(1) Joh. 3, 15.

[Latijn]

petierit, non accipiat. Vestimenta vero et calciamenta quando fuerint indigentibus necessaria⁽¹⁾: dare non differant sub quorum custodia sunt que poscuntur. Lites aut nullas habeatis, aut quam celerrime finiatis: ne ira crescat in odium, et trabem faciat de festuca: et animam faciat homicidam. Sic enim legitis. Qui odit fratrem suum: homicida est. Quicunque convitio vel maledicto vel etiam criminis objectu⁽²⁾, aliquem lesit meminerit satisfactione quantocyus curare quod fecit: et ille qui lesus est, sine disceptatione dimittere. Si autem invicem se leserint, invicem sibi debita relaxare debebunt, propter orationes vestras: quas utique quanto crebriores habetis, tanto sanctiores⁽³⁾ habere

(1) Druk necessatia.

(2) Druk abjectu; ed. 1642 terecht objectu

(3) Druk saniores; ed. 1642 terecht sanctiores.

[p. 113]

[Nederlands]

ghise dickere hebt. Die ghene es betere (al wert hi dicke ghetempteert van toorne), die hem haest te impetreerne dat hem die ghene vergheve dien hi bekint dat hi onrecht ghedaen heeft, dan die spadere toornich wert ende spadere gheneicht wert ghenade teyschene. Maer die nemmermeer ghenade eyschen en wilt, ochte ute herten niet en eyscht, die es sonder sake inden cloester, al en wert hi oec daer ute niet gheworpen.

Voert soe spaert u van herden waerden. Ende eest dat ghi die ute uwen monde sent, soe en sal u niet verdrieten ‖ ute dien monde voort te brenghene medicine,⁺ daer die wonden ute ghemaect sijn. Maer alse u die noot der disciplinen dwinct herde waerde te segghene, omme die seden te bedwinghene, al eest oec dat ghi ghevoelt dat ghi over de mate ghegaen sijt, dan en wert van u niet gheeyscht dat ghi ghenade eyscht van uwen subjecten, op dat die autoriteit des regiments niet ghebroken en werde ane die ghene die onderworpen moeten sijn, alse oetmoedicheit alte seere ghehouden wert. Maer nochtan es ghenade te eyschene

+ fol. 6 b.

[Latijn]

debetis. Melior est autem, qui quamvis ira sepe tentatur, tamen impetrare festinat ut sibi dimittat, cui se fecisse agnoscit injuriam: quam qui tardius irascitur, et ad petendam veniam, tardius inclinatur. Qui autem nunquam vult petere veniam, aut non ex animo petit: sine causa est in monasterio, etiam si inde non proijciatur⁽¹⁾. Proinde ‖ vobis a verbis⁺ durioribus parcite. Que si emissa fuerint ex ore vestro: non pigeat ex ipso ore proferre medicamenta, unde facta sunt vulnera. Quando autem necessitas discipline, moribus coercendis, dicere vos verba dura conpellit, si etiam ipsi modum vos excessisse sentitis, non a vobis exigitur, ut a vobis subditis veniam postuletis: ne apud eos quos oportet esse subjectos, dum nimium servatur humilitas, regendi frangatur autoritas. Sed tamen petenda est venia ab omnium

(1) In den druk: proijcantur; de overtollige n is later met de hand doorgeschrapt.

+ blz. 7.

[p. 114]

[Nederlands]

van den heere, die bekint met hoe grootere goetwillicheit ghise mint, die ghi lichte meer dan te rechte berespt.

Onder u en sal niet sijn vleeschelike minne, maer gheestelike. Den proofst salmen ghehoersam sijn alse den vader, maer vele meer den priester die uwere alre sorghe dreght.

Op dat alle dese ghebode ghehouden werden, ende soe wat men ghehouden wert dat men dat niet roekeloesleec over en late liden, maer dat ment rueke te corrigeerne ende te beterenne, dat sal sunderlinghe den proofst toehoeren dat hi dat den priester segghe, wies autoriteit meerre es onder u, dat boven sine mate ochte boven sine crachte gheet.

Hi di boven u es, en sal hem selven niet salech achten vander dominerender macht, maer vander dienender caritaten. U prelaet sal vore u sijn in eeren, ende vore Gode sal hi in vreesen onderworpen sijn uwen voeten. Hi sal hem selven gheven een exempel goeder⁺ werke ‖ tote hem allen. Hi sal die onrastelike berespen,

+ fol. 7 a.

[Latijn]

domino: qui novit etiam eos quos plus justo forte corripitis, quanta benevolentia⁽¹⁾ diligatis. Non autem carnalis: sed spiritualis inter vos debet esse dilectio. Preposito tanquam patri obediatur: multomagis presbytero, qui omnium vestrum curam gerit. Ut ergo cuncta ista serventur, et si quid servatum minus fuerit, non negligenter pretereatur, sed ut emendandum corrigendumque curetur, ad prepositum precipue pertinebit: ut ad presbyterum, cujus est apud vos major autoritas referat, quod modum vel vires ejus excedit. Ipse vero qui vobis preest: non se existimet potestate dominante, sed charitate serviente felicem. Honore coram vobis prelatus sit vobis: timore coram deo substratus sit pedibus vestris. Circa omnes seipsum bonorum operum prebeat exemplum. Corripiat inquietos, consoletur pusil-

(1) In den druk benevolen, juist aan het einde van den regel; met de hand is er later tia naast geschreven.

[p. 115]

[Nederlands]

die cleinmoedeghe troesten, die sieke ontfaen ende tote hem allen ghedoechsam sijn. Hi sal gherne discipline hebben, ende hi salse gheven ontsachleec. Ende al eest beide noet, nochtan sal hi meer begheren ghemint te sine van u dan ontsien, persende altoes dat hi Gode redene gheven sal vore u. Hieromme seldi meer ghehoersam sijnde niet allene uws ontfaermen, maer oec sijns die onder u in alsoe vele groetere perikel wandelt, alse hi in eenen hoegheren staete wandelt.

Onse heere gheve dat ghi alle dese dinghe houden moet, alse minneren der gheestelikere scoenheit, ende welriekende metten goeden roke Cristi, vander goeder conversacien niet alse knechte onder de wet gheset, maer alse vrie sonen onder die gracie.

Ende op dat ghi u in desen buecskenne alse in eenen spieghel besien moght, ende op dat ghijs overmids verghetelheit niet en verroekeloest, soe salment u eens in die weke lesen. Ende daer ghi vent die ghene die die dinghen doen die hier ghescreven sijn, soe danct Gode, den melden ghevere alles goets. Ende daer hem

[Latijn]

lanimes, suscipiat infirmos, patiens sit ad omnes. Disciplinam libens habeat: metuendus imponat. Et quamvis utrunque sit necessarium: tamen plus a vobis amari appetat quam timeri; semper cogitans, deo se pro vobis redditurum esse rationem. Unde vos magis obediendo, non solum vestri sed etiam ipsius miseremini: qui inter vos quanto in loco superiore, tanto in periculo majore versatur. Donet dominus ut observetis haec omnia⁽¹⁾, tanquam spiritualis pulchritudinis amatores, et bono Christi odore, de bona conversatione fragrantes: non sicut servi sub lege, sed sicut liberi sub gratia constituti. Ut autem in hoc libello, tanquam in speculo possitis inspicere: ne per oblivionem aliquid negligatis, semel in septimana vobis legatur. Et ubi vos inveneritis ea quae scrillpta sunt facientes: agite gratias domino bonorum⁺ omnium largitori. Ubi autem sibi quicunque vestrum videt

(1) Druk omina.

+ blz. 8.

[p. 116]

[Nederlands]

eenich van u allen siet iet ghebreken, hi hebbe rouwe van dien dat leden es, ende hoede hem van dien dat toe te comene es, ende bidde dat hem sine scout vergheven werde ende dat hi niet gheleidt en werde in becoringhen. Amen. Deo gracias.

Bidt vore mi omme Gode onsen heere.

Hier es ute sente Augustijns regule in dietsche.

Des hebbe God sunderlinghen lof ende Maria. Amen.

[Latijn]

aliquid deesse: doleat de preterito, caveat de futuro: orans ut et debitum dimittatur, et in tentationem non inducatur.

Finis regule beati Augustini episcopi.

Willem de Vreese.