Het Belfort. Jaargang 9

[p. 438]

Wenken en vragen.

Kat. - Waar kat in een plaatsnaam voorkomt, zal dit woord wel de beteekenis hebben, die er door den Heer de Potter (Belf., '94, 5, 374) aan gegeven wordt. Uit het artikeltje van den heer Huysmans leeren wij wel dat de Bilsensche Kattenberg zijn ontstaan kan te danken hebben aan de naburige pachthoeve de Kat, evenals Kattebroek, Katbogaerd en Katstege. Doch het geeft ons niet de verklaring van den naam de Kat, waar het op aan komt. Heeft deze pachthoeve wellicht haar naam de Kat, omdat ze te eenigen tijd een versterking uitmaakte? Te Aalst is er een openbare plaats, die den naam draagt van de Kat. De huidige Leopoldstraat is thans nog algemeen onder den naam van Kattestraat bekend. Langsheen de Kat liep in vroeger eeuwen de vestingmuur rondom de stad. De heer de Potter, die de Geschiedenis der stad Aalst geschreven heeft, kon ons zelf best verklaren, waarom bewuste plaats de Kat heette.

Genieten van. - Wel zegt men in 't Fransch: jouir de; toch is genieten van zeer goed Nederlandsch en is zelfs veel gebruikelijker dan het bedrijvende genieten. In 't Oudgermaansch kwam dit werkw. met een 2^den nv. voor, zooals ook nog in Mnl.; genieten van is eenvoudig de omschrijving van die oudere constructie. Tusschen de twee zegswijzen genieten van iets en iets genieten bestaat eenig verschil in beteekenis. Genieten beteekent veelal niet meer dan hebben, bezitten. In genieten van iets ligt meer kracht; hierbij doet zich de gedachte aan 't genot, geschonken door 't lijd. voorwerp der uitdr., meer gelden. Zie over dit woord het art. van het Wdb. na.

Ook in het Duitsch wordt genieszen thans nog met den gen. gebezigd:

Der Weise genieszt des Lebens und gedenkt des Todes.

Luik.

H.M.

Verfransching van Fransch Vlaanderen. - Johan Winkler's artikels over het Vlaamsch in 't Noorden van Frankrijk hebben zeker bij velen de vraag heropgewekt: hoe toch is het oude Moerenland van de zee tot omtrent de bron der Leie geheel verfranscht geworden? Die landstreek, schier zoo groot als eene der Belgische, werd op het einde der 12^e eeuw door koning Filips-Augustus aan Vlaanderen ontrukt, doch kwam op het einde der 14^e terug in 't grafelijk huis. Die twee eeuwen echter had Frankrijk vlijtig benuttigd. Met Filips Augustus begint voor goed het Fransche regeeringsstelsel van centralisatie en éénmakerij, en het Atiechtsche onderging dien invloed zoowel, dat zijn adel op die twee eeuwen tijds bijna geheel verfranscht geraakte en de overige bevolking niet onaangetast bleef. Toen het op 't einde der 14^e eeuw in 't huis van Burgondië kwam, werd het niet opnieuw bij Vlaanderen gevoegd, maar bleef daarvan afgescheiden, met een eigen bestuur, en al den tijd tot tegen het midden der 17^e eeuw, wanneer Frankrijk het weder bemachtigde, werd niets gedaan om het Vlaamsch te doen herwinnen wat het reeds verloren had, want onze Burgondische vorsten waren zelven Franschen, en hunne opvolgers uit het huis Habsburg begrepen zoo weinig het gevaar der verfransching dat een hunner te Dowaai eene Fransche hoogeschool stichtte opzettelijk voor

[p. 439]

de Atrechtsche jongelingschap. Al dien tijd dus bleef de toestand in het Atrechtsche gelijk twee eeuwen Fransch bezit hem gemaakt hadden, en het voorbeeld der verfranschte edelen kon niet anders dan hem nog blijven verergeren; toen Frankrijk bij het verdrag der Pyreneeën in 1659 de gouw behield, kon het zijn werk hervatten waar het gelaten had, en het voortzetten met de krachtdadigheid, die aan 't absolutisme der Bourbons eigen was.

Zoo kan ongeveer het verloop der gebeurtenissen, die de verandering veroorzaakten, samengevat worden. Ze nader toe te lichten ware voor geleerde zoekers eene belangwekkende, hoewel zware taak.

Antwerpen.

A. Wolf.

Tuin. - Terecht schrijft Winkler dat het oudgermaansch woordje tuin omheining beteekent. Bij de door hem aangehaalde voorbeelden is nog te voegen, dat vroeger in ieder Vlaamsch huis, waar jonge kinderen waren, vóór den heerd of de kachel een meerendeels van latten getimmerde tuin stond, om te beletten dat de kleinen zich zouden branden. Ik heb er een gekend in het ouderlijk huis, en weet nog zeer goed, dat ik troef kreeg, wanneer ik den tuin omverstootte om met ‘solferpriemen’ (toen kende men nog geen ‘lucifers’), vuur te maken...

De Maagd van Gent zit met den Leeuw in den tuin, afgebeeld op oude platen.

Fr. D.

Tuin. - Belfort n^o 4 bewijst dat het woord tuin nog gebezigd wordt in West-Vlaanderen, in den zin van omheining. Yper namelijk heeft het bewaard met die beteekenis in hare jaarlijksche kermis, die men tuindag heet, naar den titel der Patrones der stad, O.L. Vrouw van Tuin.

Na het merkweerdig beleg van 1383 schreven de zegevierende Yperlingen de ontzetting der stad aan de allerheiligste Maagd toe, wier bijstand, volgens hun godvruchtig gevoelen, Yper als door eenen tuin had verschansd. Uit dien hoofde is het eeuwenoud O.L. Vrouwbeeld, dat vereerd wordt in de prachtige hoofdkerk der stad, door eenen gevlochten tuin omringd.

Doorgaans schrijft men thuyne, volgens eene verouderde spelling, door A. Van den Peereboom afgekeurd in zijne Ypriana.

Te Brugge is er ook eene O.L. Vrouw onder dien titel vereerd.

Yper.

B.

Telloor. - D. bewijst in den Messager des Sciences historiques dat het woord teljoor, telloor (tafelbord), algemeen in gebruik in Vlaanderen, niets is dan de verbastering van een Fransch woord. Het bewijs komt voor bij Le Grand d'Aussy (Histoire de la vie privée des François, I, 81) en vooral in den regel van Froissart, waartoe hij verzendt: ‘Il y avoit un pain qu'on employoit ordinairement en guise de plat ou d'assiette pour poser et couper certains aliments. Humecté ainsi par les sauces et par le jus des viandes, il se mangeoit ensuite comme un gâteau. L'usage de ces tranchoirs (c'est ainsi que les siècles postérieurs nommèrent ces pains assiettes, à cause de leur destination) s'est maintenu fort longtemps... Froissart les appelle tailloirs, nom qui, comme l'autre, annonce quel était leur usage.’

Meyer (Woordenschat) geeft het woord: tailloor, en rangschikt het onder de bastaardwoorden.

Men vindt het in de meeste woordenboeken.

P. Richelet stelt: telioor; Kramers, teljoor.

Fr. De P