Het Belfort. Jaargang 9

[p. 374]

Wenken en vragen.

Kattenberg. - Dat te Gent eene plaats met dien naam bestaat, weet elke Stropdrager; maar dat de Katten, oudgermaansche volksstam, dáar zouden gewoond of tijdelijk verbleven hebben is alles behalve waarschijnlijk.

Eene kat was een soort van dak, op vaste voeten staande, en van boven bedekt met natte huiden. Dit gevaarte werd tot tegen de belegerde plaats gekruid, alwaar het de strijders beschermde en hun gemak gaf om gaten in de muren te breken, of deze te ondergraven en ze te doen vallen (zie Huidecoper, op Melis Stoke, III, 290). Volgens andere schrijvers zou de katte ook een werktuig geweest zijn om steenen te slingeren.

De Gentenaren kenden en bezigden de Katte reeds vroeg; in de stadsrekening over 1340-1341 wordt er gewag van gemaakt: ‘omme de catte te makene vor Dornícke.’ Bij Despars II, 132, vindt men: ‘een houtte thorre, een catte ghenaemt’. Kiliaan geeft o.a. katte, stormkatte.

Een Kattenberg was (en is nog misschien) te Mechelen, te Amsterdam en in andere plaatsen van Nederland.

Rechts van de Heuvelpoort, te Gent, was er in de XVII^e eeuw eene schans, die de Katte heette, en welke de Gentenaren in 1678 tegen de Franschen verdedigden. Toen had katte de bediedenis van opgeworpen aarden hoogte, ter verwering. - Hooft (uitg. Bilderdijk, I, 123) rept van ‘hemelhooge katten’.

De familienaam Schietecatte is te Gent zoo oud als de straat. Schietecatte's waren hier reeds in de jaren 1300.

Een tijdje geleden vroeg een lid van den Gentschen gemeenteraad om den naam Kattenberg te doen verdwijnen. ‘Ridder Dierickx en Steyaert hadden 't woord niet gekend’; ergo..... Het bovenstaande bewijst genoeg, dat de naam historisch is, en dient behouden te worden.

Gent.

Fr. D.

In uw laatste nummer wordt verhandeld over den in Zuid-Nederland zeer gewonen plaatsnaam: Kattenberg. Mijn vriend D^r Jef Cuvelier en ik zullen dees jaar waarschijnlijk de eerste plaatsnaamkundige studie eener vlaamsche gemeente leveren (Bilsen in Limburg), zie Limburgsch Jaarboek, bl. 5-12 1893-94, naar de methode door mijn

[p. 375]

oud-leeraar Prof. Kürth op het Oudheidskundig Congres van Antwerpen (1885) en Namen (1886) nader bepaald en toegepast in zijn Glossaire toponymique de S^t Léger. (Zie verder de opstellen van D^r Cuvelier in gemeld Jaarboek I en II.)

De Bilsensche Kattenberg heeft zijn ontstaan niet te danken aan 't edel geslacht der Katten, maar aan de winning De Kat, gelegen n 't naburige gehucht Lethen. (Cf. nog 't Kattebroek, Katbogaerd, Katstege.) Gemelde gronden hoorden bij gemelde pachthoeve. Wie leerde ons zulks? Gichtenboeken en archieven der gemeente, bladzijde na bladzijde overzien en waar we dus vonden dat onze Kattenberg in bezit was der hoeve ‘in de cat tot Leten’ (anno 1597).

Wie een plaatsnaamkundige studie onderneemt moet de kennis van 'n geschiedkundige bij die eens taalkundigen paren en Katten of Franken niet te gauw tusschen de beenen des lezers werpen. Zoo beteekent het Bilsensche Vrankrijk, Vrank, Vrankenbosch heel eenvoudig vrank-rak, vrijbeemd, gemeen beemd, vaine pâture, vrije weidegrond (‘het gemeyn broeck genaempt den Vranckerick’ 1645). En, opmerkenswaardig, de vroegere naam der naburige molen was Assermoelen en heden heet een nabijliggende grond volksetymologisch den vuilen hengst. (Zie hierover Verdam Mid. ned. Wb. op esch, eschbroekenc, enge, engebroek, ancsbroek = ‘bouwgrond, welke bij een dorp of landgemeente behoort, en die aan verschillende eigenaars in gemeen, schappelijken eigendom toebehoort...’)

Een ander Aschbroek (tusschen Bilsen en Waltwilde), ook een vrije weidegrond waar iedereen mocht ‘heyen ende weyen’, gaf aanleiding tot een vreemd geding tusschen beide gemeenten (in 1698; hierover een lijvig verslag in de Bilsensche archieven), geding waarin bewuste kwestie van vrij weiden juist besproken wordt.

Besluit: de eerste god des plaatsnaamkundigen weze het stadsarchief, de tweede bestaat uit Verdam, te Winkel, De Vries, Verwijs, De Bo, Schuermans, Vercoullie, Rutten, Tuerlinckx... met Egli, Förstemann, Taylor en C^ie.

Anders spelen ons Katten en Franken perten.

Yperen.

Cam. Huysmans.

Gelezen in een tijdschrift: ‘De inschrijvers op den 5ⁿ jaargang genieten ook van dit voordeel.’

In 't Fransch, ja, zegt men: jouir de quelque chose; in 't Vlaamsch is 't: iets genieten.

Zoo zuur als hengst is eene vergelijking die in eenige streken der Kempen veel gebruikt wordt. Wat beteekent hengst hier en hoe dient het w. gespeld te worden: hengst, heingst of engst, eingst? (Sommigen laten h hooren, anderen niet.)

Aan hengst, Fr. étalon valt hier zeker niet te denken.

St. Ant.

C.

't Verschil?
De Hollander gorgelt,
De Vlaming die orgelt!