Het Belfort. Jaargang 9

[p. 160]

Wenken en Vragen.

Wat de Franschen uitdrukken door fait accompli, drukken de Duitschers uit door een slecht en gebrekkig gebouwd woord: Thatsache. De Vlamingen nu hebben te kiezen tusschen twee woorden, het eene van Franschen oorsprong: feit, 't andere het Duitsch nagebauwd: daadzaak.

Daadzaak moet verworpen. Reeds in het Duitsch is het eene onzinnige woordkoppeling in de vorige eeuw ontstaan. Feit integendeel werd reeds zoo lang in onze taal gebruikt dat het burgerrecht verkregen heeft. (Zie bl. 79 van Noord en Zuid, I (1878) het artikel van Verwijs over Daadzaak.)

Bestatigen, of zooals sommigen schrijven bestadigen moet uit de taal verbannen worden, juist gelijk het onhebbelijke daarstellen. Zuidnederlandsch, zegt Van Dale in zijn Woordenboek, en omschrijft het door: constateeren, terwijl hij er bijvoegt dat het een germanisme is, dat geene aanbeveling verdient. Men zegge noch bestatigen, noch constateeren, maar eenvoudig vaststellen.

Betrek, in sommige onzer gouwspraken zeer in gebruik, en dat met het Duitsche Bezug letterlijk overeenkomt, bestaat niet in het Nederlandsch. Men spreke dus van betrekking hebben tot iets, met betrekking tot, enz.

Dr. J.W. Muller (naar aanleiding van de Vragen en Wenken in het Belfort van December) vestigt onze aandacht op de uitvoerige bespreking, tusschen hem en Dr. W. De Vreese, bl. 303 en vlgg. van het Tijdschr. voor Nederl, Taal- en Letterk., XII, over de beteekenis van seck in de uitdrukking hou seck.. Uit die bespreking blijkt vooral dat seck nu eens moet opgevat worden als imperatief (= zeg!), dan weder als samentrekking van zeg-ik, en eindelijk dat de twee

[p. 161]

beteekenissen heel dikwijls door elkaar loopen. Dat seck wel degelijk nog in het midden der zestiende eeuw gevoeld werd ook als imperatief wordt buiten twijfel gesteld door de aanhaling uit Castelein.

Betrekkelijk Blaffeture komt ons nog het volgende uit Hasselt:

Plaffeture (de a is kort) schijnt eene samentrekking te zijn van platte fermeture. Immers, door fermeture verstaat men, volgens de oude vakwoordenboeken, o.a. de bladen of platte luiken waarmede men de winkelramen sluit. In het dietsche land heeft men plat bijgevoegd, om de platte blinden te onderscheiden van de persiennes of zonneblinden. Heden is het fransche fermeture onverbasterd in voege om de nieuwerwetsche volblinden aan te duiden; men zegt ook stoorfermeture.

Voor het woord devanture, vind ik in de oude vakwoordenboeken geene beteekenis die betrekking heeft met voorgevel.

Wij gebruiken nog andere fransche woorden die zoo zeer verbasterd zijn, dat ze bijna onkennelijk geworden zijn, b.v.:

Serjant (lijmtang), van het fr. serre-joint;

Baskél of baskil (spanjolet), van het fr. bascule (espagnolette à bascule);

Vits (hengsel), van het fr. fiche;

Zel (drempel), van het fr. seuil;

Kaveteure (omslag van een boek), van het fr. couverture.

Waar mag het woord schallei (plaats, achterplaats) wel vandaan komen?

N.B. De uitspraak in Hasselt is schaljê.

J.M. Swennen.

Vraag. Januariaflevering 1894. Ik lees in Robbrecht van Eine: ‘Ridder of meersman’ zijn. Te Gent heet het: ‘ridder of mis’. Wie bewijst de gegrondheid van eene der twee gezegdens?

Antwoorde. Die de gegrondheid van een der twee gezegden bewijst, toogt, ons dunkens, de deugdelijkheid der beide uitdrukkingen, want zij zijn heelendal dezelfde.

Er kan enkel twijfel bestaan voor meersman en mis. Doch wij houden voor zeker dat mis uit meersman ontstaan is. Ook zouden wij ons wel wachten mis te spellen, zoo de geëerde vraagsteller het niet voordeed.

Er dient, zoo wij de Bellemsche uitsprake nabootsen willen, mees (zware e) en niet mis geschreven te worden.

Hoe mees tot meersman kan weergebrocht worden:

't Is gekend dat r in 't spreken veel onderdrukt wordt, als ze vóor s of z komen moet. Zoo hoort men ges voor gers, kees in plaats van keers.

[p. 162]

Dit laat ons toe vóor s van mees r in te schuiven; mee(r)s, meers.

Meers zal allichte alleen van meersman overgebleven zijn, in de plaatsen waar het volk de rondleurders en de marskramers zoo niet meer en heette, en het de bediedenesse van meersman verloren had.

Zulke weglatingen zijn in onze tale nog te vinden.

Wat nu de gegrondheid der gezegden aangaat, hier valt op te merken dat zij veelal gebruikt worden, daar waar het een waagspel geldt.

Twee partijen die aan 't spelen zijn en van dewelke de eene nu eens wint en dan weer verliest, zullen op 't einde van 't spel ridder of meersman spelen. 't Is te zeggen: spelen om te weten welke van de twee partijen het gansche gelag betalen moet.

Die wint is ridder, is rijk, is edelman; die verliest, wordt arm en is daardoor gedwongen als een meersman, een marskramer, een rondleurder zijn brood te verdienen.

Een geneesheer die 'nen laatsten middel aanwendt om 'nen zieke te genezen, meestert ridder of meersman. Zoo die middel lukt, de zieke geneest, hij is ridder, gelukkig; zoo de middel mislukt, de zieke sterft, hij is meersman, ongelukkig.

Dendermonde.

Jul. Van Lantschoot.

‘Ridder of meersman zijn’ (Belfort 1894, I, bl. 74) en hebbe ik nooit gehoord, maar wel Rudder of meers, dat men bij ons en te Gent, en elders nog misschien, ‘Rudder, Ridder of mis’ uitspreekt.

Insteê van Rudder of meers... zegt men hier, met een stafrijm: Male of mantel spelen, en dat is om al of niet. Na mijnen zin beduidt male de male (De Bo) den bedelzak, en de mantel het overkleed, b.v. van eenen Ridder. In de spreuke Rudder of meers schijnt de male vervangen door de meerse, de schooier door den omgaanden meersedrager of meerseman; en de ridder door den mantel.

In Holland zegt men ‘of ridder of marskramer’, z. P.J. Harrebommée's spreekwoordenboek, Utrecht, Kemink en zoon, II, bl. 219a.

Marskramer, meerskramer, meersman, mercier, mercenier en meers, zullen wel wisselnamen zijn, en allemaal 't zelfste bedieden.

Wat Blaffeture betreft, diende er ingezien te worden dat Kiliaen, d'Arsy, Mellema en anderen zeggen dat Blaf ample, wijd, uitgestrekt beteekent; dat Blaffaert wijd, uitgestrekt papier is, papier ample; en Blaffeture fenestre de papier.

‘Ik houd mij aan plaffeture = plat de devanture,’ zegt uw briefwisselaar; waarom, dat zou ik geerne vernemen.

Guido Gezelle.