Het Belfort. Jaargang 8

[p. 56]

Eene Sandhiverandering.

S, zegt De Bo, staat aan 't hoofd veler woorden, die ook zonder die letter gebruikt zijn.

Wij staan hier, zoo antwoordt de spraakwetenschap, voor een verschijnsel der satzphonetik.

In 't Grieksch hebt ge zoogenomen de dobbelvormen στεγος en τεγος, dak.

Elke vorm hong af van de klanken waarmede 't voorafgaande woord in 't zinverband gesloten was.

Een der vormen kwam dan later algemeen in voege en zoo gebeurde het dat de oorspronkelijke s van den wortel, die voor een consonant stond, verloren ging.

't Wegvallen der s geschiedde om den overgang tusschen twee woorden te verlichten, te vergemakkelijken.

Vele zulke tweevoudige gedaanten met en zonder s worden in de Indogermaansche talen waargenomen.

Men leert dat de wortels met s + consonant reeds in het tijdperk der Indogermaansche grondtaal hunne oorspronkelijke s verloren hebben.

Wij zullen hier enkele voorbeelden aanhalen:

Ierl. slath, Oudhoogd. latta, Bort. laz; Got. slaupjan, Ags. slupan, Ohd. sliofan, Lat. lubricus. - Ohd. smelzan, Gr. μϵλλω, Ags. meltan. Ohd. malz. - Ohd. snura, Kiliaan snurre, Oudind. snusͮâ, Lat. nurus, Gr. νυὁς. - Oudind. sthágāmi, ik dek, Gr. στεγος, Lit. stogas, Lat. tego, Oudh, dah, Vl. dak.

[p. 57]

Wij meenen dat die s wel eene andere rol zou kunnen gespeeld hebben.

Men spreekt van 't wegvallen der s. Is die afval zeker? Hebben wij hier waarlijk met eene Sandhiverandering te doen?

Wij zijn genegen eene andere meening heel voorzichtig aan te bieden.

Wij gissen dat s hier als een slach van voorvoegsel te voorschijn komt, dat die klank geen deel miek van den oorspronkelijken wortel.

De eerste reden die ons aanzet om geene Sandhiverandering in 't spel te bespeuren is dat wij het verschijnsel dezer dubbele gedaanten met en zonder s in de levende spraak nog kunnen gaslaan en dat op de lippen van 't volk geene s wegvalt maar voor sommige woorden veel eerder wordt ingeschoven.

Men weet met welke kundigheid de taalgeleerden de oude spraken ontleden, met welke fijngevoeligheid zij vormen en klanken, wortels en suffixen van verleden tijdperken achterhalen; maar nergens worden de taalwetten beter nagespeurd dan op de lippen van 't volk, waar men gestadig het spel van kleuren en klanken, met een overvloedigen rijkdom van teêrgevoelige schakeringen kan vernemen.

Eene taalwet die vroeger werkzaam was, die men door diepgrondige navorschingen en kundige vergelijkingen kan vaststellen, oefent nu nog dikwijls denzelfden invloed en kan in de levende spraak gemakkelijk waargenomen worden.

Laat ons sommige dobbelvormige gedaanten in acht nemen.

Gij hebt zoogenomen het woord modderig; bij geene enkele der verwante gedaanten zult gij eene s opspeuren; die klank kan dus niet weggevallen zijn; hij heeft waarschijnlijk nooit van den wortel deelgemaakt.

Nochtans bestaat er eene tweede gedaante met s, te

[p. 58]

weten smodderig. Is die klank niet geneigd om als voorvoegsel hier dienst te doen?

De geslachtsnaam Tubbe bestaat te Brugge; hij beteekent: eene kuip die veel wijder dan hoog is; als tweede gedaante kennen wij den geslachtsnaam Stubbe, nogmaals met voorvoegsel s.

Schakel, oorsprong onbekend, zegt Johannes Franck; - uit haak, van dezelfde bediedenis met s aan 't hoofd antwoordt De Bo.

Zoo hebben wij nog, benevens andere voorbeelden, tronk nevens stronk, waar hetzelfde verschijnsel heel duidelijk verneembaar is.

Men kent het Hoogd. woord linse dat nergens met ingaande s wordt opgemerkt; in 't Westfaalsch, is daarmede verwant het w. slenseken, met knopen spelen.

Men zegt nog: s valt niet weg als een sonant volgt, die den klemtoon draagt.

Wij kunnen ook dubbele gedaanten aanwijzen, die men volgens de laatste ontdekkingen als verwant aanschouwt, de eene met de ingaande s, de andere zonder dien klank, alhoewel s van geenen medeklinker gevolgd is.

Zoo kennen wij bij voorbeeld den wortel ap, water, nevens ons woord sap, dat waarschijnlijk mits voorvoegsel s tot denzelfden stam behoort.

Verschillige gevallen kan men aantreffen in de merkweerdige studie van hoogl. Ph. Colinet: Essai sur la formation de quelques groupes de Racines Indo-Européennes. (Gent, Engelcke.)

Eene derde reden die ons opwekt om den s-klank, als een slach van voorvoegsel te aanschouwen, 't is dat wij nog andere klanken aantreffen, die benevens s als wortelversterking, als voorvoegsel schijnen gediend te hebben.

[p. 59]

Gij hebt het woord loke, Dietsch Fransch loque, dat slons beteekent en ons verlokeren, verslensen, heeft gegeven; mits s wierd het sloke en van daar het meer gebruikte verslokeren.

Nevens loke en sloke komen wij nog een ander woord tegen van dezelfde bediedenis.

't Is het woord vloke, Hd. flocke, Wvl. flokke; 't is een echt Germaansch woord, maar de taalgeleerden weten niet wel naar welken stam het woord gewezen.

De afleiding schijnt ons niet moeilijk: 't is dezelfde stam van lok, loke, locke met voorvoegsel f.

Nog andera voorbeelden zullen ons het spel van dit voorvoegsel in de woordvorming laten vermoeden.

Wij kennen flank nevens lanke; het Westfaalsch woordenverband, lapps, flabes, twee woorden die lobbes beteekenen en van denzelfden stam afkomstig zijn; lebbe geslachtsnaam en neerhangende lip, nevens fläbbe van dezelfde beteekenis in 't Westf.; limpe nevens flimpe in De Bo.

Het dunkt ons dat het opsporen der etymologie van de woorden aan 't veranderen, aan 't herworden is en dat men van dag tot dag dieper in de vorming der woorden poogt te dringen.

J. Claerhout.