Het Belfort. Jaargang 8

[p. 17]

Oost- en Westgermaansch gerundium.

HOE de oude Germanen spraken, zullen wij nooit achterhalen.

Hoe de klanken van hunne lippen rolden, hoe de woorden in hunne sprekende tale gekoppeld waren, over welken rijkdom van uitdrukkingen zij voor 't inkleeden hunner denkbeelden beschikten, kunnen wij niet meer gadeslaan eilaas, lijk wij over den woordvoorraad, over de fijngevoeligheid van zin en wending, over de bonte wisseling van kleur en klank bij 't sprekende volk kunnen letten.

De sprake der oude Germanen leeft niet meer.

Enkele brokken zijn versteend en levensloos tot ons gekomen.

Oude geraamten, dikke lagen van verkalkte kerfdieren, versteende bladeren en branken van gewassen, liggen als de voorgeschiedkundige getuigenissen van de gewezene natuur diep in den grond begraven.

Het schepselendom der voorgeschiedkundige tijden is enkel verminkt en geschonden tot ons gekomen.

Zoo is 't met de oude Germaansche talen gelegen.

Zij bieden ons enkel geraamten aan: geen taalverschijnsels, met al hunne uitingen.

Op de lippen van het volk vernemen wij verschillige gedaanten der Onbepaalde wijze.

[p. 18]

Veronderstelt het werkw. loopen; wij kennen: loopen, om te loopene, van te loopene, loopens, al loopene, al loopende, enz.

Wij mogen gissen dat onze voorvaders gesproken hebben lijk wij nu nog spreken: de talen groeien immers min als dat ze verslijten en de rijkdom van klanken, woorden en wendingen neemt af.

Als we nu de overblijfsels van 't Gotisch nagaan, mogen wij wel aanveerden dat de Goten niet slechter bedeeld waren, als wij nu nog zijn.

Maar wie kan er daarover uitsprake doen?

Volgens de bijbelvertaling van Ulfila kennen wij van 't Gotisch maar de Onbep. wijze die beantwoordt aan onze Onbep. wijze loopen en eenen Infinitivus met du die beantwoordt aan onzen geschreven Infinitivus te loopen.

In de overgeblevene geschreven tale der Westgermanen vinden wij de Onbep. wijze loopen.

Zij kenden ook de verbuiging. de naamvallen van den Infinitivus die den naam van Gerundium gekregen hebben.

Als wij het Westgermaansch Gerundium ontleden, worden wij gewaar dat het gevormd is met het achtervoegsel anya, denzelfden suffix dien wij vernemen in de afleiding van talrijke Sanskrietsche Gerundiva.

Wil dit zeggen dat de Germanen der 8^e en 9^e eeuw hun Gerundium of hunnen suffix in Indië geleend hebben of hun verbogen Infinitivus naar 't voorbeeld van 't Sanskrietsch hebben gevormd?

Geenszins: niemand zal zulke dwaasheden droomen.

Verschillige suffixen zijn in 't spel bij 't samenstellen der werkwoordelijke naamwoorden: in verschillige talen komt men soms dezelfde, soms verschillige achtervoegsels tegen; al die suffixen zijn gemeen Indogermaansch erfgoed.

[p. 19]

't Bestaat nog al verschil tusschen 't Oostgermaansch - 't Gotisch en 't Oudnoordsch van den eenen kant - en 't Westgermaansch van den anderen kant.

Er is o.a. verschil verneembaar aangaande den vorm en 't gebruik der Onbepaalde wijze.

't Gotisch, dat tot ons gekomen is, kent maar een enkelen Infinitivus; als het sommige naamvallen uit te drukken heeft, neemt het zijn toevlucht tot het voorzetsel du, dat in 't Westg. niet bestaat, maar waar ons voorzetsel te de weersplete af is.

't Westgerm. bezit in zijne schriftelijke oorkonden, benevens de Onbep. wijze die tot onderwerp dient, een Gerundium, mits hetwelk de betrekkingen van datief en accusatief uitgedrukt worden.

Van waar dit verschil?

Neemt de moeite, de vier volgende volzinnen aandachtig gade te slaan:

Luc. I 76-79: Προπορεύσῃ γὰρ ένώπιον ϰυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς αύτοῦ... έπιφᾶναι τοῖς εν σϰότει ϰαὶ σϰιᾷ θανάτου ϰαθημένοις, τοῦ ϰατεύθῦναι τους ποδας ἡμῶν εἰς ὁδὸν εἰρήνης.

Bij Ulfila: Fauragaggis auk faura andvairϸja fraujins, manvjan vigans imma... gabairhtjan ϸaim in riqiza jah skadau dauϸus sitandam, du garaihtjan fotuns unsarans in vig gavairϸjis.

In 't latijn: Proebis enim ante faciem Domini... illuminare his, qui in tenebris et in umbra mortis sedent: ad dirigendos pedes nostros in viam pacis.

Bij Tatian: Foraferis wârlîhho fora truhtînes annuzzi... inliuchten thên thie thâr in finstarnessin inti in scûuen tôdes sizzent, zi girihtenne unsera fuozzi in weg sibba.

De Grieken hadden geene moeite om hunne Onbep. wijze te verbuigen: zij hadden hun lidwoord bij der hand.

In 't latijn bezaten de schrijvers hetzelfde gemak niet; zij beschikten over geen lidwoord; daarom hadden zij naamvallen van het verbalnomen van doen en zij bezigden daartoe de naamvallen van het Gerundium.

[p. 20]

Ulfila had het Grieksch voor oogen met zijne onverbogen Onbep. wijze; hij had een voorzetsel du en 't strookte met den aard van zijn taal, aan dit voorzetsel dezelfde bedieningen te geven als de Grieken aan hun lidwoord.

De Westgermaansche vertalers hadden latijnsche geschriften voor oogen en waar zij het latijnsch Gerundium tegen kwamen hebben zij het door een Germaansch Gerundium overgezet, dat zij waarschijnlijk in hunne gesprokene tale gevonden hebben.

Ziet ge in de voorbeelden, hoe Ulfila den blooten Infinitivus door den enkelen Infinitivus in 't Gotisch vertaalt, hoe hij voor den Infinitivus met het lidwoord zijne Onbep. wijze met du heeft aangelegd?

Ziet ge hoe de Westgermanen, waar wij den Infinitivus tegenkomen ook hunne Onbep. wijze inschuiven en met hun Gerundium te berde komen, waar de latijnsche bewoording het vereischt?

De meening nopens den Gotischen Infinitivus met du is niet nieuw, zegt K. Deflou. Bopp spreekt er af.

Wij willen 't gelooven. Hij had nooit geen Gotisch moeten lezen om niet te zien dat Ulfila de betrekkingen van het verbalnomen door du heeft uitgedrukt.

Maar 't gene Bopp niet zegt en Köhler - Der Gebrauch des Infinitivs im Gotischen - evenmin, 't is dat Ulfila zijn woordvoeging voor den Infinitivus op den leest der Grieksche bewoording heeft geschoeid.

't Gebeurt aldus dat Köhler soms verbaasd staat voor de wendingen van Ulfila.

Hoe gaan verklaren dat Ulfila met zijn du ook voor den dag komt waar het de nominatief geldt?

De uitleg is niet ver te zoeken. 't Grieksch stond met το in den nominatief; Ulfila zag zich genoodzaakt ook zijn verdienstig woordeken du in te schuiven.

Nergens voelde hij de noodwendigheid de Onbe-

[p. 21]

paalde wijze bij middel van een Gerundium te verbuigen.

Denecke heeft een opstel gemaakt over het gebruik van den Infinitivus bij de Oudhoogduitsche vertalers van de 8^e en 9^e eeuw.

't Was haast niet noodig.

Keer voor keer werden het Gerundium en het Gerundivum in het latijn, door de Onbep, wijze met zi, 't is te zeggen door het Westgemaansch Gerundium weergegeven.

Wat meent ge dat ze deden met den ablatief?

Zij hebben daar een gedaante voor gevormd.

Hier gaat de navolging zoo ver, hier is ze zoo slaafsch dat ze klanknabootsing wordt.

't Latijn heeft bij voorbeeld: transformando; Notker zal zeggen: ferbildôndo.

Welken vorm heeft Notker gebezigd?

Hij heeft eene bijwoordelijke gedaante van het tegenwoordig deelwoord als Gerundium aangelegd.

Gij zult vernemen dat wij hier niet alleen van ons gedacht zijn.

Erdmann - de fijne ontleder der woordvoeging van Otfrid -, meent dat Notker misschien onder den invloed van den gelijkluidenden ablatief, zijn gerundium heeft gesmeed.

Onze bescheidene meening is dat de Germaansche vertalers - Ulfila en de Oudhoogduitsche - voor hetgeen de Onbep. wijze en het Gerundium betreft 't gene zij voor oogen hadden hebben nagevolgd, zoo niet nagebootst en dat zij daartoe in hunne eigene talen, in de bestaande wendingen of in de kneedbaarheid dier spraken, de middelen hebben gevonden.

J. Claerhout.