Het Belfort. Jaargang 8

Varia.

Wij moeten intrekken hetgeen wij Ph. Bijdr. I n^o 1 geschreven hebben, aangaande er in de spreektaal. Hoogleeraar Vercoullie heeft gelijk: er luidt altijd der en en altijd den in de levende spraak.

J. Cl.

Hier volgt een woord over versterkende staven.

Het gebeurt niet zelden dat Vlaamsche woorden met ‘oorsprong onbekend’ aangeteekend staan, terwijl zij onmiskenbaar den stempel der Vlaamsche tonge dragen.

Nochtans zijn zulke woorden zeer dikwijls, door bijgevoegde staven, ontstaan uit woorden die geheel en gehaaf in de geschrevene en de gesprokene taal gebezigd zijn.

Wij zijn gewend de ingaande staven ijzervaste te zien staan: deze staven zijn eenigszins de taaiste en hardnekkigste verbeelders van den woordenstam. De eindstaven immers wisselen om eenen niet, garen staven bij of verliezen er zonder dat 's woords bediedenisse er iets door lijdt; de ingaande staven integendeel wisselen in 't algemeen maar van tale tot tale en blijven daar, als de ziele van het woord, vaste staan.

Doch de ingaande staven kunnen niettemin eene zekere verster-

[p. 14]

kinge ondergaan. Dit gebeurt met zekere staven voor den beginstaf te voegen, waardoor de eigentlijke bediedenisse van het woord met eene lichte verandering getint wordt, en dit meest in versterkenden zin.

De stam die daartoe meest dienst doen zijn s, d, t.

Hoevele woorden met onbekenden oorsprong, zijn anders niet dan woorden op deze wijze versterkt.

De s is de staf die meest ter versterkinge gebruikt wordt. Telkens dat hij voor staven gevoegd wordt daar hij regelmatig kan vorenkomen blijven de woorden meestal zeer herkenbaar. Zoo hebben wij slinks, links; sprang, prang; sluieren, luieren; spadel, padel; streken (listen), treken; enz.

Maar geheel anders is het gelegen als de s, staven moet te voren gaan, daar zij in 't Vlaamsch onbekwaam toe is. Zoo zijn d, g, b, k, r. Dan wisselt d tot t, g tot ch (vroeger k), b tot p, k tot ch (vroeger bleef zij k), r neemt eene t tusschen s en r (of wellicht eene p of ch). En zoo heeft men dom, s-dom, stom, dwaas, (vroeger daas), s-daas, staas (zie Loq. '90, n^r 12), dijberen = s-dijberen = stijberen (Loq., n^r 3, '91); doom, s-doom, stoom; gaai, s-gaai, schaai (zie Song of Hiaw.); gerrelen, s-gerrelen, scherrelen; grobbelen, s-grobbelen, schrobbelen; breiden, s-breiden, spreiden; krabben, s-krabben, schrabben; repel, s-trepel, strepel, enz.

De versterkinge met d, t is ook zeer gemeen. Zij heeft enkel plaats voor de h of somtijds voor eenen klinker.

Deze versterking heeft ook vele woorden met eenen duisteren oorsprong omgeven.

Zoo zijn tot stand gekomen:

Haaien = taaien; hermen = termen; hodde = todde; hobben en tobben; huilen = duilen; hilt = dilt (zie J. Vercoullie's Etym. Wrdbk.); hobbelen = dobbelen, dobberen; *hobbelare = dobbelare (springende, dansende top) (Loq., n^r 12, '89); hommelen = dommelen; eers = deers; eluw = deluw; hoofden = (doofden) dhoofden (zie Loq., n^r 5, '89).

Een woordeken dat algemeen gebruikt wordt bij 't volk is ‘tanger’ (zijn naar geld, winst enz.). Hier schuilt ook wel de versterkinge t onder en 't woordeken hanger van denzelfsten stam als hankeren, hunkeren, honger, hankerachtig, hengen, hangen = verlangen. Dus tanger zijn = hangen, hankerachtig zijn.

Een ander woord daar de uitleg nog niet wel kan verduidelijkt worden is ‘deftig’. Zou dit woord ook niet ontstaan zijn uit haftig, van denzelfden stam als hebbelijk van hebben en habile (fr.) van habere?

De versterkinge t kan ook wel schuilen in toeven = iemand benoodigen, van hoeven = noodig hebben.

Nooden beteekent noodig hebben, eng. to need.

Nooden, noodigen beteekent ter tafebverzoeken, met het oorspronkelijk gedacht: van het noodig voorzien.

Hoeven, behoeven bediedt noodig hebben.

Toeven (t'hoeven) bediedt oorspronkelijk iemand gastvrij ontvangen, iemand benoodigen.

[p. 15]

En wellicht ware het niet moeilijk vele zulker woorden te ontdekken.

En de s, d, t zijn de eenigste versterkende staven niet. De n en de l doen ook somwijlen denzelfden dienst zoo b.v. ijver, nijver, nijverheid, hondtje, nondtje (volk), naarstig uit ernstig (zie Vercoullie Etym. Wrdb.), onkel, nonkel, endeldeure = lendeldeure (volk), hangen, hengen = verlangen, verlengen? - ophuischen = opluischen, hijtse = lijtse. (Loq. n^o 12, '91.)

A. de P.

De volle gedaante van den naam van Bollesele, welke de oorkonden ons openbaren, is Bollingasela.

Daar was een Germaan van frankischen bloede, die Bollo hiet.

Het zwerversleven moede, verkoos hij zijne zate in het land der Morinen: 't was daar dat hij eene woning bouwde, een Germaansche vrouwe nam, de bosschen uitroodde tot velden voor zijn koorn en de moeren uitdroogde tot weilanden voor zijn vee.

Zijn zoon hiet zoogenomen Robrecht en om hem van andere Robrechts te onderscheiden hiet men hem volgens de geplogentheden van die tijden Robrecht Bolling. Toen gij leerend op de banken zaat, hebt gij in de fransche tale die nog altijd de tale is of de kanker van 't onderwijs in Vlaanderen hooren spreken van Merovingiens en Carolingiens en gij hebt misschien nooit gedacht dat er in die fransche grootsprake een Germaansche uitgang verborgen zat die de afstamming te kennen geeft en dat die uitgang niet enkel in de familiën van koningen en keizers maar bij al de Germanen in voege was.

Zoo hieten Bollingen al de afstammelingen van Bollo en ze bleven ter plaatse wonen waar de oude Bollo lange jaren leefde als de stamvader van een talrijk nakroost, als het hoofd van een echt Germaansch stamgezin was geëerd en gezegend.

Om die plaats aan te duiden stelde men 't woord Bolling in den genitivus meervoud Bollinga en men voegde er 't oud woord sela bij dat zaal, woning beteekent. Zoo is Bollingasela de woonplaats der afstammelingen van Bollo en als zij genoeg waren uitgezet kwam er daar een kerk en later eene school en zoo wierd de zate van den ouden en vromen Bollo de oorsprong van een dorp en zoo bewaarde ons de dorpsnaam den naam van dien ouden Vlaming.

Volgens die wijze kunt gij door de ontleding der plaatsnamen bijna al de namen onzer stamvaders terugvinden.

Zij en hebben er niet altijd het woordeken sela bijgevoegd om de halle aan te duiden waar het aloud Germaansch stamgezin gevestigd was!

Soms hebben zij het woord hof gebezigd en zoo hebben wij Bavikhove, het hof der kinderen van Bavo, het hof der Bavingen of Bauwens en Sonhoven het hof van den Frank die den naam van Sono heeft gedragen, die de vader was van de Soningen, de Soens en de Soenens.

En meest van al nog hebben zij bij den genitivus meervoud van

[p. 16]

den naam der afstammelingen dat woordeken gevoegd dat de Germanen overal op hunne bane gezaaid hebben, dat geliefde woordeken heim dat zij bovenal beminden, wiens geheimvolle zoetigheid zij om zeggens nooit en hebben kunnen uitputten.

(Uit eene voordracht in Tijd en Vlijt.)

J. Cl.