Het Belfort. Jaargang 8

[p. 319]

Ai, mijne oogen!

Ziet Luim en Lach de Waarheid leiden,

Getooid lijk een zottin;

En zoo die schuiven, onbescheiden,

Den raad der wijzen in.

Hoort hoe ze spreekt; en ziet de grijsheid,

Bekoord door heur geklap,

Verwonderd staan, dat zooveel wijsheid

Kan komen uit zoo'n kap.

Ai, mijne oogen! Is dat schemelen dat ze doen, mijne arme, vermoeide oogen!

Eene ziekte? - Neen. 't En zijn de mijne niet die ziek zijn... 'k En geloof het alevel niet... Maar... men zou wel aan alles gaan twijfelen.

Ge moet weten, ik ben daar door de tentoonstelling van schilderijen gewandeld, in de hoop van er 't eene en 't andere tegen te komen, dat mijn herte deugd deê, iets dat mijnen geest verhief.

Helaas, 'k en heb niets anders gevonden als hoofdpijn en oogengeschemel, in die groote vervenmerkt; waar al de tafereelen om het hardste staan te schreeuwen op den voorbijganger. Niet dat zij hem veel te vertellen hebben, maar dat zij, kost wat kost, willen bekeken zijn.

't Herte raken, den geest verheffen, dat was goed voor den ouden tijd.

[p. 320]

De man der eeuw, de moderne schilder, leeft van kleur en niet van gevoel, van mode en niet van waarheid.

Wilt hij gelukken, dan moet hij zijne oogen zoodanig miskweeken en misvormen, dat zij de kleuren zien zooals zij nooit bestaan en hebben. Dan moet hij zijne ziekelijke indrukken, onder voorwendsel van rechtzinnigheid, op zijn aardigste en op zijn stoutste maar neerborstelen.

Als hij dat kan en dat durft, dan is hij een kunstenaar. Inderdaad, dan is hij het, in den bijzonderen zin die 't volk geeft aan dien naam, dezen van een man die kunsten kan, die toeren doet; die, bij voorbeeld, op zijnen kop kan dansen, in plaats van op zijne voeten.

Dat is aardig, dat is vreemd. Daar blijven de boeren voor staan. Daar worden de centen bij omgehaald.

Zoo is de kunstenaar op de jaarmerkt. Zoo is hij ook op de moderne vervenmerkt.

Alle overlevering ligt afgebroken, de goede met de kwade.

Geen geloof, geen eerbied en bijgevolg geen leiding meer. Elk is zijn eigen meester.

De oude scholen zijn gevallen. 't Gedacht dat hun tot grondslag diende, wordt verloochend met den verouderden vorm, die het omkleedde.

De nieuwe scholen, dochters der phantasie, schieten op, gelijk paddestoelen, uit de verrotting van 't verledene.

Is dat vooruitgang?

Neen 't; of, ten minste, nog niet. 't Is nog altijd afbrekerij van het oude, en onmacht voor het nieuwe.

't Is de chaos der kleuren, die de herschepping der schilderkunst voorafgaat, en waar de adem des Heeren nog niet en is overgegaan.

[p. 321]

Ze liggen daar gereed de kleuren, in al den rijkdom hunner bonte schakeering, ten dienste van den geest, die ze bezielen moet. Maar de geest en is nog niet gekomen.

In plaats van tafereelen, zijn het paletten die aan de muren hangen te schitteren. In plaats van uitgewerkte gedachten, is het de stof die dienen zou, om er gedachten mede uit te werken.

Zoo verre gaat de algemeene drift naar modenieuwe colorieten, dat de weinige tafereelen, die juist gezien, gevoeld en geschilderd zijn, in de tentoonstellingen nog valsch schijnen, door hunne omgeving.

Geen wonder dat de wijzen ook de voetstappen der gekken beginnen te volgen, en den glans hunner eigene waarheid benevelen, door gevoelstorende kleurzucht.

Een duchtige zweepslag en kan dus niet ongepast zijn. De goede kunstenaars en zullen het mij niet ten kwade duiden, indien de slagen wat ruw, wat onverwacht kletsen, indien de voorslag mijner zweep somtijds wat verder slingert als ik begeren zou.

De kunstenaars der vervenmerkten en doen niet al de zelfde kunsten.

Elk heeft zijne geliefkoosde kleur, zijne saus waar hij alles mede overgiet. Die kleursaus moge van melk, van rijstpap, van appelcienen, van goudappelen of van roode koolen gemaakt zijn.

Alle goesten zijn immers in de natuur, en of die kleur met de wezenlijkheid overeenkomt, dat en geeft er niets aan. Integendeel, waarom zou men schilderen, als 't niet en ware om iets te laten zien dat nieuw en ongezien is.

Dat en willen onze kunstenmakers nochtans niet bekennen.

- Mijnheer, zeggen zij verontweerdigd, wij, en

[p. 322]

wij alleen, zijn rechtzinnig, sincères, in onze kunst.

- Is 't toch waar! Wel, dan is het zooveel te slechter. Ik hadde liever aan lichtzinnigheid en aan onmacht te gelooven. Gij beweert dus dat het wel zoo gezien en gemeend is, en gij denkt dat de waarheid daarmede haren eisch heeft?

Zoo! laat ons eens zien. Veronderstelt eens dat een schilder, onder voorwendsel van uw portret te komen maken, een onmogelijk gezicht kome schilderen, met 'nen neus zoo rood als een kool vier, en een voorhoofd zoo blauw als een schalie, gij zoudt voorzeker, mistevreden, dien schilder de deur wijzen.

Maar indien de kunstenaar daarbij nog de stoutmoedigheid had u te zeggen:

- Mijnheer, ge zijt gij 't, die mist. Die neus is wel de uwe, dit voorhoofd is wel het uwe, want ik, ik ben sincère.

Dan zoudt ge zeker geen voeten genoeg hebben om dien onbeschoften kerel van de trappen te schuppen.

Nu, laat ons het met voldoening bekennen, zoo erg en gaat het nog niet met onze sincères. Immers hunne rechtzinnigheid zelve en is niet gemeend. 't Is enkel een schreeuwend uitsteekbord, om den liefhebber van den gebuurwinkel af te roepen: ‘Kom hier man, hier is 't echte waar, hier krijgt ge verf voor uw geld. Huis van vertrouwen, gelegen op geen eenen hoek!’ Belachelijk!

Maar, laat ons spreken van de edele gilde der blauwververs.

Eere aan wie eere toekomt!

't Blauwverven was, in den tijd, eene bloeiende en belangrijke nijverheid. Vele brave lieden hebben daar eerlijk hun brood mede gewonnen, ook en zal ik er geen kwaad van zeggen. Maar die brave lieden en hebben nooit in de meening verkeerd kunstenaars te zijn, noch aanhangers der nieuwigheden. Neen, hun verven was van den ouden slenter,

[p. 323]

en hun product wierd alleen om zijne duurzaamheid aanbevolen.

Geheel anders is 't gelegen met de blauwververs onzer tentoonstellingen.

Die onmondige kinderen der kunst, voor zeven jaar aan 't blauw gewijd, maken aanspraak op kunst, op waarheid, op nooit bereikte juistheid van toon, en zij en hebben, och arme, maar eene kleur, maar eenen pot, om de schaduwzijde der zaken en de zwarte tinten weêr te geven, en dat is hun eeuwig en vervelend blauw.

Van zoo haast ge 't hoofd in eene toogzaal steekt, springen die plekken in de oog, waar de blauwpot is op uitgegoten en opengewreven.

Over eenige jaren en waren er zoo maar eenige blauwe plekken. Maar die kwaadperterij begint school te maken en gilde te heeten.

En zeggen dat er dan nog zooveel geweigerd zijn. Eenige zijn er binnengeblauwd, maar vele andere zijn. met een blauw scheentje te meer, blijven buiten staan. O die blauwe martelaars! 't is zonde.

Ik weet wel dat het spreekwoord zegt: de gustibus et coloribus non est disputandum. Over goesten en kleuren en valt er niet te twisten. Ook kan ik zeer goed verdragen dat iemand geern blauw ziet. Ik en zou er niets tegen hebben dat een blauwliefhebber geheel den zomer zou liggen te kijken naar den blauwen hemel, en geheel den winter op... nen blauwen kiel, bij voorbeeld. Zelfs is 't mij zeer onverschillig dat hij, als 't zijn oogmeester goed vindt, 'nen donkerblauwen bril zou dragen.

Elk zijn goeste. Elk zijne oogen.

Maar dat de edele gilde der blauwververs ons alle soorten van dingen in 't blauw kome schilderen, waar van hun leven geen blauw en heeft omtrent geweest, onze oogen kome ziek maken en den smaak van ons volk bederven. Neen, dat niet! Dat gaat te verre! Dat is oogziekte, natuurschennis, onmacht en kwakzalverij!

[p. 324]

Zoo dacht ik, terwijl ik, mistevreden en gejaagd, de zalen der tentoonstelling doorliep, gedurig gekwetst in mijn kleurgevoel, nooit of zelden in 't herte geraakt; en eindelijk kwam ik, heen en weergeslingerd tusschen geel, blauw en rood, aan den uitgang, vermoeid en met eene geweldige schemeling in mijne oogen.

Nog 'nen treurigen oogslag wierp ik op den voorgevel, waar in groote letteren op te lezen stond: Tentoonstelling van Schoone Kunsten; en ik schudde mistroostig het hoofd, al zuchtende: van kunsten? - ja; van schoone? - (rechtzinnig gesproken), nog niet.

S^t Niklaas,

A.J.M. Janssens.